Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

Ağdam.  1992-ci  ii. Xankəndinə  gedən  yol.
televiziya proqramlarında  elan  edilmişdi  ki,  dekabrın  29-da 
Azərbaycanm  xalq  şairi  Bəxtiyar  Vahabzadə  barədə  fılm 
göstəriləcəkdir.  Film  heç  bir  səbəb  göstərilmədən  proq- 
ramdan  çıxarıldı.  Buna  səbəb  Ermənistanın  millətçi  mətbu- 
atmda  B.Vahabzadənin  «erməni  xalqmın  düşməni»  elan 
olunmasımı  sayılmalı  idi?  Lakin  bu  hadisədə  ən  heyrəta- 
mizi  başqa  şey  idi:  mərkəzi  televiziya  bir  neçə  gün  sonra 
davakar  baxışları  barədə  yuxarıda  dediyim  Silva  Kaputik- 
yan  haqqmda  xüsusi  veriliş  təşkil  etdi.  M ərkəzi  televiziya- 
nm  bu  cür  hərəkətləri  Azərbaycan  xalqını  növbəti  dəfə 
təhqir  etməkdən  başqa  şey  deyildi.
Həmin  dövrdəki  saxtakarlıqların  zirvəsi  ilə  Nizami 
haqqmda  «mifləri»  alt-üst  etmək  qərarma  gəlmiş  iki  «Ni- 
zamişünasm»  -  fəlsəfə  elmləri  doktoru  M.Kapustinin  «So- 
vetskaya  kultura»  da  və  Qraçik  Simonyanın  «Qrakan  tert»
qəzeti  səhifələrində  uzlaşdırılmış  çıxışları  oldu.  Q.Simon- 
yanın. tədqiqatlarmm  yalnız  başlıqlarını  sadalamaqla  kifa- 
yətlənəcəyik:  «Nizami  Gəncəvi  doğrudanmı  Azərbaycan 
mədəniyyətini  təmsil  edir?»,  «Dünya  nizamişünashğı  şai- 
rin  yaradıcılığımn  mənsubiyyəti  haqqmda»,  «Nizaminin 
valideynləri  və  milliyyəti».  Sonra  iddia  edilir  ki,  Nizami 
Azərbaycan  mədəniyyətinin  nümayəndəsi  də  ola  da  bil- 
məzdi,  çünki,  o,  Sran  şəhəri  Qumda  anadan  olub,  erməni 
şəhəri  Gəncədə  yaşayıb,  onun  poemalarmm  məzmunu 
Azərbaycan  gerçəkliyi  ilə  bağlı  olmayıb,  o  Ermənistanı  və 
erməniləri  mədh  edirdi.  Nizamini  Stalin  və  M.C.Bağırov 
azərbaycanlı  etdilər  və  ona  görə  ki,  müharibə  ərəfəsində 
repressiya  dövründə  hansı  yollasa  xalqm  m ənəvi  ruhunu 
yüksəltmək  lazım  idi.  Və  yekun  olaraq  çağırış:  Azərbay- 
can  şairi  kimi  Nizaminin  yubileyi  qeyd  olunmasın,  kitabla- 
rı  nəşr  edilməsin.
Bu  lap  obıvatel  cəfəngiyyatıdır,  -  deyəcəksiniz  v ə  ya- 
dmıza  salacaqsmız  ki,  1941-ci  ildə  blokada  şəraitində  olan 
Leninqradada  Ermitajın  o  zamankı  direktoru,  bir  il  sonra 
Ermənistan  Elmlər  Akademiyasınm  ilk  prezidenti  olmuş 
ttosif Abqaroviç  Orbelinin  teşebbüsü  ile  Nizaminin  800  il- 
lik yubileyi  qeyd  olunmuşdur.  Akademik-şərqşünas  «ermə- 
ni  millətçi  elmebenzər  uydurmalarmı»  nahaq  pisləmirdi, 
lakin  1988-ci  ilde nə  erməni,  nə  də  rus  akademiki  tapılma- 
dı  ki,  Qraçik  Simonyanm  fıtnekar  hiddətini,  nadanlığım  və 
qızışdırıcılıq  niyyetini  ifşa  etsin.
Yalmz  Nizami  Gencevi  adma  Azərbaycan  ədebiyyatı 
muzeyinin  direktoru  A rif  Hacıyev  saxtakarlara  sakitcə  ca-

