Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

kəfəni»  inkar  etmədən  Ermənistanm  özündə  hakimiyyət 
uğrunda  mübarizəyə  girərək  daha  uzağa  baxırdı.  Komitə- 
çilərin  tam  ixtiyarma  verilmiş  Yerevandakı  yazıçılar  evin- 
də  1988-ci  ilin  həmin  fevral  günlərində  fəaliyyət  proqramı 
elan  edildi.  Proqramda  aşağıdakılar  nəzərdə  tutulurdu: 
müəssisələrin  partiya  təşkilatlarmın  rəhbərlərini  işdən  çı- 
xarmaq,  yenilərini  seçmək,  xalq  deputatlarını  geri  çağır- 
maq,  «Qarabağ»  komitəsinin  ilk  təşkilatlarmm  yaradılma- 
sına  mane  olarsa,  hamısmı  partiyadan  xaric  etmək.  Az  son- 
ra  «Tayms»  qezetinə  verdiyi  müsahibədə  Levon  Ter-Pet- 
rosyan  bildirirdi  ki,  hətta  ermənilərin  DQMV-nin  Ermənis- 
tana  verilməsi  tələbi  ödənildiyi  halda  belə  etiraz  hərəkatı 
saxlanılmamalıdır.  Suveren  Ermənistanın  gələcək  prezi- 
denti  deyirdi:  «Əgər  biz  öz  məqsədimizə  çatarıqsa,  onda  hə- 
rəkat xalqın  iradəsinin  ifadəsi  kimi  mövcud  olacaqdır».
Demokratik  lideri  Stepanakertdə  və  Yerevandakı  mi- 
tinqlərdə  olan  total  həmrəylik  narahat  etmirdi,  onda  kiçicik
də  olsa  şübhə  yaranmırdı  ki,  görəsən  rüşvətxor  direktorla 
çox  çətinliklə  dolanan  fəhləni,  möhtəkir-alverçi  ilə  vicdan- 
lı  ziyalını  nədir  birləşdirən!
Knsanlar  qanunsuzluq  vakumunu  hiss  etdilər  və  oraya 
liderləri  öz  aparatı  və  idarəetmə  üsulları  olan  özünəməx- 
sus  paralel  həkimiyyət  mexanizmi  yaradırdılar.
«Qarabağ»  fəalları  öz  fıliallarmı  «Krunk»  («Duma») 
adı  ilə  Stepanakertin  özündə  yaratdılar.  Buradakı  ehtiyatda 
olan  podpolkovniklər  və  pedinstitutun  dossentləri  özlərinin 
aşağıdakı  hərəkat  planını  müəyyən  etdilər:  əvvəlcə  partbi- 
letləri  yerə  qoyacağıq,  sonra  partizan  müharibəsi  başlaya- 
cağıq.
Kimə  qarşı?
«Biz  -  ölümə  gedənlərik.  Bizi  ayırmasalar  (Azərbaycan 
SSR-dən  -  red.)  onda  biz  hər  şeyə  gedəcəyik!»  -  deyə 
«Krunk»dan  zinvorlar  olan  üzütüklü  cavanlar  «Üzvesti- 
ya»nm  xüsusi  müxbiri  A.Qazıxanovun  sifətinə  əsəbi  halda 
qışqırırdılar.
Hər  şeyə  gedecəyik  -  kimə  qarşı?
AZƏBAYCANA  MÜHARİBƏ  ELAN  EDİLDİ
1988-ci  il  fevralm  20-də,  məhz  Brest  müqaviləsinin 
70  illiyi  günlərində  əslində  Azərbaycana  müharibə  elan 
edildi.  Brest  müqaviləsindən  sonra  Rusiya  imperiyasmm 
bir  ucqarları,  o  cümledən  Azərbaycan  və  Ermənistan  döv-  ' 
lət  statusu  əldə  etdilər.  O  zaman  qardaş  qırğmma  sebeb

