Biz öz məqsədlərinə nail olmaq üçün heç bir vasitədən çəkinməyən
Yüklə 2,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Azərbaycan” qəzeti, 8 dekabr 1918-ci il.
- BAKIDA 1918-ci il MART HADİSƏLƏRİ: İLKİN ŞƏRTLƏRİ, XÜSUSİYYƏTLƏRİ, NƏTİCƏLƏRİ
| Biz öz məqsədlərinə nail olmaq üçün heç bir vasitədən çəkinməyən siyasi düşmənlərimizə bənzəyə bilmərik və bənzəmək istəmirik. Biz təmkin və soyuqqanlıqla, haqlı olduğumuzu tam dərk edərək təmiz vicdanla öz məqsədimizə doğru gedirik və inanırıq ki, ətrafımızda olan bütün xalqlara münasibətdə bizim loyallığımız, səmimiliyimiz və sadəliyimiz kin və eqoist ehtirasların gözlərini gerçəkliyə qapamadığı hər kəs tərəfindən nəhayət ki, etiraf olunacaq və qiymətləndiriləcək. Fakt göz qabağındadır. Kim istəyirsə yoxlaya bilər. “Azərbaycan” qəzeti, 8 dekabr 1918-ci il. AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ FÖVQƏLADƏ TƏHQİQAT KOMİSSİYASININ SƏNƏDLƏRİ BAKI. MART 1918-ci il AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ Tərtib edən: Solmaz Rüstəmova-Tohidi tarix elmləri doktoru, professor Bakı-2013
“Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədləri” silsiləsindən olan bu kitab Heydər Əliyev Fondu və Heydər Əliyev Mərkəzinin dəstəyi ilə yenidən nəşr olunur. Rüstəmova-Tohidi Solmaz Əli qızı. Bakı. Mart 1918-ci il. Azərbaycan qırğınları sənədlərdə. Bakı, 2013-cü il, 456 səhifə.
Kitab Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin dəstəyi ilə 2009-cu ildə nəşr olunmuş “Bakı. Mart 1918-ci il. Azərbaycan qırğınları sənədlərdə” (Bakı,864s.) adlı sənəd- lər toplusunun qisadılmış variantıdır. Topluya Azərbaycan Hökumətinin Birinci Dünya müharibəsi başlanandan bütün Cənubi Qafqaz ərazisində müsəlman əhalisinə və onun mülkiyyətinə qarşı həyata keçirilmiş zorakı- lıq, qırğın və soyğunçuluq faktlarının araşdırılması üçün 1918-ci il 15 iyul tarixində yaratdığı Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası (FTK) tərəfindən toplanmış və tərtib olunmuş sənədlər daxil edilmişdir. Toplu FTK materiallarının yalnız bir hissəsini – 1918-ci il Bakıda mart hadisələ- rinə aid sənədləri əhatə edir və bolşevik-daşnak birləşmələri tərəfindən bir neçə gün ərzində böyük əksəriyyəti azərbaycanlılardan ibarət olan 12 mindən çox dinc sakinin qətlə yetirildiyi mart qırğınlarına bilavasitə həmin hadisələri yaşamış insanların gözü ilə baxmağa imkan verir. Bakı şəhəri və ətraf kəndlərin dinc müsəlman əhalisinə qarşı erməni hərbi qüvvələri- nin və yerli erməni əhalisinin bir qisminin vəhşilikləri və amansızlıqları haqqında çoxlu say- da faktlar, tanınmış, zəngin azərbaycanlıların ünvanlarından ibarət siyahıların əvvəlcədən hazırlanması, hərbi əməliyyatların şəhərin müxtəlif hissələrində eyni vaxtda başlanması və s. kimi məlumatlar dinc müsəlman əhalisinin məqsədyönlü və kütləvi şəkildə məhv edil- məsinə dair planın mövcud olduğunu göstərir. Bu plan isə öz növbəsində erməni millətçilə- rinin öz gələcək dövlətləri üçün potensial ərazi kimi baxdıqları Azərbaycanın bütün region- larında müsəlman əhalisinin sayının maksimum azaldılmasına yönəlmiş daha iri miqyaslı əməliyyatların və planların tərkib hissəsi idi. Sənədlər toplusuna həmçinin problemin tarixinə həsr edilmiş və müəllif tərəfindən ye- nidən işlənmiş elmi oçerk, geniş yardımçı-informasiya aparatı, FTK tərəfindən çəkilmiş fo- to-sənədlər və 1918-ci il Bakı şəhərinin xüsusi məzmunlu xəritəsi daxil edilmişdir. ISBN: 978-9952-483-43-7 © Heydər Əliyev Fondu © Heydər Əliyev Mərkəzi BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ 5
