Biz dünyanın bioloji müxtəlifliyinə real, ölçülə bilən
Yüklə 1,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SON SÖZ CONCLUSION
- İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
- BIBLIOGRAPHY
- Ətraf mühitə heç bir ziyan vurmamaq. Our HSE Goals: No accidents, No harm to people, No damage to the environment
- )U /E P .
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları /
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s Əziz oxucular! Bununla da siz Xəzər dənizinin balıqlarına həsr olunmuş kitabla tanış oldunuz. Bu kitab vasitəsilə biz sizə balıqlar haqqında ümumi məlumat verməyə, sizi Xəzərin əsrarəngiz balıqlarının biologiyası və həyat tərzi ilə ətraflı tanış etməyə çalışdıq. Balıqlar planetimizin heyvanlar aləminin maraqlı bir qrupunu təşkil edir. Balıqların yaşadığı su mühiti, dərinlik müxtəlif olduğu üçün onların bioloji, fizioloji, təsərrüfat xüsusiy yətləri və davranışları da çox müx təlifdir. Onların bu xüsusiyyətlərinin bir sıra cəhətləri elm üçün hələ də qaranlıq qalmaqdadır. Məsələn, bu gün alimləri belə bir məsələ maraqlandırır: qızılbalıqların çox böyük sürətlə üzən bəzi növlərinin bədən səthinin temperaturunun sabit qalmasına hansı mexanizm və proseslər imkan verir. Mə'lum olduğu kimi dənizdə böyük sürətlə üzən gəmilərin gövdəsi qızır və deformasiyaya uğrayır. Bəzi balıqlar (məsələn, elektrik naxası və s.) yüksək gərginlikli cərəyan hazırlamaq qabiliyyətinə malikdir. Bu cərəyanın gücü ilə balıqlar təkcə öz ovunu deyil, eyni zamanda suda olan adamları da zədələyə bilir. Bu necə baş verir? Bu və bir sıra başqa suallar hələ də cavabsız qalır.
Dear friends! You have just turned over the last page of our book dedicated to the world of fishes in the Caspian Sea. In this book, we tried to give you a general picture of fishes and told you about an amazing world of fishes in the Caspian Sea so that you could familiarize yourself closer with their way of living and biology. Fishes are indeed remarkable crea tures of our planet. They live in a watery environment at different depths and in different habitats; and many aspects of their behaviour and biology still remain to be explored. For example: what processes and mechanisms are responsible for keeping salmon’s body surface tempe rature constant when swimming at high speeds; when the hulls of sailing vessels become deformed at such speeds. How are certain fish such as the electric catfish able to generate high voltage electricity which can kill much larger prey, including even people. How does this happen? There are some of the questions which still remain unanswered. Let us take other mysteries of fish as an example. Salmons are capable of sensing extremely faint odours, which is beyond the capabilities of other 156 BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları /
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F ish e s Qızılbalıqların daha bir sirrli xüsu siyyəti onlann başqa heyvanlara xas olmayan son dərəcə yüksək iybilmə qabiliyyətinə malik olma-larıdır. Onlar ən müasir və güclü cihazların belə hiss edə bilmədiyi qoxuları hiss edirlər. Qızılbalıqlarda bu qabiliyyət həmin cihazlardan milyon dəfə güclüdür. Əgər alimlər qızılbalıqların yüksək hissetmə qabiliyyətinin sirrini aça bilsəydilər, onda yüksək iybilmə həs saslığına malik cihazlar hazırlamaq mümkün olardı. Balıqlar müxtəlif səslər çıxarmaq