Biz dünyanın bioloji müxtəlifliyinə real, ölçülə bilən

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzoritı  əsrarəngiz  balıqları  I  BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

edirdi.  Qədim  teleostlar  bir-birindən 

az  fərqlənir  və  yer  kürəsinin  ancaq 

müəyyən  yerlərində  yaşayırdılar. 

Ətraf mühitin dəyişməsinə tez uyğun­

laşdıqları  üçün  onların  m üxtəlif 

növləri  sürətlə  inkişaf  edərək,  say 

etibarilə  xeyli  artdılar.  Uyğunlaşma 

prosesində balıqların bədən üzvləri və 

formaları  da  müxtəlif  dəyişikliyə 

məruz qalırdı.  Bu cür dəyişikliklər və 

ətraf  mühitə  uyğunlaşma  prosesinə 

adaptasiya deyilir.

Hal-hazırda  teleostların  müxtəlif 

növləri bir-birindən çox  fərqləndiklə­

rinə  görə  adama  elə  gəlir  ki,  onlar 

arasında heç bir ümumi cəhət yoxdur. 

Məsələn, bir sıra teleostların çox çevik 

və  effektli  üzgəcləri  onlara  yaxşı 

üzməyə imkan verir. Yelkənli balıqlar 

və  tunes  uzun  məsafələrə  kifayət 

qədər yüksək  sürətlə üzməyi  bacarır­

lar.  Ancaq bir sıra  digər teleostlar  isə 

güclə  üzür.  Tilovçuların  bəziləri  yet­

kinlik yaşlarının çox hissəsini dənizin 

dibində keçirir.  Bəzi  angvilkimilərin 

üzgəcləri  yoxdur.  Ona  görə  də  pis 

üzürlər.  Onlar dibə girərək günlərinin 

çoxunu  orada  keçirir.  Teleostların  bir 

çoxu  ancaq  üzmək  üçün  deyil,  başqa 

məqsədlərə  də  xidmət  edən  üzgəcə- 

lərə  malikdirlər.  Məsələn:  uçağan 

balıqların  üzgəcləri  qanad  şəklində 

olub onlara su üzərinə qalxmağa imkan 

verir.  Lil  uçağanı  əzələli  üzgəclərə 

malikdir ki, bundan da tullanmaq üçün 

istifadə edir.

Digər  sümüklü  balıqlara  nərələr, 

kürəkburunlar,  zirehlikimilər və  lildə 

yaşayan  balıqlar  aiddir.  Nərələr  şirin

mainly because they were better able 

than  other  fish  to  adapt  (adjust)  to 

changes  in  their  environment.  In 

adapting  to  these  changes,  their 

bodies  and  body  organs  changed  in 

various ways. Such changes are called 

adaptations.

Today, the various species of teleosts 

differ  from  one  another  in  so  many 

ways  that  they seem  to  have  little  in 

common. For example, many teleosts 

have  flexible,  highly  efficient  fins, 

which  have  helped  them  become 

excellent swimmers. Sailfish and tuna 

can  swim  long  distances  at  high 

speed. But a number of other teleosts 

swim  hardly  at  all.  Some  anglerfish 

spend most of their adult life lying on 

the  ocean  floor.  Certain  eellike 

teleosts  are  Unless  and  so  are  poor 

swimmers. They burrow into mud on 

the bottom and remain there much of 

the  time.  A  large  number  of teleosts 

have fins that are adapted not only to 

swimming  but  other  uses.  For 

example, flyingfish have winglike fins 

that help them glide above the surface 

of  the  water.  The  mudskipper  has 

muscular  fins  that  it  uses  to  hop 

about on land.

Other  bony  fish  include  sturgeons, 

paddlefish,  gars,  and  bowfins. 

Sturgeons  rank  as  the  largest  of  all 

freshwater  fish.  The  largest  beluga 

ever caught weighed more than 2,800 

pounds (1,300 kilograms).  Instead of 

scales,  sturgeons  have  an  armorlike 

covering  consisting  of  five  rows  of

26

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları  / BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F ish e s

suda  yaşayan  balıqlar  içərisində  ən 

irisidir.  Ovlanmış  ən  böyük  bölgənin 

çəkisi  1300  kq  (2800  funt)  olmuşdur. 

Nərələrin  üzərini  pulcuq  əvəzinə  5 

cərgə qalın sümük lövhəcikdən ibarət 

zirehli qabığ örtür.  Bəzi nərələr duzlu 

suda yaşayır. Onlar ancaq kürü tökmək 

üçün şirin suya girirlər.  Ancaq Çin və 

Missisipi  (ABŞ)  vadisində  təsadüf 

olunan  kürəkburunlar  qəribə  xarici 

görünüşə  malikdirlər.  Onların  qayıq­

ların  kürəklərini  xatırladan  çox  iri 

burunları  var.  Lil  balıqları  və  zirehli­

kimilər  çox  döyüşkəndirlər.  Adətən 

onların qüvvətli  çənələri  və  iti  dişləri 

olur.

Yumşaq  şüalı  üzgəcli  balıqlar 

buraya  selokant  və  6  növ  iki  cür- 

tənəffuslü balıqlar aiddir. Onlar bütün 

balıq  növlərinin  1%-ə  qədərini  təşkil 

edirlər. Qəribə görünüşə malik olan bu 

balıqlar  milyon  illər  bundan  əvvəl 

yaşamış balıqların sələfləridir.

Selokantdan  başqa  bütün  yumşaq 

üzgəcli  sümüklü  balıqlar  şirin  suda 

yaşayırlar.  Bu  balıqların  hal-hazırda 

mövcud  olan  balıqlarla  heç  bir  yaxın 

qohumluğu  yoxdur.  Hazırda  selekant- 

ların ancaq bir növü məlumdur ki, o da 

Afrikanın  cənubi-şərq  sahillərində 

yaşayır.

İki cür tənəffüslü balıqlar ağ ciyərə 

oxşar  orqanla  və  q əlsəm ələrlə 

tənəffüs  edirlər.  Bunların  bəziləri 

başqa  onurğalılara  nisbətən  susuz  və 

qidasız  daha  çox  yaşaya  bilirlər.  Bu 

balıqlar lilin  içinə  girərək  aylarla üzə 

çıxmırlar. Bu müddət ərzində onlar nə 

qidalanır, nə də su içirlər.

thick,  bony  plates.  Some  sturgeons 

live  in  salt  water  but  return  to  fresh 

water to lay their eggs. Paddlefish are 

strange-looking  fish  found  only  in 

China  and  the  Mississippi  Valley  of 

the  United  States.  They  have  huge 

snouts  shaped  somewhat  like  canoe 

paddles.  Bowfins  and  gars  are 

extremely  fierce  fish.  They  have 

unusually  strong  jaws  and  sharp 

teeth.

Fleshy-finned  fish  include  the 

co elacan th   and  six  species  o f 

lungfish.  They  make  up  less  than  1 

percent of all fish species. These odd­

looking  fish  are  related  to  fish  that 

lived many millions of years ago.

All the fleshy-finned bony fish except 

the  coelacanth  live  in  fresh  water. 

Coelacanth  live off the  southeastern 

coast of Africa.  They are not closely 

related  to  any  other  living  fish,  and 

there  is  only  one  known  species  of 

coelacanth.

Lungfish  breathe  with  lunglike 

organs as  well as gills.  Some of their 

species  can  go  without  food  and 

water  longer  than  any  other  verte­

brates.  They  live  buried  in  dry  mud 

for  months  at  a  time,  during  which 

they neither eat nor drink.

27

---