Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

Türkiyə.  Sarıqaınış. 
Erm əni  terrorçulan  tə rəfin d ən   q ətlə  yetirilmiş 
m ehm etciklərə  ucaldılm ış  abidə.
lən  təkcə  bir  telefon  zəngi  düşdü.  Burada  daha  korrektor- 
lara  istinad  etmirdilər,  lakin  Aleksandr  Çakovskinin  tapşı- 
rığma  əsasən  yazıçıya  məlumat  verirdilər:  kitab  Yerevanda 
nəşr  edildiyindən,  redaksşiyamn  ümumittifaq  və  dünya 
miqyasma  çıxarmağı  lazım  bilmədiyi  m əsələyə  aid  oldu- 
ğundan  sizin  məqalənin  çapı  qeyri-mümkündür.
Amma  «Bakinski  raboçi»  qəzetində  Ermənistan  haq- 
qmda,  qonşu  respublikaya  və  onun  sakinlərinə  dərin  hör- 
m ət  ruhunda  yazılmış  silsilə  oçerklər  verilərkən  başlığm 
yanmda  yerləşdirilən  Ermənistan  gerbində  Araratm  kontur 
təsviri  düşməyəndə  Yerevanm  reaksiyası  texniki  m ətbeə 
brakma  adekvat  olmadı.  Artıq  növbəti  nömrədə  (oçerklərin 
verilməsi  davam  edirdi)  m ətbəə  bu  brakı  aradan  götürə
#
bılsə  də  Yerevandan  təkcə  Moskvaya və  Azərbaycanm  ali 
hakimiyyət  orqanlarına  protestlər  göndərilmədi,  həm   də 
Ennənistanm  özündə  haylı-küylü  narazılıq-təbliğat  kompa- 
niyası  başlandı.  Bir  qrup  m ətbəə  və  redaksiya  işçisi  yuxa- 
rılarda  çox  sərt  şəkildə  söyülüb,  danlandıqdan  sonra  təqib- 
lərə  və  işdən  çıxarılmaya  məruz  qaldılar.
Zaqafqaziya  Azərbaycanm  və  Dağıstan  xalqlarınm  əc- 
dadlarmdan  biri,  Zaqafqaziyanm  az  məlum  olan  və  az  öy- 
rənilmiş  üç  qədim  xalqlarmdan  biri  olan  albanlarm  siyasi 
və  mədəni  həyatmm  mənzərəsini  yaratmaqla  məşğul  olan 
tarixçilərin  əsərləri  xüsusi  müşayiət  və  nəzarət  altma  alın- 
dı.  Qədim  Albaniyanı  öyrənən  mərkəz  SSRİ  Elmlər  Aka- 
demiyası  Rəyasət  Heyətinin  göstərişi  ilə  Bakıdan  Yereva- 
na  köçürüldü.
Fəridə  M əmmədovanın  1985-ci  ildə  nəşr  olunan  və
doktorluq  dissertasiyası  kimi  1987-ci  ildə  müdafiə  etdiyi 
«Qafqaz  Albaniyasının  şiyasi  tarixi  coğrafiyası  (b.e.ə.  III 
əsr  -  b.e-nın  VIII  əsri)»  (rus  dilində)  Yerevanm  «Qrakan 
tert»  («Ədəbiyyat  qəzeti»)  qəzetində  dəhşətli  tənqidə  mə- 
ruz  qaldı.  Ədib  Albert  Muşeqyan  yuxarı  partiya  orqanları- 
nm  və  AAK-m  diqqətini  F.M əmmədovanm  erməni  tarixi- 
nə  aid  çoxsaylı  faktlara  qeyri-elmi  şərh  verdiyinə  və  on- 
ları  qərəzli  şəkildə  təhrif etdiyinə  yönəldir,  m üəllifi  əsas- 
sız  iddialarma  görə  və  orta  əsrlər  ernıəni  ədəbiyyatı,  me- 
marlığı  və  m ədəniyyətini  m ənim səm əyə  çalışmaqda  gü- 
nahlandırırdı.

