rilib. Leninakan, Spitak və Kirovakanda 20-dən çox səyyar
yanacaqdoldurma stansiyaları və benzin daşıyan maşmlar iş-
ləyir. Çoxlu miqdarda su boruları və kabel əmlakı da buraya
göndərilib. Bakıdaiı olan on komplekt tibbi briqada öz sani-
tar maşmları ilə birlikdə zərərçəkənlərə ilk kömək göstərir.
1988-ci ilin
ortalarma
məşhur 700412 hesabma Azər-
baycan artıq 5 milyon rubl ianə toplayıb köçürmüşdür.
Millətçi şüarlarm hay-küyündən yorulmuş adamlara ay-
dm idi: Azərbaycan dar ayaqda qonşusunun köm əyinə gə-
lib. Milyonların ürəyində canıyananlıq hissləri səslənib.
Yükqaldırma qabiliyyəti 10 tondan 50 tonadək olan 28
güclü avtokrandan ibarət ilk mexanikləşdirilmiş dəstə maşm
və avtobuslarla birlikdə artıq dekabrm 8-də Bakıdan yola
düşdü. Köməyə montaj və xüsusi işlər nazirinin müavini Şa-
mil Musayevin başçılığı ilə yüksək ixtisaslı 80 mütəxəssis
(azərbaycnalılar, ruslar, yəhudilər) gedirdi.
Dəstənin rəhbəri bir ay sonra danışırdı: «Jcevan pos-
tunda o tərəfdən bizə maneçilik törətdiklərindən biz praktiki ola-
raq təxmınən bir sutkanı itirdik Özlərini haldmiyyət orqanları-
nın nümayəndəsi Jdmi təqdim edən adamlar dəstənin milli tərki-
bini göstərən siyahı tələb etdilər. Onların təklifinə əsasən biz
dəstədə maşınların və kranların yerini dəyişdik, güya bizim öz
%t.əhlükəsizliyimiz» xatirinə. Biitiin bunlara baxmayaraq bizim
dəstəmiz birinci olaraq buraya kranları, qaldırıcı mexanizmləri
çatdırdı Jd, bunlarsız da nə sağları xilas etmək, nə də öliiləri çı-
xarmaq miimkün deyildi».
Azərbaycandan gələnlər qatı qaranlıqda və tonqallarm
zəif işartılarmın işığmda tam gücləri ilə işləyir, oyuncaq
evlər kimi uçub dağılmış doqquz m ərtəbələrin xarabalıqla-
rını təm izləyirdilər. Təkcə ilk günlərdə 63 adam xilas edə,
320 cəsəd çıxara bildilər. Yeddinci gün respiratorlarda,
əlehqazlarda və rezin əlcəklərdə işləm əyə başladılar.
Şamil Musayev xatırlayırdı: «Üçüncü sutka öz mətbəxi-
miz işə düşdü və oraya kim müraciət edirdisə hamısına isti xö-
rək verirdik Həmin dəqiqələrdə adamlar bir ocağın istisində
qızınır, itirdikləri əzizləri barədə danışaraq ağlayırdılar, canı-
yananlıq və kömək iiçiin minnətdarlıq edirdilər, bizim iki xalq
arasında yaranan problemlərin nə qədər kiçik və qondarma ol-
duğunu deyirdilər. Bir də Jä, Jäm Lenihakan safdnlərinin diiş-
düyıı bəlanın sınağından keçmişsə o, milli mövzuJar ətrafında
möhtəkərJikJə məşğul olmayacaqdır. Onların bizi sərhəddə Jən-
gidənlərin ünvanma söyJədiklərini isə yaxşısı budur Jd, demə-
yək. Bir fikir verin, həmin sutkam boş dayanmasaydıq daha nə
qədər adamı xiJas etmək olardt».
1988-ci il dekabrın 9-da yola düşmüş «Azneftin» me-
xanikləşdirilmiş dəstəsinin taleyi isə başqa cür oldu. Sü-
rücülər geri qayıtdılar. Nə üçün?
«Sərhəddən bizi qabaqdan ZTR, yanJardan miJis və arxa-
dan DAM müşaviət edirdi, - «qayıdanJardan» biri BaJa ermə-
nisi MixaiJ Areşev «SosiaJistiçeskaya industriya»nın müxbirinə
belə danışırdı. Bu konvoyun nədən öträ oJduğu tezJikJə aşkar
oldu. Bizi ötüb keçən maşınlardan açıq hədələr, söyüş eşidiJir,
bizə yumruq göstəriJirdi. Spitakla Leninakan arasında əJJərin-
də bel sapı oJan qoçuJar bizim maşınJara cumduiar: rədd oJun
geriyə, Azərbaycana, bizə sizin köməyiniz Jazım deyiJ. Səhər
dəstə LeninaJcana çatdı. KranJarı o dəqiqə götürdüiər, bizə isə
dedilər: gözləvin. Başqa qoçular Rafiq Kuzəhmədovun üzərinə
cumdular. Dedilər: sən qarayanızsan. O cavab verdi ki, tatar-
dır. Onlarsa onun üstünə yeridilər. Dedilər fərqi yoxdu müsəl-
mansan, biz səni öldürəcəyik Qərara aldıq ki, onlarla səmimi
söhbət edək Dedik: əzizlərimiz, sevimlilərimiz biz sizə sa f niy-
yətlə gəlmişik, kuzada balonlar, kabinədə qaynaqçüar. Göriin
biz necə də lazımıq, dörd tərəfdə bu ciir bədbəxtçilik var.
