1992-ci il fevral. Xocalı faciəsi.
rm DQMV-dən sıxışdırılıb çıxarılmasma fəal kömək edir-
di. Belə bir təsəvvür yaranırdı ki, Bakıdakı hakimiyyət də
öz soydaşlarmın Dağlıq Qarabağı tərk etm ələrinə elə er-
məni rəhbərliyi kimi münasibət göstərirdi. Vilayət bu cür
rusların alçaq siyasəti nəticəsində SSRÜ-də daha bir mono-
etnik erməni regionuna çevrilirdi.
Şuşa rayon partiya komitəsinin birinci katibi, SSRİ
xalq deputatı Vaqif Cəfərov Vəzirova təklif edirdi:
gə-
lin DQMV-də Ermənistandan olan qaçqmları və məshəti
türklərini yerləşdirək; yer kifayət qədərdir, həm də ki,
köçkünlər işlə də təmin olunacaqlar. Və bir də ki, kimin
bu cür addımı qadağan etməyə gücü çatacaqdır: torpaq bi-
zim, hökumət bizim, deməli, əmr də bizim olmalıdır. Əb-
dürrəhman Vəzirov nəinki bu qərarı çıxarmağa cəsarət et-
mədi, onun hətta, əslən özünün vətəni olan Qarabağa get-
m əyə cürəti də çatmadı.
Bu milli faciənin proloqu idi və mən həmin hadisələ-
rin şahidiyəm.
...1988-ci ilin həmin dekabr günlərində nümayişin da-
ğıdılacağı barədə ciddi şayiələr gəzirdi. 5 dekabra keçən
gecə əsgərlər adətən olduğundan çox deyildi. Onlar əvvəl
olduğu kimi meydanı hər tərəfdən ciddi dövrə ilə əhatə
edirdilər. Onlardan üç-dörd addım aralı başqa bir dövrə -
burada gecə qalanlardan ibarət dövrə düzülürdü. Dekabr
gecələri soyuq keçirdi. Ərzağı və odunu buraya daha bu-
raxmırdılar. MK-da olan ağıllı başlar mitinqə toplaşanları
aclıqla təslim etmək qəranna gəldilər. Bəlkə ona görə də
həmin gecə adam çox qalmamışdı. Arabir əsgərlər manevr
etməyə başlayırdılar. Bir də ki, son gecələr onların bu «də-
cəlliklərinə» artıq burada vərdiş etmişdilər.
«Gecəyarıya yaxm Meydana iki silahlı «adyuntantm
müşayiət etdiyi general daxil olmağa cəhd etdi». Onlarm
gəlm ələrini məqsədini bilmirəm, yadımda qalan o oldu ki,
onlar tezliklə geri qayıtmağa məcbur oldular. Generalm ba-
xışı xatirimdən çıxmır: o bizə elə baxırdı ki, sanki hər bi-
rimizi gözümüzdən yadda saxlamaq istəyirdi.
Təxminən qırx dəqiqə sonra bizə bir qrup adam yaxm-
laşdı, onlar əsasən mülki geyimdə idilər, yalnız bəziləri
daxili qoşunlarm formasmda idi və bizimlə çox m üxtəlif
şeylərdən - Balayandan, ərzaq vergilərindən, kommu-
nizmdən sərbəst söhbətlər aparmağa başladılar. Cavanlar
dərhal onlarm ətrafına cəmləşdilər. Qızğm mübahisələr,
müzakirələr başlandı. Birdən dövrə qırıldı... Hərdən mənə
belə gəlir ki, elə bu da hesaba alınmışdı: sadə insanlarm
səmimiliyi, inamı, sadəlövhlüyü.
Sonra hər tərəfdə işıq söndü. Elə bil, hətta yaxmlıqda-
kı evlərdə də işıq yanmırdı. M ənə qəribə gəldi ki, heç kim
buna xüsusi əhərniyyət vermədi: hamınm başı danışığa qa-
rışmışdı, sanki, heç nə hiss etmirdilər. Sonuncu kösöv ya-
nıb qurtardı.
Iki saat sonra qəfil yanan parlaq işıq bir anlığa hammın
gözünü qamaşdırdı. Sonra mən dönüb baxanda hər tərəfdə
əsgərlərin toplandığmı gördüm. «Azərbaycan» mehmanxa-
nasından «Abşerona»dək əsgər kaskalarından əks olunan
işıqlar oynaşırdı. Əsgərlər tribuna tərəfdən də bizim arxa-
mıza keçmişdilər. Yeri gəlmişkən, yüksək hərbi vəzifəlilər
artıq tribunaya çıxmışdı.
Biz sıx dövrə vurub oturduq. Ortada uşaqlar və qadm-
lar, kənarlarda cavanlar. Biz çox deyildik, bir səkkiz yüz
adam olardıq.