---

1991-ci  il. 
Qarabağ.  Azəri 
türkləri  doğma 
yurdun  keşiyində
Akademik  Ziya  Bünyadov  «Qrakan  tert»dən  olan  həm- 
karma  xəbərdarlıq  edirdi  ki,  albanistikanı  elm  sahəsindən 
çıxarıb  siyasət  meydanma  çevirmək,  üstəlik  «yuxarı  orqan- 
lara»  xəbərçilik  etmək  yaramaz;  axı  qədim  Albaniya  bir 
çox  xalqlarm,  ilk  növbədə  Azərbaycmm  irsidir.  Ziya  Bün- 
yadov bu  zaman  albanistikanm  və  Ermənistan  Elmlər  Aka- 
demiyasınm  banilərindən  biri,  vaxtıilə  haqlı  olaraq  «ermə- 
ni  millətçilərinin  zahirən  elmi  görünən  uydurmalarmı»  pis- 
ləyən  akademik jİosif Abqaroviç  Orbeliyə  istinad  edirdi.
Başqa  dövr  -  akademiklərin  yox,  «Qarabağ»  komitəsin- 
den olan  və  «qazışdırıcı  mövzuya  həqiqi  mənada  dişləri  ilə 
yapışmış»  ortabab  filoloqların  dövrü  gəlmişdi.
Erməni  kilsəsi  də  öz  intellektuallarından  geri  qalmırdı. 
Hətta  z ə if  müşahidəçi  də  görə  bilirdi  ki,  Eçmiədzin  təm-
........   1
kinlə,  artıq  emosialara yol  vermədən  antiazərbaycan  əhval- 
rühiyyəsini  hazır  vəziyyətdə  saxlayırdı.  O  dövr  üçün  yal- 
nız  iki  vəsaitin  adını  çəkmək  istərdim:
«Erməni  xalqmın  inqilaba  qədərki  və  inqilabdan  sonra- 
kı  düşmənləri»  (1978-ci  il)  və  «Ermənistanm  taleyinin  həll 
olunmasında  doqquz  məsələ»  (1983)  Təbii  ki,  Ermənista- 
nm  taleyinin  həllində  Qarabağdan  başqa  səkkiz  m əsələdə 
üstünlük  təşkil  edirdi.
«Qarabağ  ətrafmda»  1987-ci  il  hadisələrinin  çox az  his- 
səsini  təhlil  edə  bilsəm  də,  adı  çəkilən  və  məcburən  oy- 
nanılan  bu  dramm  süjeti  bizi  1987-ci  ilə,  Dağlıq  Qarabağm 
özünə  və  bu  muxtar  vilayətin  mərkəzinə,  vaxtılə  Xankən- 
di  olmuş  Stepanakert  şəhərinə  aparır.
1988-ci  il  fevrahn  20-də  DQMV  vilayət  sovetinin  ək- 
sər  deputatları vilayətin  Azərbaycan  SSR-in  tərkibindən  çı- 
xarılıb  Ermənistan  SSR-nə  verilməsi  qərarma  səs  verdi. 
Bakıya,  Yerevana  və  Moskvaya  Ali  Sovetlərin  ünvanma 
müvafıq  müraciətlər  göndərildi.  Hələ  bu  ali  orqanlardan 
cavab  alınmamış bayraqlar və  Ermənistan  SSR-in  yurisdik- 
siyasma  keçirilmiş  müəssisələrin  adlarmı  bildirilən  lövhə- 
lər  dəyişdirildi.
1988-ci  il  fevrahn  22-də  Dağlıq  Qarabağda  Moskva- 
nın  iştirakı  ilə  partiya  fəallarının  yığıncağı  keçirildi.  Yığm- 
caqda  Dağlıq  Qarabağ  Muxtar  Vilayətində  baş  vermiş 
mənfi  halların  aradan  qaldırılması  üçün  təxirəsalınmaz  təd- 
birlər  müzakirə  edildi.
-------------------------------------- Q
----------------------------------------

