1992-ci il fevral. Xocalı faciəsinin qurbanlan.
Ermənistan tərəfindən erməni silahlı quldur birləşmələri
Azərbaycan ərazisindəki Yaradulla kəndinə basqm
etmişlər. Əhalinin üçdə bir qismindən çoxu məhv edilmiş,
əmlakları yağmalanmışdır.
8 aprel 1920-ci il.
Erməni quldur birləşmələri təkrarən basqm etmiş, bir
dəfə Yaradulla Azərbaycan kəndini və Qazax rayonundakı
Tatlı kəndinin cənub hissəsini yandırmışlar.
9 aprel 1920-ci il. Qazax.
Qazax rayonunun azərbaycanlı kəndlilərinin barışıq
haqqında imzalanmış m üqaviləyə əm əl edərək ağ
bayraqlar qaldırılmasma baxmayaraq, qaniçən Dronun
erməni quldur birləşmələri Əskipara, Yuxarı əskipara,
Aşağı Fərəhli, Ayrım, Quşçu Ayrım, Xeyrimli, Bənası,
Salahlı kəndlərinə basqm etmiş və onları tamamilə
yandırm ışlar.
Dinc əhali arasm da çoxsaylı tələfat
olmuşdur. Özünün qəddarlığı ilə ad çıxaran erməni faşist
Dro (sonralar Hitlerin silahdaşı olub) bir sıra qətllərə
şəxsən başçılıq etmişdir. Bu qətllər zamanı qadmlar və
qocalar təsviredilməz işgəncələrə məruz qalmışlar.
19 apre) 1920-ci il. Ağdam.
Erməni quldur birləşm ələri «Daşnaksütyun» terror
təşkilatınm göstərişini yerinə yetirərək, Gülablı kəndinin
ə tra f m əhəllələrini yandırmış, dinc sakinlər arasına
çaxnaşma salmışlar. Bir neçə kəndli əsir götürülmüşdür.
Bir həftə sonra erməni saqqallılar Abdal və Gülablı
kəndlərini zəbt etmişlər. Bu zaman Gülablı kəndi od
vurulub yandırılmışdır.
23 aprel 1920-ci il.
Erməni quldur birləşmələri Şişqaya Azərbaycan kəndinə
basqm etmiş və bütün sakinləri öldürmüşlər. Q ətlə
yetirilənlər arasmda qocalar və qadmlar da olmuşdur.
Erməni quldurlar uşaqları diri-diri quyulara atmışlar.
İyul 1920-ci il.
Erməni quldur dəstələri Zəngilana basqın etmişlər.
Terrorçular yüzlərlə dinc sakini qətlə yetirmişlər. Onlar
qaçmağa çalışanları yaxalayaraq öldürmüş və meyitlərini
xəndəklərə atmışlar. Həmin dövrdə «Yaqavurd» erməni
Qarabağdan didərgin düşnıüş qaçqınlar.
qəzeti yazırdı ki, «Daşnaksütyun»un siyasəti nəticəsində
Ağbulaq,. Ərdənis, Toğulca və digər kəndlərin əhalisi
doğma yurdları tərk edir, kartof, arpa, buğda əkinlərini atıb
gedirdilər.
2 sentyabr 1920-ci il. Zəngibasar.
«Daşnaksütyun» terror təşkilatından olan erm əni
quldurların vəhşiliyindən can qurtarmaq üçün 1500 dinc
sakin Olta çayını keçm əyə çalışmışdir. istanbuldakı
«Osmanlı» arxivinin sənədlərində göstərildiyi kimi, 650
müsəlman çayda batıb boğulmuşdur.
MİLLİ FACİ0NİN PRQLOQU...
Dağlıq Qarabağdäkı bu ’günkü vəziyyəti dərk etmək
üçün neçənci' dəfədir ki, geriyə qayıtmaq Iazım gəlir.
1989-cu ilin iyulunda SSRİI xalq deputatları qurultaymm
qərarı ilə DQMV problemləri üzrə komissiya yaradılması
xəbəri, elə gözlənildiyi kimi, regionda gərginliyin daha da
güclənm əsinə səbəb oldu. Stepanakert erm əniləri azərbay-
canlılar yaşayan şəhərətrafı Kərkicahan kəndinə (ilä il son-
ra həmin kənddə «Mayak»ın radio jurnalisti Leonid Lazareviç
erməni snayperinin gülləsindən həlak oldu.) hücum etdilər,
siqnal raketlərinin köməyi ilə evləri yandırdılär. Səhərə
yaxın hücum dayandı. Lakin vəziyyət daha da pisləşdi və
yollardakı «daş» müharibəsinə gətirib çıxardı. SİİTA o vaxt
məcburi obyektivliklə (çün/d, xalq deputatları o zaman döyüş
bölgəsinə getməyə hazırlaşırdüar) məlumat verirdi ki, vila-
yətin yollarmda nəqliyyat hərəkəti blokadaya almmışdır,
Dağhq Qarabağda yolları təm izləm əyə çıxmış əsgərlərə
isə erm ənilər daş və əldəqayırma partlayıcı qurğular atmış,
ov tüfənglərindən atəş açmışlar. N əticədə 19 hərbçi yara-
lanm ışdır.