---

vab  verdi:  «Nizami  böyük  vətənpərvər  idi.  Lakin  o  dahi  idi, 
dahilər isə  bütün insanlığa  məxsusdur.  Biz azərbaycanhlar bu- 
nunla fəxr  edirik.  Devizi  -  biz  hamımız yer  üziinün  övladları- 
yıq  olan  şairlə fəxr  edirik».
1991-ci  ilin  noyabrmda Neva  sahillərindəki  şəhərin  ya- 
radıcı  ziyalıları  Ermitaj  teatrmda  Azərbaycan  şairi  Nizami 
Gəncəvinin  850  illiyini  qeyd  etdi.  Şəhərdə  bu  gecə  barə- 
də  heç  bir afışa  və ya  elan  yox  idi  və toplaşanlarm  sayı yə- 
qin  ki,  yarım  əsr  əvvəl  blokada  dövründəkindən  çox  deyil- 
di.  Təntənəli  gecə  layiqincə  keçdi.  Azərbaycan  mədəniy- 
yət  xadimlərinin  gözəl  konserti  də  daxil  olmaqla.  Lakin 
Nizaminin  «Şairin  böyük  kitabxanası»  seriyasmdan  hazır- 
lanmış  bir  cildlik  kitabı  işıq  üzü  görmədi.  Qraçik  Simon- 
yan  və  onun  «Sovetskaya  kultura»dan  olan  havadarları  da 
elə  buna  çağırırdılar.
Güman  edilir  ki,  Ermənistanda 
1988-ci il 7 dekabr zəl- 
zələsi 
dəhşətləri,  bütün  planetin  köməyə  gəlməsi  və  canı- 
yananlığı  erməni  millətçilərinin  şüuruna  aydınlıq  gətirə- 
cək,  təbii  fəlakət,  aqressivlik və  ekstremizm  dalğasmı  sön- 
dürəcəkdir. 
Lakin elə səhərisi güş  dekabrın 8-də «Qara- 
bağ»  komitəsi  həmvətənlərinə  müraciət  etdi: 
«Biz  mər- 
kəzi  hökuməti  erməni  xalqının faciəsindən  ümumittifaq  tikinti- 
si  elan  etmək üçiin  'ıstifadə  etməyə,  Ermənistanın  etnık tərkibi- 
ni  dəyişməməyə  çağırırıq».
SovİKP.M K  siyasi  Bürosu  komissiyasmm  sədri 
Niko- 
lay Rıjkov növbəti səhər  toplantısmda  qayğılı halda mə- 
lumat  verdi: 
«Dünən  Leninakanda  kimlərsə  peyda  olmuş, 
adamları öyrədirlər ki,  uşaqlarım fəlakət yerindən kənara apar-
mağa imkan verməsinlər,  böyüklərə isə məsləhət görürlər ki,  tə- 
bii fəlakətin  dağıtdığı  şəhərlərdən sağlamlıq  ocaqlarında,  meh- 
manxanalarında  və yataqxanalarda  onlar üçün yer hazırlanmış 
başqa  respublikalara  getməsinlər.  Guya  sonra  geriyə  -  Ermə- 
nistana  heç  kimi  buraxmayacaqlar».
Biri o birindən dəhşətli şayiələr çoxahrdı: 
vulkan  ba- 
rədə,  guya  erməni  xalqınm  diqqətini  Dağlıq  Qarabağ  prob- 
lemindən  yaymdırmaq  məqsədilə  Leninakanm  altmda 
partladılmış  nüvə  bombası  haqqında.  Guya  Yerevana  da 
yazıqları  gəlməzdi,  yaxmlığmda  atom  elektrik  stansiyası 
olmasmdan  qorxublar.  H ələ  başlanğıcda  ikən  qarşısı  alın- 
mamış  bu  siyasi  banditizm  «Qarabağ»  komitəsinin  liderlə- 
rinə  xalqm  faciəsindən  özlərini  barışmaz  milli  qəhrəman- 
lar  kimi  göstərməkdə  istifadə  etmələrinə  köm ək  etdi.
Levon  Ter-Petrosyan  və  onun  silahdaşları  informasiya 
bülletenləri,  müraciətlər,  BMT-yə  petisiyalar  buraxmaqla 
zəlzələdən  sonrakı  ilk  günlərdə  EÜH-ün-Erməni  Ümum- 
milli  Hərəkatmın  birinci  növbədə  respublikada  hakimiyyə- 
ti  ələ  keçirməyə  yönəldilmiş  proqrammı  işləyib  hazırladı- 
lar.  Proqramda  xalqlar  dostluğu  barədə  də  sözlər  var  idi: 
«Bizim  prinsipimiz  bütün  qonşularla  sülh  və  dostluq  şəra- 
itində  yaşamaqdır».  Elə  həmin  vaxt  «Qarabağ»  fəalları 
Amasiya  kəndində  şagirdlərin  nümayişini  təşkil  etmiş  və 
onların tələbi  azərbaycanhlarm  işdən  çıxarılması  olmuşdur.
SSRİİ  xalq  deputatı,  Spitak  rayonunun  ağası  Muradyan 
azərbaycanlılarm  gecə  ikən  zəlzələdən  zərər  çəkmiş  Qur- 
sah  kəndindən  qovulmasmj  tələb  edirdi.  Ongünlük  aclıq- 
dan  və  əziyyətlərdən  sonra  azərbaycalılarm  bu  son  ailələ-

---