Onlar heç nə eşitmək istəmirlər.Elə bil beyinləri dumanlı-
dır.Ağaca, daşa əl atdılar. Komendatlıqdan hərbçilər yaxınlaş-
dılar: uşaqlar siz burada gərginlik yaradırsınız, yaxşısı budur
çıxın gedin... Biz də qayıtdıq».
Sən demə, nəinki möhtəkirlik, həm də talançılıq da et-
mək olarmış. Oğurluqlar, şəxsi maşmlarm qaçırılması, dün-
yanm hər yerindən «Zvartnos» aeroportuna gətirilmiş dər-
manlarm oğurlanması, zəlzələnin dağıtdığı şəhərlərdə ma-
ğazalarm talanması, meyitlərin üstündən saatların, qızıl sır-
ğalarm, kulonlarm, pullarm götürülüb mənimsənilməsi, -
bunları yada salmaq çox ağırdır və lazım da deyil.
Ən əsası budur ki, zəlzələ faciəsi saxta millətçilik ide-
yasmı zəiflətmədi, gözlənilən barışıq üçün ağ bayraq qal-
dırılmadı. «Niyə bizə öz qanınızı göndərirsiniz? - devə «Qara-
bağ» komitəsinin tərəfdarları qəzəblənirdilər. Ermənilər kifa-
yət qədər qan veriblər, özgə qanı bizə gərək deyil. Ucuz və mə-
nasız beynəlmiləlçilik təbliğatından əl çəkmək lazımdır».
«Qarabağ» Komitəsi xarici köməyin təşkilini öz əlinə
almaq qərarma gəldi. Aşot Manuçaryan Şarl de Aznavura
və Kaliforniyanm qubematoru Corc Tokmacyana müraciət
edərək vəsait toplanması və göndərilməsi üçün uyğun ola-
raq Avropa və Amerikada M ərkəzlərin təşkilini ö z üzərlə-
rinə götürmələrini xahiş etdi. ffanələr bu kanalla gəlm əyə
başladı. Ermənistanda həmin kanalı «Qarabağ» liderlərin-
dən biri Xaçik Stambultyan öz nəzarəti altına aldı. Stam-
bultyanm şəxsi hesabma böyük valyuta köçürülm ələri da-
xil olur, həmçinin şəxsən onun adma Fransa və ABŞ-dan
yüklə dolu təyyarələr gəlirdi. Əlbəttə, bunlar səxavətli
maddi yardımlar idi və onlarm müqabilində iş görm ək tə-
ləb olunurdu.
1988-ci il dekabrın 10-da hələ həlak olanlarm meyid-
ləri soyumağa imkan tapmamışdı, qospitallarda və klinika-
larda həkim lər yaralıları xilas edirdi, altmda diri adamlar
qalmış uçqunlar hələ təmizlənməmişdi, «Qarabağm» lider-
ləri isə Yerevandakı yazıçılar evinin yanmda qanunsuz
(icazə verilməmiş) mitinq təşkil etdilər. Komitə rəhbərlə-
rinin taleyini Vaşinqtondan Ermənistana gələn və həmin
adamları natəmiz həyasızlar adlandıran Mixail Qorbaçov
həll etdi: insan hüququ haqqmda ucadan qışqırırlar, özləri
isə bu hüquqları taptayır, onlarm fikrinə şərik olmayan ha-
mmı xalq düşmənləri elan edirlər. EYH liderlərindən 5-i
A.Akopyan, K.Vartanyan, S.Gevorkyan, V.Manukyan və
L.Ter-Petrosyan 30 sutkalıq inzibati tutulub saxlanma cə-
zasmı aldılar.
Tutulub saxlanılanları Butırkaya göndərdilər. Tutulma
Yerevan hərbi komendantı general-polkovnik Albert Maka-
şovun bilavasitə rəhbərliyi altmda həyata keçirildi.
Tutulanların nüfuzu ağlasığmaz dərəcədə artdı; sən
«Qarabağ» komitəsi ilə deyilsənsə, deməli vətənpərvər de-
Dostları ilə paylaş: |