qabiliyyətinə malikdir. Bu səslər hər bir balıq növünə xas olan spesifik səslərdir ki, onların tezliyi insanın eşitmə diapazonundan kənarda olduğu üçün insan bu səsləri eşidə bilmir. Bu səslər vasitəsilə balıqlar təhlükə olduqda, qida tapdıqda və sair məqamlarda bir-birlərini xəbərdar edə bilirlər. Balıqların davranışında insanlar üçün ibrətamiz olan xüsusiyyətlər vardır. Onlarda heyrət ediləcək şəkildə güclü nəsi qayğısına qalmaq instinkti var. Bir sıra balıqlar təbii kürütökmə yerlərinə çatmaq üçün olduqca əziyyətli, uzun məsafələr (10 min km-ə qədər) qət etməli olurlar. Bu zaman onlar qidalanmır. Kürüləmə yerinə çatdıqda o qədər zəifləyirlər ki, hətta kürü tökdükdən sonra bir sıra növlər məhv olur. Buna baxmayaraq onlar öz nəsllərini davam etdirmək üçün yenidən kürütökmə yerlərinə gedirlər. BP şirkətinin Azərbaycanda plan laşdırdığı bioloji müxtəliflik seriya- animals. Their sense of smell is a million times greater than the resolu tion of the most sensitive state-of-the- art instruments. If scientists are suc cessful in learning how this is possible, it could open the way to the super sensitive instruments. It is known, fishes can produce certain sound signals. Every species generates its own signals but their frequency is beyond the range of the human ear, which is why we cannot hear them. Such signals give the necessary warning when danger is imminent, help in locating food, and so on. Man can learn a lot of valuable lessons from the behaviour of fishes. Many species go to such lengths to protect their progeny that we can only envy. They may cover extremely long distances (up to 10,000 km) in order to breed and to ensure their progeny to survive. During such migrations fish do not eat to preserve the progeny and reach the places of spawning. Some species of salmon die soon after breeding, yet they persist in th eir spawning migrations to ensure continuity of their lineage. In their BP's first book from the Biodiversities series, the authors decided to cover life cycles of com mercially valuable and other Caspian fish species. Knowledge of biology of certain species, their way of living as well as their role in our own lives and business activities may be of great importance. Some species may lack commercial value, yet they are extre mely important for the fauna as a 157 BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları /
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s sından birinci olan bu kitabda müəlliflər Xəzərdə yaşayan, əsasən vətəgə əhə miyyəti olan və olmayan maraqlı balıq ların davranış və biologiyasından bəhs edirlər. Müxtəlif növlərin həyat tərzi, biologiyası haqqında məlumatlar insan ların həyatında və beynəlxalq ticarətdə çox vacibdir. Ticarət əhəmiyyəti olma yan bir sıra balıqlar da var ki, onlar Xəzərdə biomüxtəlifliyin vacib ele menti olub, başqa vətəgə əhəmiyyətli balıqların qidasını təşkil edir, yəni trofık zəncirin bir hissəsidirlər. Biz Xəzərin möcüzəli canlı aləmini ciddi mühafizə etməli, onlarla ehtiyatlı davranmalı, dənizin çirklənməsinin qarşısını almalı və ov üzərində ciddi nəzarət qoymalıyıq. Bu, xüsusilə indi, Xəzərətrafı döv lətlər tərəfindən nəzarət və idarəetmə, balıq ovunun tənzimlənməsi, qanun suz ov ilə mübarizə, tullantılara nəzarət sahəsində vahid qanunverici aktlarının olmadığı dövrdə olduqca böyük əhə miyyət kəsb edir. Xəzərin qiymətli