---

olan  vətəndaş  müharibəsi  nəticəsində  Qarabağ  əhalisinin 
demək  olar  ki,  beşdə  biri  məhv  edilmişdi.
Rəsmi  şəkildə  heç  yerdə  qeyd  olunmayan  bu  yubileym 
təfsilatma  və  siyasi  nəticələrinə  toxunmaq  istəmirəm,  hər- 
çənd  ki,  mən  bizim müasir tariximizdə  bu yubileyə  mühüm 
əhərriiyyət verirəm.  Yalnız  iki  respublikanm  başlanmış  qar- 
şıdurması  ilə  bağlı  bir  mühüm  faktı  qeyd  etmək  istərdim 
(Azərbaycan  indi  70  il  əw əl  olduğu  kimi  şikayət  etməyən,  küy 
salmağı  və  «yaxşı  mətbuat» yaratmağı  bacarmayan  ağır tərpə- 
nən  nataraz  adam  rolunu  oynayırdı;  ona  hər  tərəfdən  edilən 
təqiblərə  mütiliklə qulaq asmaq rolu  hazırlanmışdı):  Nə  Yere- 
vanda,  nə  də  Stepanakertdə  bir  dəfə  də  olsa  millətin  öz 
müqəddəratmı  təyin  etmək hüququ  barədə  tələb  səslənmə- 
mişdi  (siyasi  ehtirasların  bu  mərhələsini  Moskvada  Q.Staro- 
voytova  hazırlayırdı),  ilk  dövrdə  açıq  və  aqressiv  şəkildə 
qonşuya  ərazi  iddiaları  edilmişdi.
«Qarabağ»  Komitəsinin  Yerevandakı  iclaslarmdan  birin- 
də  DQMV-nin  inkişafının  sosial-iqtisadi  proqrammın 
bəndləri  oxunduğu  zaman  çıxış  edənin  sözünü  qətiyyətlə 
kəsdilər:  «Əgər bu  tələbləri Azərbaycan  rəhbərliyi yerinə yetir- 
sə,  Ermənistan Dağlıq  Qarabağın  üzünü görməyəcəkdir».
Əvəzində  isə  «Qarabağ»  komitəsinin  intellektualları 
tam  ciddiyyətlə  Ermənistanı  öz  atom  bombasını  yaratma- 
ğa,  onun  vasitəsilə  Türkiyə  və  Azərbaycandan  müdafıə 
olunmağa  çağırırdılar  (bu  ild  həmsərhəd  respublika  dörd  il 
keçdikdən  sonra  da  Ermənistana  etiraz  etməyə  vaxt  tapmadı- 
lar,  etiraza  əsas  isə  nə  qədər  desəniz  var  idi).
Erməni  vəhşiləri  tərəfmdən  işgəncələrə  məruz  qalaraq  ayaqlanna  xaç  nişanı 
çəkilmiş  azərbaycanlı.
Bəs  onda  məsələ  nədədir?  Əgər  Moskva  bizimlə  o  də- 
qiqə  həmrəy  olduğunu  elan  etmirsə,  onda  xristian  Ermə- 
nistanla  xristian  Rusiyanm  srateji  Üttifaqı  dağılmağa  başla- 
yır.  Qarabağ  erməninin  olana  qədər  biz  total  aclıq  elan 
edəcəyik.
Komitə  mövcud  Konstitusiya  qaydalarmı  aşmaq  üçün 
sərsəm  də  olsa,  xəyanətkar  tövsiyələr  düşünüb  tapırdı.
Birinci  ideya:  Qarabağ  erməniləri  SSRI-nin  tərkibin- 
dən  çıxmağa  nail  olsunlar  ve  yenidən  Sovet  Üttifaqma  da- 
xil  olmaq  (amma  Ermənistan  SSR-in  tərkibində)  xahişilə 
müraciət  etsinler.

