Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

ipək  kombinatı  partiya  komitəsinin  katibi  R.S.Koçaryan 
(red.  Ş.S.-  Koçaryan  indi  Ermənistanın  prezidetidif)  Azər- 
baycan  Kommunist  Partiyasınm  birinci  katibi  K.Bağırovu 
iclas  zalına  buraxmaq  belə  istəmirdilər.  Poqosyan  vilayət 
sovetinin  girəcəyində  Kamran  Bağırovun  qabağında 
dayandı  ki,  içəri  keçməsin.  Kamran  Bağırov  da  əl  atıb 
onun  boğazından  tutdu  və  kənara  tulladı.  N.Paqosyan 
arxası  üstə  yerə  dəydi.  Ermənilər  qapımn  ağzından  qaçıb 
hərəsi  bir  tərəfə  dağılışdılar.
Dağlıq  Qarabağ  Vilayət  Partiya  təşkilatının  fəallar 
yığıncağı  1988-ci  il  22  fevral  tarixli  qətnam ə  qəbul  etdi. 
Qətnam ədə  deyilirdi:  «DQMV-nin  mövcud milli-ərazi  qııru- 
luşunu  dəvişdirmək  məqsədini  güdən  hərəkətlər  və  tələblər 
Azərbaycan  SSR  və  Ermənistan  SSR  zəhmətkeşlərinin  mənafe- 
lərinə  ziddir,  millətlərarası  miinasibətlərə  zərər  vurur  və  indi 
məsul  tədbirlər göriHməsə,  bəlli  olmayan  və  hətta  çətin  düzəl- 
dilə  bilən  nəticələr  verə  bilər.  Bütün  bunlar  məsuliyyətsiz 
şəxsiərin  çağırışları,  habelə  muxtar  vilayətin  partiya  və  sovet 
orqanlarının passiv mövqe tutması  nəticəsində  mümkiin  olmuş- 
dur.  Bu  orqanların  rəhbərliyi  yayılmış  əhval-ruhiyyələrə  lazı- 
mınca  əhəmiyyət  vermir,  yaranmış  vəziyyətə  qiyməi  verilməsi- 
nə  səthi. yanaşır».
Səhəri  günü  -  fevralın  23-də  Dağlıq  Qarabağ  Vilayət 
Partiya  komitəsinin  plenumu  keçirildi.  Plenumda  təşkilat 
məsələsinə  baxıldı.
Plenum  B.S.Gevorkovu  işdə  yol  verdlyi  nöqsanlara 
görə  vilayət partiya komitəsinin birinci  katibi  vəzifəsindən
və  büro  üzvlüyündən.azad  etdi.  Əslində  Baris  Gevorkovun 
nöqsanlarmı  göstərə  bilmədilər.  Ermənilər  plenumun 
gedişatında  səs-küy  salırdılar.
Maraqlı  bir  hadisə  isə  sonra  baş  verdi.  Bundan  əvvəl 
vilayət  icraiyyə  komitəsi  sədrinin  birinci  müavini  -  Dağlıq 
Qarabağ  Muxtar  Vilayəti  Aqrosənaye  Komitəsinin  sədri 
vəzifəsində  işləmiş  H.A.Paqosyan  Moskvadan  gələnlərin 
təzyiqi  ilə  Dağlıq  Qarabağ  Vilayət  Portiya  Komitəsinin  bi- 
rinci  katibi  «seçildi».
Plenumda  Azərbaycan  KP  MK-nın  birinci  katibi 
K.M.Bağırov  çıxış  etdi.  Plenumun  işində  V.N.Konovalov, 
T.X.Orucov,  R.V.Axundov,  Sov.KP  MK-nm  bölmə  müdiri 
V.A.Kondratyev,  Sov.  jİKP  MK-nın  məsul  işçisi  V.M.Ya- 
şin  iştirak  edirdi.
Düz  bir  ay  sonra  «Pravda»  bu,  «ölkəmiz  üçün  gö- 
rünməmiş  hidisə»  ilə  bağlı sual  verirdi:
«Elə  görünür  ki,  burada pis  və  qorxulu  nə  var?  Axı,  istə- 
nilən  məsələ iiə  bağlı yalnız  bir fikir mövcud olan  dövrlər keç- 
di.  Əgər başqa fikir yaranıbsa o,  niyə müzakirə edilməsin,  açıq 
söhbətlə yoxlanılmasın? İnsanlara  dəlillərlə  izah  etmək lazım- 
dır  ki,  baxılan  halda yerliçilik  marağı  dövlət  marağından  üs- 
tün  olubdur».
Özbaşnalığm  hökumranlığından  qanunun  hökumranlığı- 
na  keçidin  (xatırlayırsınızsa,  biz  SSRİ-də  hüquqi  dövlət  qur- 
maq  istəyirdik)  heyrətə  gəlmiş  bütün  SSRİİ  tamaşaçılarmm 
gözü  qarşısında  millətçilik  azarma  tutulmuş,  başqa,  demə- 
li,  daha  qanlı  özbaşnalıqla  əvəz  edildiyini  deməyə  «Prav- 
da»  cürət  etmədi.  O  dövrdə  hələ  də  partiya  senzurusının
o

