QARABAĞ ERMƏNİLƏRİNİN QORBAÇOVLA
İLK GÖRÜŞÜ
Həmin günlərdə Siyasi büroda başqa mülahizə var idi-
mi? Gəlin üç il sonra «La Stampa» qəzetinə verdiyi müsa-
hibədə Yeqor Liqaçovun dediyi fıkrə nəzer yetirək.
Sual: - Sizinlə Qorbaçov arasında, xüsusən millətçi-
lik təzahürləri m əsələsində ayrılıq var idimi?
Liqaçov:
- Bəli, bu bizim aramızdakı ixtilafm üçüncü
və bəlkə də ən ciddi bəndi idi. 1988-ci ildə Dağlıq Qara-
bağda konflikt başlayanda biz çox tez-tez görüşər və çox-
lu mübahisə edərdik. O. əlbəttə olduqca narahat idi. Lakin,
həmişə olduğu kimi (bir a z d a dğh çatmayan adarhlar
kimi) ekstremist qüvvələrdən danışır və həmişəki kimi
qayda-qanunun bərpa olunması üçün zəruri tədbirləri gör-
mek istəmirdi. Nəticəsi məlumdur: minlərlə həlak olanlar,
yüz minlərlə qaçqm, bütün İttifaq üçün təhlükəli gərginlik.
Sual: Siz hesab edirsinizmi ki, bu Qorbaçovun təqsi-
ri üzündəndir?
Liqaçov: Mən indi də o vaxt təkrar etdiyimi deyirəm.
Yenidənqurma üçün əsl təhlükə konservatizm yox, ölkeni par-
çalayan separatçı antisosialist millətçilikdir. Men bilirəm ki, in-
di Qorbaçov da bu fıkirle razıdır. Lakin bir neçə il ərzində bu
neticəye ehəmiyyət verməmək faciə ilə neticəlendi.
***
Mən belə hesab etmirəm ki, o zaman Liqaçov sağlam
düşüncə sahibi idi, Qorbaçov isə yox. Sadəcə onlar öz tə-
sir dairələrini bölmüşdülər və hər birinin öz xəbərçiləri
vardı. Bir də xatırladım ki, Qorbaçovun şəxsi məsləhətçi-
sı onunla Qarabağ nümayəndə heyətinin görüşünü təşkil
edən Georgi Şahnazarov olmuşdu və bu gün də qalır. Nü-
mayənde heyetinin həmin vaxtadək dəfələrlə özlərinin
«türklərə» - azərbaycanlılara zooloji nifrətini açıq söyləmiş
Yerevan edibləri Zori Balayan və Şilva Kaputikyan təşkil
edirdi. Qorbaçovun siyasi ikiüzlülüyü müsəlmanlara olan
pataloji nifrəti və onun millətlerarası ehtiraslar girdabının
yaradılması sahəsində fəaliyyəti və fəaliyyətsizliyində
abırsızlığı heyrət doğururdu. Yalnız kiçik bir xronikaya
diqqət verin:
Dekabr, 1986-cı il ilk sınaq şarı - Alma-ata; milli ze-
minde toqquşma? Belə olsa nə var ki? Yälana və dezin-
formasiyaya vərdiş edin. Müsəlmanlar üzərində ilk sınaq.
Fevral, 1988-ci il fevrai Dağlıq Qarabağ və Əsgəran-
Sumqayıt dupleti. Məhz bu ardıcıllıqla. Talanın ilk qur-
banları. Şəhərdə ordu. Komendant saatı.
RUS İMPERİYASININ MİİSƏLMAN ÖLKƏLƏRİNƏ
QARŞI YENİ HƏMLƏLƏRİ
Seiıtyabr 1988-ci il. Regiona Saxarov, Bonrier ve Sta-
rovoytovanm gəlişinden sonra iki yüz minədek azerbay-
canlınm Ermenistandan qovulması. Bakı ve Yerevanda
çoxgünlük xüsusi vəziyyət və komendant saatı. Ordu şəhə-
rin küçələrində.
5 dekabr, 1988-ci il. Xüsusi təyinatlı qüvvələrin Bakı-
da Lenin adma meydanı boşaltması. Silahsız adamlarm dö-
yülməsi.
9
aprel, 1989-cu il Tbilisi. Ordu 4 ay əvvəl olduğu ki-
mi yenə də polis rolunu oynayır. Bakıda olduğu kimi ye-
nə də xalqm mılli mənliyi ağılasığmaz dərəcədə alçaldılır.
May 1989-cu il. Fərqanədə vəhşilik.
Rus şovinistlərinin yeni oyunları başlayır. Ordu artıq
fəaliyyətsizlik göstərir. Milis gücsüzdür. Qırx minə yaxm
m əshəti türkü kainatm ənginliklərinə atılmış olur. Onlar nə
Rusiyada, nə də Gürcüstanda heç kimə gərək deyil. Qaç-
qmlarm bir çoxu kasıb qeyri-qaratorpaq Rusiyasmda və
tapdalanmış Azərbaycanda özünə sığmacaq tapır.