təbii və enerji ehtiyatlarından istifadə etmək lə sənayeni inkişaf etdirmək və eyni zamanda bu unikal su hövzəsinin bioloji ehtiyatlarının mühafizəsi və artırılması yollarını müzakirə etmək və bu məsələ lərin həllini tapmaq lazımdır. Hazırda neft, qaz və sənayenin digər sahələrində müasir texnologiyaların tətbiqi iqtisadiyyat ilə ekologiya arasında tarazlığa nail olmağa imkan verir. Xəzərin problemlərinə düzgün, praqmatik və qayğılı yanaşmaqla həm neft və qaz istehsal etmək, həm də Xəzərin unikal faunasını gələcək whole - they may serve as food for other commercial species, i.e. be part of food chain. We must do everything possible to protect these wonderful Caspian creatures, handle them with care, exercise all possible measures to not pollute the sea, put fish harvesting on a rational basis. This is particularly important today when the countries of the Caspian basin lack any intergovernmental legislation and regulations applicable to management of fisheries and catches, poaching, and the manage ment of industrial waste. We need discuss and find solutions enabling the development of industry utilizing rich natural and energy resources of the Caspian Sea and at the same time ensure an increase in the biological resources of this unique water body. At the presently advanced state of oil and gas production technologies and other industries, a balance between economy and ecology may be reached. With a proper, careful and practical approach to the Caspian Sea, we can produce oil and gas and at the same time protect its beautiful fauna for future generations. A lot of was written and sung about the beauty of the Caspian and its usefulness for people. The Caspian Sea is a unique water body. “I will die if I do not see the Caspian”, said the famous naturalist,
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F is h e s nəsllər üçün qoruyub saxlamaq müm kündür. Xəzərin gözəlliyi və onun faydası haqqında çox yazılıb. Xəzər əsrarəngiz su hövzəsidir. Berlin Akademiyasının üzvü, Peterburq Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü, məşhur təbiətşünas, coğrafiyaçı və səyyah Aleksandr Qumbolt: «Mən Xəzəri görməsəm ölərəm» demiş və 1829-cu ildə Xəzər sahillərinə səyahət etməklə öz arzusuna çatmışdır. Davamlı inkişafın təriflərindən biri belə səslənir: «Bəşəriyyət, bu günkü nəslin ehtiyaclarnı təmin edərkən gələcək nəsillərin öz ehtiyaclarını təmin etməsi imkanına ziyan vurmadan, inkişafın davamlılığını təmin etmək iqtidarındadır». Qoy gələcək nəsillər iqtisadi çətinliklərlə üzləşməsinlər və Xəzərin əsrarəngiz canlı aləmindən zövq ala bilsinlər. geographer, and traveller, member of the Berlin Academy of Sciences and honorary member of the St. Peter sburg Academy of Sciences, Alexan der Humboldt. And he realized his dream, visiting the shore of the Caspian in 1829. As one definition of the sustainable development goes “Humanity has the ability to make development sustai nable to ensure it meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their needs”. So let future generations live without economic problems and be delighted with a unique fauna of the Caspian Sea.