---

zülmü altmda  olan digər  kütləvi  informasiya  vasitələri  haq- 
qmda  danışmaq  isə  yersiz  olardı.
Jurnalistlərə  xəbərdarlıq  edirdilər:  Ölçiilüb-biçilmiş 
fikir  söyləmek  lazımdır,  vəziyyət  mürəkkəbdir,  hər  sözə 
qarşı  reaksiya  kəskindir;  Moskvada  «qarşılıqlı  giizəştli  sülh 
konsepsiyası»  işlənib  hazırlanırdı,  sanki,  Azərbaycamn  da 
Ermənistan  ərazisinin  bir  hissəsinə  iddiası  vardı.
Konfliktin  ilk  günlərindən  yazanların  çaşqmlığı  ba- 
rədə  «İzvestiya»nın  müxbiri  A.Qazıxanov  bildirirdi:
«Mən  təxminən  belə  düşiiniirdüm.  Hadisələrin  əsasında  nə 
durur?  Anlaşdmazlıq.  Böyiik,  möhtəşəm, faciəli,  dəhşətli  nəti- 
cələr  verə  biləcək  anlaşılmazlıq.  Amma,  anlqşılmazlıq.  Mənə 
daim  belə  gəlirdi  ki,  əgər  bir  nəfər  ağıllı,  dərrakəli,  tamamilə 
qərəzsiz,  həm  azərbavcanlılara,  həm  də  ermənilərə  hörməti 
olan  və  onları  sevən  adam  tapüsa,  birtəhər  işləri yoluna  qoy- 
maq  olar.  Hərgah  bu  adam  yaranmış  narazılıqlan,  qarşüıqlı 
karlığı  və  korluğu  müdriklik  və  incəliklə  aradan  götiirə  bilsə, 
hər  şey  öz yerini  tutacaqdır».
Doğrudur,  Stepanakert  Ipək  fabrikinin  klubunda  fabri- 
kin  direktoru  R.Atayan  çıxış  edərkən  orada  yaranmış  və- 
ziyyət  A.Qazıxanovu  bir  qədər  şübhələndirdi  və  bu  barə- 
də  o,  ermənicə  damşırdı.  M ən  gənclərə  müraciət  edərək 
direktörun  danışığını  tərcümə  etməyi  xahiş  etdim,  lakin 
kəskin rədd  cavabı  aldım.  Onda m ən  yanımda  dayanmış  və 
güman  ki,  bü  fabrikin  fəhləsi  olan  orta  yaşlı  adamdan  xa- 
hiş  etdim  ki,  direktorun  nə  danışdığmı  heç  olmasa  qısaca
Erməni  işğahnda  qalmış  Laçın.
Ağdam.  1992-ci  U.  Dağıdılmış  ticarət  mərkəzi.
o