SİİTA
(SSRİ vaxtında mərkəzi komitənin
nəzarətində olan informasiya agentliyi) bildirirdi ki, pusqu-
dan üç azərbaycanlıya hücum edilmiş, nəticədə onlardan
ikisi öldürülmüş, üçüncüsü ağır yaralanmışdır. Bu - əslin-
də ilk obyektiv məlumata ermənilər dərhal reaksiya verdi-
lər: Stepanakert çapçıları tətil etdilər və vilayətin «So-
vetskiy Karabax» qəzetinin nəşri dayandırıldı. Rus dilində
çıxan «Kommunist» qəzeti açıq elan etdi ki, iki azərbay-
canlının öldürülməsi barədə «SjİTA-nm çox ehtiyatsız mə-
lumatı» vəziyyəti daha da gərginləşdirmişdir, «halbuki, on-
ları kimlərin və hansı şəraitdə öldürdüyü hələ aydınlaşdı-
rılmayıb». Moskva deputatları hər şeyi bütün təfərrüatı ilə
möcüzəli şəkildə ölümdən xilas olmuş, cinayətin şahidi
Namiq Salahovdan öyrənə bilərdilər. Tut bağmdakı bulaq
başında onun iki yoldaşma - Səfərova və Nəbiyeva hücum
edib onları öldürən altı qatili o üzdən tanıyırdı, biri ilə hət-
ta eyni məktəbdə oxumuşdu. Belə ki, istəsəydilər istintaq
uzanmaya bilərdi. Qatillər silahla qorxudaraq öz qurbanla-
nnı lüt qalanadək soyunmağa məcbur etmiş, əllərini arxa-
larında bağlayaraq işgəncə verməyə başlamışlar. Siqareti
Səfərovun yarasına basıb söndürmüş, öldürdükləri adamla-
nn kürəklərini süngü ilə kəsik-kəsik etmişdilər.
«Volqa» minik maşmları ilə Ağdama gəlib çatmış de-
putatlarda heç nə təşviş doğurmurdu. Ətrafdakı adamlar sa-
kıt və şən görünür, alver edir, sahələrdə işləyir, çayxana-
iatda oturub çay içirdilər. Kifayət qədər var-dövlətli olan
Ağdamdan vaxtında Dağlıq Qarabağda yaşayan azərbayc-
anlılar kömək etmədilər.
Ağdamdan Stepanakertə gedən yolda isə şərait kəskin
dəyişirdi. Avtobuslarm və şəxsi maşmlarm səmişinləri təş-
vişlə ətrafa baxırdılar. Ağdamdan Şuşaya 37 kilometrdir,
bu dağ yollarında 8 nəzarət buraxılış m əntəqəsi və hər bi-
rinin yanında zirehli transportyorlar və əsgəri hissə durur-
du, yolda beton bloklardan şahmat qaydasmda düzülmüş
ınaneələr qoyulmuşdu. Çox şey görmüş və çox şeyi də ba-
şa düşməyən şuşalılar gələnlərə eyni bir sual verirdilər:
doğrudanmı biz Azərbaycanda deyil, Ermənistanda yaşayı-
rıq və buraya kənar adamların girməsi qadağandır? Niyə
bizi silahlı bandalarm hücumlarmdan mühafızə etmirlər?
Niyə Stepanakertdə hüquq mühafızə xidmətlərini təkcə
SSRÜ DİİN qoşunları və ordu deyil, həm də. Yerevandan xü-
susi gətirilmiş milis bölmələri yerinə yetirir? Əgər iş bu
cürdürsə, niyə Şuşaya Bakıdan və Ağdamdan milis gətiril-
mir? Əslində isə ermənilər silahlananda, ordu yaradanda
bizim kilər
hələ
yalandan
m itinqlərə
çıxır,
sonra
çayxanalara yollanırdılar.
Moskvanm rezidenti Arkadi Volskiyə tabe olan DİİN və
ordunun onları qorumadığmı öz üzərlərində hiss, edən
DQMV kəndlərinin azərbaycanlıları uşaqlarım hər halda
daha etibarlı olan uzaq rayonlara göndərirdilər. Azərbayçan
kəndlərində bütün sutkanı sayıq olmaq lazım gəlirdi. Silah-
lı erməni «saqqallıları» adətən gecələr basqm edir, ya da
adamları qorxu altmda saxlamaq üçün atəş açırdılar. Elə
Şuşanın üzərində də vaxtaşırı ruslarm erm ənilərə verdiyi
hərbi vertolyotlar baraj edirdi. Bu aksiyaların m əqsədi bir
idi: silahsız azərbaycanlıları qorxutmaq və onları öz tor-
paqlarmdan getməyə məcbur etmək. Vilayətə gəlmiş
hərbçilərin yalnız erməni əhalisini müdafıə etm əyə göndə-
rildiyini görən və günün. reallığından çıxış edən
azərbaycanlılar belə bir nəticə çıxarmağa meyl edirdilər:
odur, Ermənistandan bizimkiləri qovdular, indi də DQMV
azərbaycanlılarına keçiblər. Volski komitəsi də Azərbay-
can kəndlərini nə ərzaqla, nə yanacaqla, nə elektrik ener-
jisi ilə, nə də rabitə ilə təmin etm əm əklə azərbaycanlıla-
Dostları ilə paylaş: |