Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

yilsən.  Vətənpərver  olmamaq  kimi  ad  çıxarmağı  ise  heç 
kim  istəmirdi.  Respublikanın  «Kommunist»  qezetinin  mil- 
lətçi  ifadələrden  bihuş  olmuş,  xalqı  milli  faciəye  sürüklə- 
yən,  azğmcasma  hakimiyyete  can  atan  siyasi  avantüristlər 
barədə  bəyanatı  artıq  heç  kimi,  hətta  Ermenistan  Kommu- 
nist  partiyası  MK-nın  birinci  katibi  Arutunyanı  da  inandır- 
mırdı.  Milləte  yeganə  canıyanan  adamların  azad  edilməsi 
barədə  ultimatum  məhz  ona  ünvanlanmışdı:
«Qarabağ»  komitəsinin  liderlərini  və  bu  günlərdə  həbs 
olunmuş  bütün  siyasi  dustaqların  derhal  azad  olunmasını 
tələb  edırik.  Götür-qoy  etmək  üçün  24  saat  vaxt  veririk. 
Əks  halda  kütləvi  terrora  keçirik.  Vaxtı  və  fəaliyyət  yerini 
göstərmirik.  Dostlarımızm  bizə  çatdırdığı  «Stinger»  silah- 
larımız  var.
«ANDRANİK»  TERRORÇULAR  DƏSTƏSİ
«Ultimatuma»  yazılmış  müfessel  şərhin  içində  təxmi- 
nən  əlliyə yaxın  ölümsaçan  merminin  şekli  verilmişdi;  gö- 
rünür  onlar  Xaçik  Stambultyanın  təşkil  etdiyi  kanalla  çat- 
dırılmışdı.  Bu,  «stingerlərin»  olması  haqqmda  ilk  işarə  idi.
Sonralar  Paris  qəzetlərindən  bıri  öz  xösusi  müxbiri 
Klod-Mari  Vardonun  hazıriadığı  materialda  yazırdı: 
«Son  günlər  Livandan  Yerevana  ağır silahlar,  minomyotlar 
və avtomatlar yiiklənmiş təyyarələr gəlməkdə  davam  edir.  Onlar 
gecələr erməni kömmkxana işçilərinin  miihafizəsi altında  boşal- 
dılır.  Artıq  bir neçə gündür H,  aeroportun kömrükxanasında  bir 
nəfər də  rus  qulluq  etmir.  Dağlıq  Qarabağda  vətəndaş  mühari- 
bəsinin  qızışdığı  bir  vaxtda,  Yerevanda  və  kəndlərdə,  paytaxtla
Azərbaycan  sərhəddı  arasındakı  ərazidə daha  çox silahlı  adama 
rast  gəlinir.Bu  bandaların  başında  çox  vaxt  Beyrutdan  və  Də- 
məşqdən  gələn  erməniləri  görmək  olur.  «Qarabağ»  komitəsi 
Azərbaycana  basqınların  təşkilini  öz  əlində  saxlayır.  Ölkənin 
şərqinə  tez  çatmaq  iiçün yalnız  o  vertolyot  verə  bilər!»
Bu  hadisələrin  bir  qədər  z əif əks-sədası  sovet  mətbua- 
tında  da  eşidilirdi.  1989-cu  ilin  martmda  «Komsomolskaya 
Pravda»  SSRff  Prokurorluğunun  Baş  istintaq  idarəsi  rəisinin 
birinci  müavini 
V.İ.İlyuxinin  bəyanatını  dərc  etdi: 
«Er- 
mənistanın yollarında  bu  giin  də  silahlı  qruplara  rast  gəlinir. 
Onları  tərksilah  etmək  lazımdır.  Silahlara  gəldikdə  isə,  orada 
gizli  şəkildə  böyiik miqdarda  silah  saxlanılır».
Mixail  Qorbaçov  yalnız  1990-cı  ilin  iyulunda 
qanun- 
suz  hərbi  birləşm ələrin  ləğvi  və  tərksilah  edilməsi  barə- 
de  fərman  imzalamağı  lazım bildi  və  oradaca  Ermənistanm 
yeni  prezidenti  Levon  Ter-Petroşyanm  xahişi  ilə  o  vaxtkı 
SSRİİ  Daxili  İİşlər  naziri  Vadim  Bakatin  erm əni  bandit  bir- 
ləşm əleri  üçün  bu  fərmanı  faktiki  olaraq  ləğv  etdi.  Azər- 
baycanlılar  isə  öz  hakimiyyət  orqanlarınm  əmri  ilə  itaət- 
karcasına  sonutlcu  ov  tüfənglərini  də  təhvil  verirdilər.
Zəlzələ  ərəfəsində  m ərkəzi  televiziyanm  əməkdaşları 
Bakı  -  Yerevan  tele-körpüsü  hazırlamağa  başladılar.  Fəla- 
kət  bu  cəhdi  dayandırdı. 
1988-ci il dekabrın 20-də 
«İİzves- 
tiya»  Ermənistandan  və  Azərbaycandan  qayıtmış,  təəssü- 
ratları 
və 
gördüklərini  necə  qiymətləndirdikləri  barədə  fı- 
kir  mübadiləsi  etmək  qərarına  gəlmiş  jum alistlərin  söh- 
bətlerini  derc  etdi.  Xatırladım  ki,  1988-ci  il  dekabrm  ilk 
günlərində 
hər 
iki  respublikanm  paytaxtmı  çoxminlik  mi-

