BiZİM ÜÇÜn biZSİz heç NƏ

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 

əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu

21

Əlilliyi olan şəxslərin dövlət siyasətinin bütün aspektləri (təhsil, məşğulluq, səhiyyə, sosial 

xidmət, nəqliyyat və digər sahələr) üzrə qərar qəbulunda iştirakı istər fərdlər üçün, istərsə 

də daha geniş anlamda (məs., daha çox əlilliyi olan şəxsin iş tapması və ya işini saxlaması 

ilə  bağlı)  səmərəli  nəticələrə  gətirib  çıxarır.  Faydalanan  yalnız  əlilliyi  olan  şəxslər  deyil, 

iqtisadiyyat və bütövlükdə cəmiyyətdir.

İnklüziv qərar qəbulu maneələri aradan qaldırmağa necə kömək edə bilər

1. 

Təşkilati/strateji

Əlilliyi olan şəxslərin təşkilatlarına yerli və ya milli səviyyədə qərar qəbulu prosesində rol 

vermək və onların potensialını artırmaqla bu maneələr aradan qaldırıla bilər.

2. 

Münasibət (fikir, rəy)

Siyasət formalaşdıranlar və media əlilliyə mənfi münasibətlərə etirazın önündə olmalıdır. Onlar 

bunu əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarını və töhfəsini dəyərləndirdiklərini nümayiş etdirməklə; 

əlilliyi olan şəxslərlə işləməklə; onları görünən şəkildə işlərə cəlb etməklə; bir də spesifik 

iş proqramları vasitəsilə edə bilərlər. Məsələn, BK Hökuməti (2012) “Etiraz et, məlumat ver, 

dayandır: Nifrət əsaslı cinayətin qarşısını almaq üçün Hökumət Planı”: 

https://www.gov.uk/

government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/97849/action-plan.pdf

3. 

Fiziki

İştirakı  təşviq  məqsədilə  əlilliyi  olan  ekspertlər  mövcud  binaların  yaxşılaşdırılmasında  və 

yeniləri  üçün  standartların  müəyyən  olunmasında  iştirak  etməlidirlər.  Fiziki  maneələrin 

aradan qaldırılması əlilliyi olan şəxslərin həyatın bütün sahələrində iştirakına yol açan inklüziv 

cəmiyyəti qurmağa kömək edir. 

4. 

Qeyri-müvafiq məlumat və kommunikasiya 

İnsanların qərar qəbulunda aktiv iştirakını mümkün edən texnologiyalardan istifadə etməklə 

məlumat və kommunikasiya metodları əlçatımlı olmalıdır. 

Məlumatın başa düşülməsini asanlaşdırmaqla o, hamıya kömək etmiş olur.

5. 

Araşdırmanın yoxluğu

Əlilliyi olan şəxslərin sosial və siyasi həyatda iştirakına dair araşdırmalardan istifadə etmək, 

təcrübə və fikirləri toplamaq dəyişiklik üçün səmərəli ideyalar yarada bilər. Bu, hər kəsin 

xeyrinədir.

6. 

Maliyyə

Əlilliyi olan şəxslərin iştirakının iqtisadiyyata və cəmiyyətə faydalarının tam anlaşılması yerli 

və milli hökumət orqanlarının büdcəyə dair qərarlarının tərkib hissəsi olmalıdır. 

Əlilliyi olan şəxslərin iştirakı və ləyaqətli yaşayışı qarşısında duran maneələr haqda fikirləşmək 

əlilliyin  müsbət  dəyişikliklər  gətirməsi  barədə  yaradıcı  yollara  həvəsləndirən  düşünmə 

tərzidir.

İnklüziv qərar qəbulu üçün şərtlər

Demokratiya və güclü vətəndaş cəmiyyətinə imkan verən şərtlər sənədlərdə öz əksini 

yüksək səviyyədə tapıb.

---

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 

əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi

22

Bunlar  beynəlxalq,  regional  və  milli  qanunlarda  əksini  tapmış  ifadə  və  birləşmə  azadlığı 

kimi  əsas  hüquq  və  azadlıqlara  əsaslanır.  Məsələn,  BMT-nin  Ümumdünya  İnsan  Haqları 

Bəyannaməsində deyilir:

“Maddə 19

Hər  kəsin  fikir  və  ifadə  azadlığı  var;  bu  hüquqa  heç  bir  müdaxilə  olmadan  fikrə,  rəyə 

sahib olmaq, sərhədlərdən asılı olmayaraq hər hansı media vasitəsilə məlumat və fikirləri 

axtarmaq, almaq və vermək azadlığı daxildir.

Maddə 20

Hər kəsin dinc toplaşmaq və birləşmək azadlığı var.”

Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının verdiyi əsas töhfələrin siyasət formalaşdırılması prosesində 

ayrı-seçkilik  qoyulmadan  nəzərə  alınmasını  təmin  etmək  üçün  münbit  mühit  tələb  olunur.

 

Belə mühitin yaranma şərtləri aşağıdakılardır: 

•  qanunun qaydaları 

•  əsas demokratik prinsiplərə əməl etmək

•  siyasi iradə

•  münasib qanunvericilik 

•  aydın prosedurlar

•  uzunmüddətli dəstək 

•  davamlı vətəndaş cəmiyyəti üçün resurslar  

•  paylaşmaq üçün dialoq və əməkdaşlıq.

Bu şərtlər vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları və hökumət qurumları arasında inklüziv demokratiya 

üçün qarşılıqlı inam və anlaşma üzərində qurulmuş səmərəli münasibətə imkan verir.

Bu şərtlərin hamısının mövcud olmadığı çox ölkə var. İnklüziv qərar qəbulu üçün çalışmaq 

həlledici amildir, buna mükəmməl nail olunmasa belə, yenə də məqsəd bu olmalıdır. 

İnklüziv qərar qəbulu səfəri

İnklüziv qərar qəbulu müəyyən qrup vətəndaşların onlara təsir edən qərarların qəbulunda 

iştirakını artırma yolu kimi inkişaf tapıb. Bu, iştirakın passiv formalarından tutmuş insanların 

həyatına təsir edən məsələlərə görə məsuliyyəti paylaşmağa qədər bir səfərin tərkib hissəsi 

hesab oluna bilər. Bu səfərin müxtəlif mərhələlərində olan çoxlu ölkə var. 

Çoxumuz  məlumatın  əmr  formasına  alışmışıq  -  bizə  deyilir  ki,  bunu  etməliyik,  yaxud 

onu  ödəməliyik.  Bu,  bizim  həyatımız  üzərində  gücü,  iradəsi  olan  insanlardır  ki,  nə  etməli 

olduğumuzu diktə şəklində bizə məlumat verirlər. Məlumatın dəyəri var və bu, səfərdə birinci 

mühüm addımdır, ancaq konteksti, necə davam etdirməyi nəzərdən keçirmək vacibdir.

Təşkilatların çoxu məsləhətləşmə çalışmaları ilə tanışdır. Bu, xidmət və ya siyasətə məsul 

olan insanların artıq etdiyi təkliflər haqqında şərhinizi, fikrinizi söyləmək üçün sizə verilən 

imkandır.

İnklüziv (iştirak əsaslı) qərar qəbulu məsləhətləşmə ilə eyni deyil. İnklüziv qərar qəbulunda 

qərarın təsir etdiyi şəxslər başlanğıcdan iştirak edirlər. Onlar xidmətə və ya siyasətə məsul 

---