Bakıda 1918-ci il mart hadisələri: ilkin şərtləri, xüsusiyyətləri, nəticələri .................................................. 6 Azərbaycan Hökumətinin Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının yaradılması haqqında qərarları .................. 88 Fəsil I Azərbaycanlı sakinlərin şahid ifadələri ................................................ 90 Fəsil II Azərbaycanlı qadınların şahid ifadələri ................................................ 162 Fəsil III Müxtəlif millətlərdən olan bakılıların və xarici vətəndaşların şahid ifadələri ...................................................... 226 Fəsil IV Dəymiş ziyanlar (mülki, sənaye, sosial, ticarət və digər obyektlər) haqqında şahid ifadələri ............................................. 266 Fəsil V Bakı şəhəri və Bakı kəndlərinin sakinlərinin şahid ifadələri (1918-ci ilin mart-sentyabr ayları) ........................................................308 Fəsil VI
Məhkəmə-istintaq sənədləri ................................................................. 336 Qeydlər ....................................................................................................... 366 İnzibati-coğrafi adların göstəricisi ......................................................... 411 Əlavə: Bakı şəhərinin və Bakı qəzasının əhalisinin 1916-cı ilə olan milli-dini tərkibi Foto-sənədlər ............................................................................................. 425 Bakı şəhərinin və Bakı qəzasının 1918-ci il xüsusi məzmunlu xəritəsi
BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ 6
İLKİN ŞƏRTLƏRİ, XÜSUSİYYƏTLƏRİ, NƏTİCƏLƏRİ 1918-ci il. XX əsr Azərbaycan tarixində bu il, bir-birini sürətlə əvəz edən və Azərbaycan xalqının taleyində həlledici sayılan hadisələr – istər əlamətdar, istərsə də faciəli – baxımından yəqin ki, ən əhəmiyyətli zaman kəsiyidir. Həmin hadisələrin ən yüksək zirvəsi, sözsüz ki, 28 may 1918-ci il tarixi – Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin elan edilməsidir. Sonrakı mühüm tarixi hadisələr – 1918-ci il sentyabrın 15-də Bakının birləşmiş Türk-Azərbaycan hərbi qüvvələri tərəfindən azad edilməsi və Azərbaycan hökumətinin Bakıya köçməsi, 1918-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan Parla- mentinin yaranması və nəhayət, 1918-ci ilin 28 dekabrında Azərbaycan hökumətinin Cənubi Qafqazda İttifaq qoşunlarının komandanlığı və İn- giltərə hökuməti tərəfindən qanuni hakimiyyət kimi tanınması – bütün Şərqdə ilk demokratik quruluşun və azərbaycanlıların ilk milli dövlətçi- liyinin – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasının əsasını qoy- muşdur. Lakin 1918-ci ilin bu əlamətdar hadisələrindən əvvəl bütün Azərbay- can xalqı üçün ümumi faciəyə çevrilmiş və onun mövcudluğunu şübhə altında qoymuş daha mühüm - qanlı hadisələr baş vermişdir. Bakıda 1918-ci ilin mart hadisələri bu qanlı zəncirin başlanğıcı olmuş- dur. Belə ki, bir neçə mart günləri ərzində şəhərin və onun ətraf kənd- lərinin dinc müsəlman – azərbaycanlı əhalisi görünməmiş dəhşətli cəza aksiyalarına – talan və ölümlərə, əzilmək, əsir alınmaq, qarət edilmək – bir sözlə, amansızlıqla özbaşınalıq edən bolşevik-daşnak hərbi qüvvələri tərəfindən hər şeyin və hər kəsin məhv edilməsinə məruz qalmışdır. İlk baxışdan, “Evelina” gəmisi ilə bağlı təsadüfi hadisə və yaxud, adları sona- dək naməlum qalan icraçılar tərəfindən Qızıl Ordunun kiçik dəstəsinin atəşə tutulması ilə başlayan mart hadisələrinin, şübhəsiz ki, dərin kökləri və səbəbləri vardır. Birinci Dünya müharibəsinin başlanması ilə, xüsusilə də, 1917-ci ilin fevral inqilabından və Rusiya İmperiyasının süqutundan sonra, müha- ribədə iştirak edən dünya dövlətlərinin Cənubi Qafqazda güclənmiş ma- raqları toqquşurdu. Eyni zamanda Qafqaz xalqlarının qarşısında öz mil- li-siyasi ideya və əzmlərini həyata keçirmək üçün geniş imkanlar açılırdı. Etiraf edilməlidir ki, erməni ideoloqları özlərinin çoxillik məqsədyönlü Yüklə 2,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|