M Ü H A R İB Ə N İN B A ŞL A N M A SI. Sübh çağına üç saat qal-
mış böyiik komandan müşir-marşal Sokrat tərəfm dən musiqi ilə
müharibə əmri verilib hər tərəfdən Qacar kəndinə beşaçılan tü-
t'onglərdən yağmur kimi güllə yağdırıldı. Bu halda kənddo yuxu-
nun istirahətli və şirin bir zamanmda olan camaat hövlnak qalxıb
kəndi səs v ə küy içində gÖrürlər. B eşikdə istirahət edən cocııq-
lar da anasmin döşünü boşlayıb ixtiyarsız ağlamağa başladılar.
H əqiqətən arvad-uşağm nalələri, cocuqlann ixtiyarsız iniltiləri,
heyvanatın bağırtısı kənddə bir qiyamət qopam ıışdı. Bununla bə-
rabər, erməni başçılannm imansız sədalan bu səslərə üstün g əl-
m ək istəyirdi.
Yanan çıraqlar qorxunun şiddətindən söndürülüb, çırağı ax-
şamdaıı keçm iş evlərdə təzədən çıraq yandırılıb, bu gurultulann
nə kimi bir şey olması haqda kənddə yaşayan min nəfər əhalinin
danxm ış ürəyindən min cür fikir, min cür qorxu baş qaldınrdı.
Camaat bir-birinə qanşm ış kimi qonşuya qaçır, kimisi sahibini
oyadır, kimisi də özünü itirib qorxunun şiddətindən divaıda çə-
kilən nəqşlər kimi quruyub qalmışdı. D igər tərəfdən kənddə olan
islam könüllüləri - qeyrət v ə şücaət qam ilə yoğrulmuş islam ca-
vanlan əsla özlərini itirməyib kəndin üç tərəfində səngərlər tər-
tib verm əklə, tək-tək hər bölüyə qarşı çıxıb onlara cavab verm ə-
y ə başladılar. Arvad-uşaqlar da evdə davam gətirə bilm əyib sən-
gərlərə pənah gətirmişdilər. Altı saat qızğın müharibədən sonra
kəndin m üdafiə sədlərindən kənar olan 55 ev qarət edilib yandı-
nldı. Bu vaxt müsəlman qadınlannı əsarətə almaq fikri ilə mü-
səlm an sədlərinə ümumi hücum başlandı. Erm ənilər islam əsger-
lərinin qeyrətinə qarşı duıa bilm əyib ağır tələfat ilə m övqeləri-
nə çək ilm əy ə məcbur oldular. M üsəlm anlar bu vaxt böyük qə-
tiyyət göstərife sədlərdən çıxıb düşm ən üzərinə atılırdılar. Bu
halda başqa müsəlman kəndləri işd ən xəbərdar olub atına minib
köm ək üçün Qacar hərb meydamna yürüş edirdilər. Ə y v ə lc ə kö-
m ək üçün g ə lə n Yağlıvənd sakini H əsən əli b ə y Ə sgərxanov cə-
nablan idi. 20 m üsəlləh suvaıi ilə X ə z ə z dağına yetişib M əlik-
şah n əzəıo v bölüyünə yaxınlaşıb şiddətli atəş açar. H əsə n ə li bəy
suvariləri düşm ənin qüvvətindən çəkinm əyərək hər dəqiqə yürüş
etm əklə erməniləri sədlərdən çıxanb X ə z ə z dağınm təpəsini iş-
ğal etdi. Dağm təpəsinə çatar-çatmaz suvarilərinə lazımi göstə-
rişlər verib yenə müharibəyə başladı. Müsəlnıanlara gəld ikd ə er-
m ənilərin mühasirə xəttinə baxmayaraq sədlərdən bayıra atılıb
sivirm ə xən cərlə bəxtə-bəxt hücuma başlamışdılar.
Y uxanda adı çəkilən A şo t adlı erməni əfsəri öz bölüyünün
bir alayı ilə səngərdə qətl edildi. M üsəlm anlann qüvvəti artma-
ğa başladığmdan sədd dalmdan müharibə etm ək qadağan olub
hər tərəfdən yürüş edib erməni dəstələrinin için ə qanşdılar.