---

tinqlər  lərzəyə  gətirdi.  Dekabrm  5-nə  keçən  gecə  Bakıda 
xüsusi  təyinatlı  hissələr  yarım  saat  ərzinde  Lenitı  meyda- 
nmı  təmizlədilər;  bu,  beş  ay  sonra  1989-cu  il  aprelin  9-da 
Tbilisidə  baş  verəçək  hadisələrdən  qabaq  edilən  məşq  idi.
«Izvestiya»  jurnalistinin yazdıqları:
R.Lmev:  Bir  az  əvvəl  bizə  belə  gəldi  ki,  mitinqin  öz- 
özünə  «nəfəsi  kəsilir».  Mitinq  eləyənlər cəmisi  min  beş yü- 
zə  yaxm  qalmışdı,  hərbçilər  onları  yarım  saata  dağıtdılar.
A.Stepovoy:  Ən  başlıcası  indi  başladı.  Kimsə  şayiə 
buraxdı  ki,  guya  meydana  tanklar  salınıb,  qan  tökülüb.  Və 
dərhal  küçələr  əllərində  matəm  bayrağı  olan  kütlələrlə 
doldu,  onlar  MK binasmı,  DİİN-i  mühasirəyə  aldılar,  müəs- 
sisələrə  girərək  işi  dayandırmağa  çalışdılar.  Küçələrdə  bir 
neçə  maşm  yandırıldı,  tələfat  oldu...  Bir  sözlə,  Bakıdakı 
şərait müəyyən müddətə  nəzarətdən  çıxdı.  Və  elə  o  cür  də 
gözlənilmədən  səhəri  gün  öz  qaydasma  düşdü.
A.Prosenko:  Bakıda  mitinqin  dayandırılması  Yerevan- 
da  sakitliyi  artırdı.  Həmin  vaxtda  artıq  bir  çox  müəssisələr 
işləyirdi  və  hətta,  ali  m əktəblərdə  m əşğələlər  başlamışdı.
A.Stepovoy:  Niyə  «hətta»?
A.Prosenko:  Ona  görə  ki,  tələbələr  en  inadcıl  tətilçi- 
lər  idilər.
A.Stepovoy:  Aydındır.  Bakıda  da  gənclər,  tələbələr 
herekatm  ən  fəal  hissəsini  təşkil  edirdilər.
M.Kruşinski:  Hər  halda,  m ənə  bele  gelir  ki,  Bakı  və 
Yerevanı bele bir-birinə  qarşı  qoymaq  edalətsizlikdir.  Çün- 
ki,  Ermənistanın  rayonlarında  da  vaxt-vaxt  şerait  nəzarət- 
dən  çıxırdı.  Silahlı  dəstələr  düzəldilir,  ateş  sesleri  gelirdi.
Ermənistandan  çıxıb  getmək  isteyən  azərbaycanlılar  ara- 
smda  itki  çoxahrdı.
R.Linev:  bəs  bunları  sizin  həm söhbətləriniz  necə  izah 
edirdi?  Axı  Sumqayıtdan  sonra  erm ənilərin  çoxu  özünü  zə- 
rərçəkən  tərə f sayır və  iddia  edir ki,  zorakılıq,  üstəlik  qəd- 
darlıq  onlar  üçün  qəbuledilməzdir.
M.Kruşinski:  lİzah  edirdilər  ki,  bu  Sumqayıtm  «cava- 
bıdır».  İİnsanlara  güllə  atmağı,  əlbəttə,  təqdir  etmirdilər, 
hər  halda  ziyalı  adamlar  belə  idi.  Amma  belə  deyirdilər: 
m ərkəzi  hökumət  bizi  qorumaqda  gücsüzdürsə,  biz  nə  et- 
məliyik?
İndi  məlumdur ki,  azərbaycanlılarm  Ermənistandan 
qovulması  nə  qədər  vəhşiliklə  baş vermişdir:  cəmisi  216 
adam,  o  cümlədən  57  qadm,  5  körpə  və  m üxtəlif yaşlı  18 
uşaq  öldürülmüş,  min  beş  yüz  illik  tarixi  olan  172  azərbay- 
can  kəndi,  DQMV-dən  iki  dəfə  böyük  8  min  kvadrat  kilo- 
metr  ərazi  ermənilərin  əlinə  keçmişdir.
R.Lmev:  çox  oxşar  vəziyyətdir:  azərbaycanlıları  da  ey- 
ni  şey  narahat  edirdi.  Faciə  də  burasmdadır!  Tərəflərdən 
hər  biri  kimin  birinci  başladığmı  axtarır.  Amma  bu  gün 
tapmaq  lazımdır  ki,  kim  birinci  qurtaracaq.
A.Prosenko:  Həm  də  qovmaqda  «o  biri  tərəfdəkiləri» 
günahlandınrlar,  evlərində  isə  qovulanlara  güllə  atırdılar.
R.Lınev:  Kim  başlayıb,  kim  qurtaracaq?  Biz  ziyalılar 
barədə  təsadüfən  danışmadıq.  Konfliktin  «nəzəri  təminatı» 
ilk  növbedə  m əhz  alimlərin  -  tarixçilərin,  yazıçıların  üzə- 
rinə  düşür.  O  nədən  ibarətdir?  Dağlıq  Qarabağa  tarixən 
müstesna hüququn  olduğunu  əsaslandırmaq  cəhdindən.  La-

---