Ucadan danışan da tapıldı. Yaşlı qadın əsgərlərə müra-
ciət etdi. O, hamımızı narahat edən şeylərdən - doğma tor-
paqdan, onu zəbt etmək istəmələrindən, torpağı qorumaq
istəyən insanlarm namus və ləyaqətindən damşırdı. Sonra
Böyük Vətən müharibəsinin və Əfqanıstan müharibəsinin
veteranları əsgərlər müraciət etdilər.M ənə elə gəlir ki, bu
adamların danışıqlarındakı səmimiyyət vəhşi rus əsgərlə-
rinə təsir belə bağışlamırdı.
Erməni terrorunun izləri.
Doğma yurdlarmdan didərgin düşmüş azərbaycanh qaçqmlar.
Tez-tez soruşurdular: bizə dincliklə dağılmağı tə k lif et-
mişdilərmi? Bəli, buna oxşar təkliflər var idi: guya, dövlət
nümayişçilərin gigiyenası barədə qayğı göstərir, yaxud da-
ha güclü səbəb - birdən xalqa soyuq dəyər. Xalqla respub-
lika rəhbərliyi arasında dialoq aparılmasmm zəruriliyi də
yada
düşdü.
Ə slində
respublika
rəhbərliyi
qaçıb
gizlənmişdi. Sonra özünü rejissor kimi təqdim edən bir nə-
fər ortalığa düşdü. O belə bir məzmunda tək lif irəli sürdü:
o, ordudan qorxmayan cəsur nümayişçiləri lentə çəkir, am-
ma bir şərtlə ki, çəkilişdən sonra hamı evinə dağılışsm.
Vaxt dayanmadan komendant saatmın qurtarmağma
doğru gedirdi, generallar saata nəzər salırdılar: işıqlanırdı.
1992-ci il fevral. Xoealı faciəsinin qurbanlan.
Gözlənilmədən qarşımızda duran əsgərlər çıxıb getdi-
lər. Onların yerini dərhal uca boylu, əllərində hündür sipər
və ağ dəyənəklər olan başqaları tutdu. Parıldayanadək si-
linmiş çəkmələr: elə bil hərbi parada hazırlaşmışdılar.
Yandan müəmmalı bir hərbi maşm yaxınlaşdı, projektorun
güclü işığı gözümüzə vurdu, bununla da eyni vaxtda nəfəs
almaq çətinləşdi. Üşıq şüalarında görünürdü ki, tüstü bura-
xılıb. Uşağı başının üzərinə qaldırmış kişinin qışqırtısı xa-
tirimdə qalıb.
Generallar komanda verdilər ki, başlaym... Müqavimət
göstərmək barədə söz də ola bilməzdi. Yalnız bir şey çək-
mölərin, dəyəneklərin və qundaqların zərbələrindən qaça-
qaça «Azərbaycan», «Azərbaycan» deyə qışqırmaq müm-
kün olurdu.
Həmin gecə tələfat oldumu? Rəsmi məlumatlara gö-
rə, belə şey olmayıb. M ənə gəldikdə isə, qana batmış
adamları, huşunu itirmiş bir qadmı və iki qocanı gördüm.
Biz onları qaldırıb özümüzlə apara bildik. Xüsusi təyinatlı
qoşunlar adamları canlı dəhlizlə dəniz vağzalma tərəf qaç-
mağa m əcbur edir və hələ öz aralarmda zarafat etm əyə də
imkan tapırdılar. Qarşıda yolu hərbi maşınlar kəsmişdi və
onların üstündə avtomatlarmı bizə tuşlamış əsgərlər dayan-
mışdı. Biz hər tərəfdən mühasirəyə almdıq və dayandıq.
Uşaqlar ağlayırdı, dostlarmı adları ilə səsləyərək bir-birini
axtarırdılar, qadınlar yaralıları sarıyırdılar. Əminəm ki, fa-
ciədən qaçmaq olardı, lakin demokratiya bizdə qonaq, ev
sahibi isə dəyənək idi.»
20 YANVAR FACİƏSİ
Bir il sonra Bakıda xalq və hakimiyyət arasındakı qar-
şıdurma daha böyük amansızlıq və şiddətlə özünü göstər-
di. Indi Vəzirova kömək üçün Azərbaycan paytaxtma Si-
yasi Büro üzvləri Girenko və Primakov, SSRİİ DTK və
DİİN-in yüksək rütbəli xadimləri gəldilər. Əməliyyata şəx-
sən başçılıq etmiş Yazov, bu əməliyyata görə marşal rüt-
bəsi aldı. 1990-cı il yanvarın 20-də ElN -in o vaxtkı başçı-
sı Vadim Bakatin öz demokratizmini nümayiş etdirmək
üçün iclasdan əvvəl qanun keşiyində duran respublika DİİN
rəhbərliyinin sırası önündən keçərek hər biri ilə əl uzädıb
----------------------------------- ®
--------------------------------------
Dostları ilə paylaş: |