---

tərcümə  etsin.  Fəhlə  lütfükarlıqla  dedi  ki,  «o,  bizim  tari- 
ximizdən  danışır.  O,  deyir  ki,  ...»sonrasını  eşidə  bilmədim. 
Üzü  qırxılmamış  bir  neçə  adam  qəzəblə  ona  nəsə  dedilər. 
Fəhlə  pərt  halda  özünə  bəraət  qazandırmağa  çalışırdı».
Qərəzsiz  fıkrə  malik  istənilən  adama  aydm  idi  ki,  Qa- 
rabağm  hakim  dairələri  muxtariyyat  çərçivəsində,  muxta- 
riyyatın  mahiyyətini  daha  da  dolğunlaşdırmaq,  mehribançı- 
lıq  yaratmaq  üçün  çevik  və  güclü  iradə  göstərmək  hesabı- 
na  praktiki  müstəqilliyə  nail  olmağı  bacarmır  və  istəmir. 
Onlar  «üzü  tüklü  cavanlarm»  təzyiqi  altmda  idilər.  Qorxu- 
ya  düşən  Vilayət  Sovetinin  sədri,  fevralm  20-də  axşam 
möhürü  itirdiyini  elan  etmiş,  lakin  axırda  onu  tapmış  sə- 
nədləri  təsdiq  etmiş  və  bununla  da  deputat  səsverməsinin 
nəticələrini  qanuniləşdirmişdir.
«İİzvestiya»  və  «Pravda»nm jumalistləri  Qarabağ  ermə- 
nilərindən  öyrenməyə  çalışırdılar  ki,  DQMV  tutaq  ki,  er- 
m ənilərə  keçdi,  bunun  hansı  konkret  müsbət  cəhətləri 
var?  Onu  kim  və  necə  hesablamışdır?  Ağanbekyanm  «iq- 
tisadi  məqsədəuyğunluğun»  yaddan  çıxararaq  onlar  cavab 
verirdilər:  «Söhbət  müqəddəs  bir  işdən  gedərkən,  hər  şeyi 
hansısa  haqq-hesaba  necə  bağlamaq  olar?»
«Qarabağ  verilməsə,  bizə  heç  bir  yenidənqurma  lazım 
deyil»,  -  «deye  Sosialist  Əməyi  Qəhrəmanı  Sero  Xanzad- 
yan  Yerevandan  hədəliyirdi.
Növbəti  defə  petisiyalar  tertib  edilir,  imzalar  toplanır, 
Moskvaya  nümayəndə  heyəti  gönderilirdi  ki,  orada 
DQMV-ni  Ermənistana  birləşdirmek  ideyasmın  müdafıe 
--------------- ---------------------^
------ ------------------------------
edilmesine  nail  olsunlar.  Şaiyələr  yayılırdı  ki,  guya 
Moskva  demək  olar  ki,  «hə»  deyir,  ämma  bir  az  da  qətiy- 
yətlə  teləb  etmek  lazımdır.
Stepanakertdə  mitinqlər  başlandı.  Burada  «Lenin, 
partiya,  Qorbaçov»  triadasmı  qışqırırdılar.  Yenidənqurma- 
nm  cəbbəxanasında  bu  yenilik  idi:  aşağıdan  təzyiq,  kütlə 
despotiyası.
Sadəlövh  jurnalistlər  sual  verirdilər:  «Axı  DQMV- 
də  əhalinin  dörddə birini  azərbaycanlılar  təşkil  edir.  Onlar- 
dan  heç  olmasa  bir  nəfəri  mitinqdə  varmı?  Bəlkə  onlar 
üçün  torpaqlan,  evləri  ve  mal-qarası  ilə  birgə  qonşu  res- 
publikaya  verilecəklər,  yaxud burada  qalacaqlar əhəmiyyə- 
ti  yoxdur.
Cavabında  eşidirdilər:  «Biitün  bunların  işə nə  dəxli  var? 
Onlara  sadəcə  olaraq  izah  etmək lazımdır ki,  DQMV-nin Ermə- 
nistana  verilməsi  onlar üçiin pis  olmayacaqdır».
Məhz  belə  -  soruşmaq  yox,  izah  etmək  -  sanki  dilsiz- 
ağızsız  məxluqlardır.
Vilayət  sovetinin  azərbaycanlı  deputatları  20  fevral- 
dakı  səsverm ədə  iştirak  etməkdən  imtina  etdilər.
Stepanakertdə  bütün  dünyada  məşhur  olan  sessiyanm 
çağırılmasma  nail  olan  ve  şadyanalıq  edən  piketçilər hirslə 
deyirdiler:  ne  olsun  səs  vermedilər,  çoxluq  onsuz  da  «hə» 
deyib.
llk   dövrlerde  obyektiv  ve  qerezsiz  yazmağa  çalışan 
jumalistləri  stepanakertli  ermeniler  inandırmağa  çalışırdılar 
ki,  «Bizim  baremizde  yaxşı  yazmaq,  ya  da  heç  ne  yazma-

---