159 BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları / BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F i s h e s İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT I. Abduraxmanov Y.A. -Rıbı presmx vod Azerbaydjana, Baku, 1962, 405 s. 2 .Əsgərov F.S., Zaytsev Y.Y., Tresselt S.M. Xəzər dənizinin möcüzəli canlı aləmi, ABƏŞ, Bakı, 1999, 52səh. 3. Atlas -Promıslovıe rıbı SSSR, M. 1949. 4. Discovery Scool'c A-to-Z Science http:#school.discovery.com/homevork help/worldbook/atozscience/f/198340.html 5. Berq L.S. -Rıbı presmx vod SSSR i sopredelğnıx stran. M-L. İzd-vo AN SSSR, 1948, ç.I, 466 s.,1949, ç.2. 925 s„ 1949, ç.3,1331 s. 6. Jivotnıy mir Azerbaydjana, t.3, Baku, 2000, 654 s. 7. İvanov V.P. Bioloqiçeskie resursı Kaspiyskoqo morya. İzdatelstvo KaspNİRXa, 2000, 100 s. 8. Kazançeev E.N. Rıbı Kaspiyskoqo morya. M. 1963, 180s. 9. Kasimov A.Q., Askerov F.S. Nefti bioloqiçeskie resursı Kaspiyskoqo morya, Baku, 2001, 329 s. 10. Kaspiyskoe more (ixtiofauna i promıslovıe resursı), M. 1989, 235s. II. Kuliev Z.M. -Rıbı Zaliva Kirova Kaspiyskoqo morya, Baku, 1989, 183s. 12. Sabaneev L.P. Jizn i lovlua presnovodnıx rib, Kiev, 1960, 659. BIBLIOGRAPHY 1. Abdurakhmanov, Yu. A., Freshwater Fish of Azerbaijan, Baku, 1962,405 p. 2. Askerov F.S., Zaytsev Y.Y., Tresselt S.M. “Wonderful Wildlife of the Caspian Sea”, АЮС, Baku 1999,52 р. 3. Atlas “Commercial Fish of the USSR”, 1949. 4. “Discovery School's A-to-Z Science”, http://school.discovery.com /homeworkhelp/worldbook/atozscience/f/198340.html 5. Berg, L. S., Freshwater Fish in the USSR and Neighboring Countries, USSR Academy of Sciences Press, Moscow-Leningrad, Vol. 1,1948,466 p, Vol. 2, 1949, 925p,Vol.3,1949,1331 р. 6. Animal World of Azerbaijan, Vol. 3, Baku, 2000,654 p. 7. Ivanov V.P. “Biological resources of the Caspian Sea”, CaspNIRH, 2000,100 p. 8. Kazancheyev, Ye. N., Caspian Fish, Moscow, 1963,180p. 9. Kasymov A.G., Askerov F.S., “Oil and Biological Resources of the Caspian Sea”, Baku, 2001, 329 p. 10. Caspian Sea (Ichthyofauna and Commercial Resources), Moscow, 1989,235 p. 11. Kuliev, Z. M., Fish in the Kirov Bay of the Caspian Sea, Baku, 1989,183 p. 12. Sabancheyev, L. P., Life of Freshwater Fish and How to Catch Them, Kiev, 1960,659р.
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F ish e s MÜNDƏRİCAT GİRİŞ. BP Kaspian: D A V A M L I İN K İŞ A F V Ə B İO M Ü X T Ə L İF L İK 9 FƏSİL 1. B A L IQ L A R 15 Balıqlann əhəm iyyəti 19 Qida və həvəskar ovçuluq əhəm iyyətli balıqlar Balıqların digər ə həm iyyətli növləri 20 Təhlükəli balıqlar 21 Təbii tarazlıqda balıqlann əhəm iyyəti 22 FƏSİL 2. B A L IQ L A R IN N Ö V LƏ R İ 24 Sümüklü balıqlar Balıqların yaşayış məkanı 28 Balıqların miqrasiyası Balıqlann orqanizmi Balıqlann xarici görünüşü 29 Balıqların d axili orqanlan 35 Balıqlann xüsusi orqanları 39 Balıqlann hiss orqanlan 40 Balıqlar necə yaşayır 44 Balıqlar necə qidalanır 45 Balıqlar necə üzür 46 Balıqlar necə müdafiə olunur Balıqlar necə d in c ə lir 48 Balıqlann birgə yaşayışı Balıqlar də y iş ik lik lə rə necə uyğunlaşır 49 Balıqlar necə çoxalır 52 Balıqların təkamülü 56
IN T R O D U C T IO N . BP Caspian: S U S T A IN A B L E D E V E L O P M E N T A N D B IO D IV E R S IT Y 9 C H A R T E R 1. F IS H 15 The Im portance o f Fish 19 F ood and Gam e Fish O ther Useful Fish 20 H a rm fu l Fish 21 Fish in the Balance o f N a tu re C H A R T E R 2. K IN D S O F F IS H 24 Bony Fish W here Fish L iv e 28 Fish M ig ra tio n s The Bodies o f Fish E xternal A n a to m y 29 Systems o f the body 35 Special organs 39 The Senses o f Fish 4 1 H o w Fish L iv e 44 H o w Fish G et F ood 45 H o w Fish Sw im 46 H o w Fish Protect Themselves 47 H o w Fish Rest 48 H o w Fish Live T ogether H o w Fish A d ju s t to Change 49 H o w Fish Reproduce 51 The Developm ent o f Fish 56