Dörd saat tamam erm əni-m üsəlm an bir-birinə qarışıb müha-
ribə etdi. Dörd saat davam edən süngü v ə xən cər müharibəsində
erm ənilərin m ənəvi qüvvələri tükənib yavaş-yavaş geri çək ilm ə-
y ə başladılar. M üsəlman cavanlanna gəldikdə em ıənilərin geri
gedən yollann ı kəsib, bir çox tələfat verdikdən sonra em ıən ilə-
rin qaçanlanm yenə müsəlman suvariləri təqibə başladılar. Mü-
səlmanların təqib halında erm ənilər dümdar (quyruq-aryerqar)
buraxıb on verst yol müharibə olundu. M üsəlmanlar geri dönər-
k ən Əfşar adlı erməni kəndini büsbütün çapıb dağıdaraq, üç nə-
fər də erm əni əsir aldılar. Geri çəkilm iş erməni kom andalan əs-
gərlərinin ehtiyacm ı yenə təkm il edərək üç m in qüvvə ilə düba-
rə Qacar kəndinə hücum etm ək üçün aşağıda yazılm ış şərtləri
qoydular.
Ə v v ə la , Qacarda olan kişiləri qınb, qadınlannı əsarətə ahb
erm ənilərə paylasmlar.
2 - Bu əsgərdən bir nəfər qalana kimi müharibədən geri dur-
mayıb təlaş etmək.
B ərəkət versin ki, erm ənilər y en ə mərama nail olmayaraq,
m əğlub oldular. Qacar müharibəsində müsəlmanlara mal zərəri
90 m inə qədər olub, can tələfatı isə 12 nəfərdir. Em ıənilərdən
150 n əfər hərb meydanmda qətl olunmuş 20 0 -ə qədəri yaralan-
sa da, hamısı xidm ət yerlərində olmuşlar. Hətta b əzi ermənilərin
sözünə görə ermənidən tələfat 253 n əfərə yaxm idi.
CƏBRAYIL VƏ QARYAGİN UYEZDİNİN SON HADİSƏLƏRİ.
K ədərli Bakı faciəsindən sonra Q aıyagində erməni v ə müsəlman
arasında xalis bir m əhəbbət b əsləm ək d ə idi. B u ətrafda em ıəni
ilə m üsəlm am n vuruşmasma m əhəbbətin gündən-günə artmağa
başlamasmdan meydan qalmamışdı, deyilsə idi daha doğru olar-
dı. Am m a bu, müsəlmanları m üdafiə xayallanndan v ə milli his-
sələrdən məhrum etm ək istəyi ilə zahiri bir m əh əb bət imiş ki,
müsəlmanlara qarşı izhar edilirdi, bu işlərə aid bir çox m əlum at-
lar vardır ki, sübuta ehtiyacı yoxdur. B elə ki, Şuşa şəhəıinin əv-
v əlin ci faciəsindən sonra Şuşa əhli M ürsəl Hacı Qulu oğlu Qar-
yagində Qarabulaq bazannda bir qonaqlıq edib, m əh əlli hökumət
məmurlarını v ə bir çox əyani v ə tacir qismindən də d əvət etmiş-
di. O cüm lədən İisfəndiyar bəy V əzirov v ə A ğa bəy İşxanov da
d əv ət edilmişdi.
A ğa b əy erməni suvari olaraq İsfəndiyar b əy ə rast gəlib
«M ürsələ v əd əli olmusan, b əs hara gedirsən?» - söylədikdə,
«vaxtmda gələcəy əm » - cavabım verib keçmişdir. Axşam zamanı
İsfəndiyar bəy dəvət olduğu yerə - qonaqlığa gedərkən yolda Qri-
Xudafərin körpüsü
şa adlı erməninin dükamna girir v ə Qrişadan bu suallan eşidir:
- A bəy! N ə üçün pristav m irzəsi İsrail Teroqanesovdan su-
al etm ədin ki, A ğa b əy hara gedir?!
İsfəndiyar bəy:
- M ən özüm onu gedəndə gördüm, - Qrişa.
- Y ox, çox təvəqqe edirəm gedib bir sual edəsiniz - söyləyir.
İsfəndiyar bəy:
- Ç ox g ö z ə l, sən ki, bilirsən, söylə, daha İsrafildən sual et-
m ək n ə y ə lazım ? - dedikdə, Qrişa təkrar olaraq:
- İsraildən sual ediniz -söyləyir.
Bu sorğu-sualdan sonra İsfəndiyar b əy öz-özün ə düşünür:
«Ey dili-qafil, olm aya A ğa bəy erməni komandam olduğuna gö-
rə bir təşəbbüs üstünə getmişdir, - deyə düşünüb İsraildən m ə-
sələn i öyrənm ək üçün səbirsizlik göstərir. Onun:
- İsrail, A ğa b əy hara getmişdir! - sualma.
Dostları ilə paylaş: |