---

1992-ci  U.
Naxçıvan.
Ermänilər
tərəfındən
dağıdılmış'
evlər.
Fəallar  yığıncağmda  SovÜKP  MK  Siyasi  Bürosu 
üzvlüyünə  nəmizəd,  Sov.  İİKP  MK  katibi  G.P.Razu- 
movski,  SSR  Ali  Sveti  Rəyasət  heyəti  sədrinin  birinci  mü- 
avini  P.N.Demiçev  iştirak  edirdilər.
Yığmcaqda  G.Razumovski  çıxış  etmişdi.  O  demişdi: 
«Son  vaxtJar Sov. İKP MK-nın,  SSRİ.Ali  Sovetinin  Rəyasət He- 
yətinin  və  digər  mərkəzi  orqanların  iinvanına  DQMV-nin  er- 
məni  əhalisinin  göndəridiyi  məktublarda  və  ərizələrdə- vilayəti 
Ermənistan  SSR  ilə  birləşdirmək xahiş  edilfr.  Dağlıq  Qarabağ- 
da  baş  verən  çıxışların gedişində  də  bu  ciir  tələblər irəli sürü,- 
lür.  Deməliyəm  Jä,  Sov. İKP MK mövcud milli-ərazi  quruluşun 
dəyişdirmək məqsədini güdən  hərəkətləri  və  tələbləri Azərbay-
can  SSR  və  Ermənistan  SSR  zəhmətkeşlərinin  mənafelərinə 
zidd  hərəkətlər  və  tələblər  Idmi  qiymətləndirir.  Belə  hərəkətlər 
və  tələblər onların  millətlərarası  münaksibətlərinə ziyan vurur, 
əgər indi  məsul tədbirlər görülməsə,  ciddi nəticələrə gətirib  çı- 
xara  bilər.
Vəziyyətin  normal  hala  salınması  üçün  məsuliyyət  biitün- 
liiklə  bıı  respublikaların  KP  MK  bürolarının  üzərinə  şəxsən 
MK-ların  birinci  katibləri K.M.Bağırov və K.S.Dəmirçiyan yol- 
daşların  iizərinə  düşür.
Dağlıq  Qarabağ  Muxtar  Vilayəti  dinamik  surətdə  inkişaf 
edir.  Dəmir yolu,  elektrik xətləri,  qaz  kəmərləri  -  bütün  bunlar 
DQMV-ni Azərbaycan  SSR  ilə  ən  sıx surətdə  bağlayır.  Vilayət- 
də  çoxlu  sənave  miiəssisəsi  işləyir:  Xankəndi  isə  iri  sənaye  və 
mədəniyvət  mərkəzinə  çevrilmişdir.  Fäktlar  göstərir  ki,  çox 
mühüm  iqtisadi  və  sosial  göstəricilər  iizrə  Dağlıq  Qarabağ 
Muxtar  Vilayəti  bir  çox  hallarda  orta  respublika  səviyyəsini 
qabaqlayır».
22  fevral  1988-ci il  Stepanakertdə  keçirilən  partiya  fə-
allar  yığmcağma  Ermənistan  KP  MK-nm  birinci  katibi
K.S.Dəmirçyan  da  gəlmişdi.  Bizimkilər,  yəni,  Azərbaycan
hökuməti  Ermənistandan  Dağlıq  Qarabağa  «təşrif  buyur-
muş»  ayrı-ayrı  adamlarm  məsuliyyətsiz,  cinayətkar  çağırış-
larma,  hərəkətlərinə  görə  Ermənistan  KP  MK  bürosu  qar-
şısmda m əsələ  qaldıra bilmədilər.  Həmin yığmcaqda Azər-
baycan  sovet  orqanlärmm  işçiləri  passiv  və  gözləmə  möv-
qeyi  tutdu.  Yığıncaq  ərəfəsində  Stepanakert  şəhər  partiya 
i 
N
 
komitəsiriin  birinci  katibi  ZlM.Movsesyan  və  Qarabağ
©

---