---

İkinci  variant:  bir  halda  ki,  SSRİİ  Konstitusiyasma  əsa- 
sən  DQMV-nin  müqəddəratmı  təyinetmə  hüququ  yoxdur, 
Ermənistan  SSR-in  isə  bu  hüququ  var,  qoy  onda Ermənistan 
özü  Dağlıq  Qarabağm  tərkibinə  daxil  olmağı  elan  etsin  və 
paytaxtı  Stepanakert  olan  yeni  Arsax  Respublikası  yaratsm.
Bəlkə  də  bir  şey  çıxdı.  Dörd  il  keçəndən  sonra  Xoca- 
lı,  Cənubi  Osetiya  və  Pridnestrovye  qan  girdabmda  çimdik- 
dən  sonra  əvvəllər  cəfəngiyyat  kimi  qəbul  edilən,  millət- 
çiliyin  xarab  etdiyi  təxəyyülün  yaratdığı  m ənzərə  kifayət 
qədər  real  cizgilər  ala  bilər:  marionet  Arsax-DQR  yaradıl- 
dı  ki,  üstəlik  referendum  da  keçirildi.Doğrudur,  Qarabağ 
azərbaycanlıları  bu  referendumda  iştirak  etmədilər.  Onlar 
artıq  öz  torpaqlarından  qovulmuşdular,  torpaqlarmı  da  er- 
m ənilər  işğal  etmişdi.
Bəs  Eçmiədzin?  Din  xadimləri  20  fevralda  başlanan 
konfliktlə  bağlı  öz  mövqelərini  rəsmi  şərh  etm əsələr  də 
bəyan  edirdilər:
Arxaym  ola  bilərsiniz  ki,  qardaşlarımızdan  ötrü  ürəklə- 
rimiz  qanla  dolur.  Avstriya  jumalisti  Meyzelin  «yerində 
saymadan  Qarabağda  olan  ermənilərin  hüququnu  necə  mü- 
dafiə  etmək  olar»  -  sualma  erməni  kilsəsinin  yüksək  vəzi- 
fəli  xadimlərindən  biri  qeyri-müəyyən  bir  cavab  verdi: 
«Biz  tək  deyilik  Diaspordakı  qardaşlarımıza  heç  bir  siyasi 
məhdudiyyət  qoyulmamışdır.  Onlar  öz  hökumətləri  qarşısında 
bizim  haqq  işimizi  müdafiə  etmək  tələbi  qoya  bilər.  Və  bu  təz- 
yiq  şiibhəsiz  ki,  tezliklə  öz  nəticəsini göstərəcəkdir».
AMERİKANIN  ERMƏNİSTANA  DƏSTƏYİ
Tezliklə  Kaliforniya  ştatmın  qubernatoru  Corc  Duk- 
maçyan  «milyonlarla  ermənilərin  arzusunun»  müdaflə- 
sinə  qalxdı.  Amerika  konqresmeni  Paşayan  və  Qərbin  bir 
sıra  başqa  siyasi  xadimləri  də  uyğun  bəyanatlar  verdi.  On- 
ların  mövqelərindən  aşkarcasma  belə  bir  ümid  sezilirdi  ki, 
Dağlıq  Qarabağ  və  onun  ətrafmdakı  hadisələr  zəncirvari 
reaksiya  kimi  ölkənin  başqa  regionlarma  da  keçəcəkdir. 
Başlanmış  konflikt  sönməməlidir.  «Amerikanm  səsi»  radi- 
osunun məlumatma  görə  erməni  kilsəsi  «aşkarlıq  şüarı»  al- 
tında  erməni  hərəkatmm  xalqınm  başında  durdu  və 
DQMV-nin  Ermənistan  SSR-in  tərkibinə  verilməsini  tələb 
etməyə  başladı.
Ruhanilər  isə  elan  etdilər  ki,  «Mixail  Qorbäçov  bu 
məsələni  ermənilər  üçün  müsbət  həll  etməsə,  onlar  daha 
qəti  tədbirlər  ğörəcəklər».
RUSLARIN  NÖVBƏTİ  SATQINLIĞI
Ermənilərin  Nyu-Yorkdakı  mitinqində  arxiyepiskop 
Mesrop  elan etdi:  «Biz dünya ictimaiyyətinə göstərməliyik Id, 
erməni xalqı yekdildir  və  öz  tələblərinin  həyata  keçməsinə  na-
il  olacaqdır».
Çıxış  birdir:  Moskvaya  təzyiq  etmək,  yenə  də  təzyiq 
etmək  lazımdır;  orada  nəhayət  başa  düşəcəklər  ki,  bütün 
dünyaya istibdad üsuli-idarəli bir  dövlət kimi  tamnmaqdan- 
sa,  güzəştə  getmək  yaxşıdır.

---