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları /
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F i s h e s FƏ S İL 3. X Ə ZƏ R İN B A L IQ L A R I 61 C H A R T E R 3. F IS H O F T H E C A S P IA N 61 Xəzər ilanbalığı 71 Lam prey petromyzones 71 N ərəkim ilər 74 Sturgeons 74 S iyənəkkim ilər 86 Herrings
86 Q ızılbalıqkim ilar 102 Salmons
102 Durnabalığıkim ilər 109 Pikes
109 Ç ə kikim ilər 110 Carps
110 Naqqakimilər 131 Sheatfishes 131 Tikan balığıkim ilər 133 Sticklebacks 133 K e fa lk im ilə r 135 G ra y m ullets 135 Aterinakim ilər 139 Silversides 139 X anıbalığıkim ilər 141 Darters
141 A n g v ilk im ilə r 146 Eels
146 İynəbalığıkim ilər 147 Seahorses 147 X u lk im ilə r 149 Gobies
149 SON SÖZ
156 C O N C L U S IO N 156 İstifadə olunmuş ədəbiyyat 160 Bibliography 160
B P
1 Ш Ш i l l p F m
ш ш ш ёш н у яж Sağlamlıq, əməyin təhlükəsizliyi və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində bizim məqsədimiz: Heç bir qəzaya yol verməmək , insanlara heç bir xəsarət yetirməmək, Ətraf mühitə heç bir ziyan vurmamaq. Our HSE Goals: No accidents, No harm to people, No damage to the environment №№MLOPJ'
j JE j JT )U '/E P . 3
Dr. Faiq Əsgərov, BP-nin Sağlamlıq, Təhlükəsizlik Texnikası və Ətraf Mühitin Müha fizəsi üzrə direktor müavini. Kimyaçı və ekoloq, kimya elmləri namizədi, Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının profes soru, 8 kitab və 50-dən çox elmi və populyar məqa lələrin müəllifidir. Dr. Faig Askerov, BP Deputy Director, Health, Safety and Environment. Chemist and Ecologist, P h.D (Chemistry), Professor o f the International Ecoenergy Aca demy. He is a co-author o f 8 books and over 50 scientific and poplular articles. Prof. Rafiq Qasımov, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, biologiya elmləri doktoru. Azərbaycan Milli Elm lər Akademiyası Fiziologiya İnstitutunun ekoloji fiziologiya və toksikologiya laboratoriyasının rəhbəri. 4 mono qrafiya və 200-dən artıq məqalənin müəllifidir. Prof. Rafik K asim ov, corresponding member o f the Azerbaijan N ational Academy of Sciences (ANAS), Dr.Sci (Biology), Professor. He is a Chief o f the laboratory on ecological physiology and toxicology o f the ANAS. He is an au th o r o f 4 m onographies and above 200 articles. Yuliy Zaytsev. BP-nin Sağlamlıq, Təhlü kəsizlik Texnikası və Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə baş məsləhətçisi. Coğrafiyaşünas, ekoloq, pedaqoq, Beynəl xalq Ekoenergetika Akademiyasının doktoru. 2 kitabın və bir sıra elmi və populyar məqalələrin müəllifidir. Yuliy Zaytsev, BP Senior Adviser, Health, Safety and Environment. Geographer, Ecologist, and teacher, Ph.D (Ecology) o f the International Ecoenergy A ca demy. He is co-author of 2 books and a num ber of scientific and popular articles. Dr. Zülfüqar Quliyev, biologiya elmləri dokto ru , E kologiya və h ə y at fəaliy y ə tin in təhlükəsizliyi Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, ixtioloq, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Elmi-Tədqiqat balıq təsərrüfatı İnstitutunun direktorudur. 150-dən çox elmi əsərin, o cümlədən, 4 Yüklə 1,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|