1989-cu ilin yayı, yeni zərbələr: Uzen, yenidən Dağ-
lıq Qarabağ, Abxaziya.
Bəs Qorbaçov? Bu ikiüzlü alçaq 1989-cu ilin sentyab-
rmda MK plenumunda o, milli m əsələyə dair platforma ilə
çıxış edir. Yeni sözbazlıq və yeni gücsüzlük: «Ümumiy-
yətlə, kim bizim bir-birinə çuiğalanmış, bütüın iqtisadi, si-
yasi, sosial, mənəvi, insani və ailəvi tellərlə bağlı cəmiyyə-
ti biçib-doğramağı öz üzərinə götürə bilər».
Bir ay sonra İtaliya şəhəri Assizidə o, Qərbdən özü-
nün ilk mükafatını - «Sülh z ə w a r ı 1989» mükafatmı alır.
İşğal edilmiş Şuşa qalası.
Sülh uğrunda Nobel mükafatma layiq görülmək üçün Ba-
kıda bir dərya müsəlman qanı tÖkmək ordunu tam biabır
etmək lazım idi.
1988-ci ilin əw əlin in erməni qəzetləri isə başqa ça-
ğınşlaria dolu idi: «Biz tələb edirik, siz razılaşın! Qoy bütün
dünya odda yansın, təki Qarabağ bizim olsun!»
Diasporun millətçi xadimlərinin ləyihələri dərc olu-
nurdu: Ermenistan SSR-in Iİttifaqın tərkibindən çıxması,
Qərb ölkələrinde «vahid, müsteqil erməni dövlətinin» kon-
sulluqlarmm açılması, əsgerleri respublika ərazisinde qul-
luq etmeli olan milli herbi hissəlerin yaradılması.
Bu artıq uzunmüddetli realist proqram idi. Ve hem de
təkce Ermenistan üçün üox. Lakin ilk növbede onun üçün.
Işğal ediimiş Qarabağ. Ağa körpüsü.
Məqsəd müəyyənləşdirildi, vəsait ayrıldı, əvvəllər de-
yildiyi kimi, iş başma, yoldaşlar!
«Bütün dünya erməniləri bizə baxır» - Yerevandakı
«Kommunist» qəzeti bu başlıqla çıxdı.
...XRİSTİAN DÜNYASININ SƏLİB YLİRLİŞÜ
Təsəvvür edin ki, Sumqayıt hadisəsi günlərində mən
Dağlıq Qarabağda - Stepanakert şəhərində idim. Hadisələr-
lə maraqlanırdım. Bu vaxt camaat toplandı. Onlara dedim
ki, Sumqayıt hadisələrini sizin öz erməniləriniz törətdilər.
Hadisədən əvvəl həmin cinayətkarlar əmanət banklarından
pullarmı çıxartmış, ailələrini köçürmüşlər. Ermənilərə bil-
dirdim ki, siz bura köçüb gəlmisiniz, Erməniler heç ne
ERMƏNİ TERRORU
başa düşmek istemirdiler. Onlar menim - komsomol
işçisinin gelişinə bele ciddi etiräzlarını bildirirdilər. Özü də
men Qarabağa könüllü getmişdim. Axı Qarabağ menim
doğma yurdumdur.
1988-ci ilin mart ayından etibaren Dağlıq Qarabağda
yaşayan soydaşlarımız öz yerİərindən qovulmağa başladı-
lar. Gözlənilməz hadisələrdən biri Stepanakertdeki Qara-
bağ Ipək Kombinatmda töredilmişdi. Erməniler azərbay-
canlıları
q z
iş yerlərinə buraxmırdılar. lİpək Kombinatı Par-
tiya Komitəsinin katibi Robert Koçaryan (indiki Ermənis-
tan prezidenti) hadisələrin önündə gedirdi. Mən onunla da
görüşdüm. Azərbaycanhlarm iş yerlərine qaytarılmasmı tə-
leb etdim. Dedim ki, Robert, bu camaatı niyə işə buraxmır-
sınız? O iki əlini açaraq, ara, mən nə edirem, gəlib işlə-
sinlər, dedi...
Səhəri gün azerbaycanlılar öz iş yerlərinə qayıtdıla^
Onu da deyim ki, heç qayıdıb işləmək de mümkün deyif-
di. Ermənilər azərbaycanlılara imkan vermirdiler. Söyüş,
təhqir ermənilerin iç üzünü açmışdı.
1988-ci ilin may-iyun aylarmda Qazax bolgesine yol-
landım. Bölğe Ermenistandan qovulan qaçqınlarla dolu idi.
Onları öz yurd-yuvalarına qaytarmaq çetinleşmişdi. Bize
şifahi tapşırıq verilmişdi ki, qaçqınlar Azerbaycanda
yerleşmelidir.
Dostları ilə paylaş: |
