Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

V ə  qəribə  bir  paradoks:  elə  bu  zaman  kiçik  Qarabağ 
torpağında  siyasi  ekstremizmin,  talan  və  qaçqmlığm  mode- 
li  işlənib  hazırlanırdı  və bu,  əslində  SovjİKP-nin  o  dövrdə- 
ki  ideoloqu,  Yerevana  gedib  gəlmiş  Aleksandr  Yakovlev 
tərəfindən  dəstəklənirdi.
Təsəvvür  etmək  olar  ki,  hərgah  1988-ci  ilin  əvvəlində 
Naxçıvan  ilə  Azərbaycan  arasındakı  Zəngəzur  dəhlizində 
Ermənistan  ərazisində  -  cənubda  Əgərəkdən  şimalda Əziz- 
bəyovadək  olan  ərazidə  kompakt  yaşayan  azərbaycanlılar 
öz  müqəddəratlarmı  təyin  etmək  uğrunda  mübarizəyə  baş- 
lasaydılar  indi  bütün  milletlərdən  olan  demokratlar  necə 
səs-küy  qaldırmışdı!  Azərbaycanlılarm  buna  haqqı  daha 
çox  idi,  heç  olmasa  ona  görə  ki,  Qarabağm  erməni  icma- 
smdan  fərqli  olaraq  Zəngəzur  azərbaycanlıları  heç  bir 
muxtariyyətə  malik  deyildilər.
Yox,  min  illərlə  Ermənistanda yaşamış  azərbaycanlıları 
qərb  demokratlarmm  tam  susması  şəraitində  öldürməyə, 
döyməyə  və  qovmağa  başladılar,  evlərini  Və  əmlaklarım 
yandırdılar.  Amrria  Sumqayıtdakı  iğtişaşlara  görə  elə  mə- 
rəkə  qopardılar  ki,  bu  günədək  hammın  qulağmda  səslənir. 
«Bu  qırğmı  mütləq  soyqırımı  adlandırmaq»  komandası  bü- 
tün  Yer  üzündə  səhvsiz  yerinə  yetirilirdi.
Təqibə  məruz  qalmış  millətin  müdafiəçiləri  nəyə  nail 
oldular?  Millətçilik  yanğmı  nəticəsində  ermənilərin  bir 
qismi  Azərbaycam  tərk  etm əyə  başladı.
1949-cu  il.  Əsgəran  qalası
Buyurun  bir  neçə  rəqəm lə  tanış  olun.
Erməni  millətindən  29  nəfər Azərbaycan  Ali  Sovetinin 
deputatı  var  idi.
61  erməni  Azərbaycan  KP  MK-da  şöbə  müdiri  və  mü- 
avin  işləyirdi.  M inlərlə  erməni  Respublika  N azirlər  Sove- 
tində,  Dövlət  Plan  komitəsində,  şəhər partiya  komitəsində, 
Bakı  Sovetində,  Respublika DÜN-ində,  DTK-da  yüksək  və- 
zifələr  tuturdu,  həkim,  müəllim,  zavod  və  fabrik  direktoru 
idi.  Ticarətdə,  milisdə,  xidmət  sahəsində,  araq-çaxır  səna- 
yesindəki  gəlirli  yerlər də  onların  diqqətindən  kənarda  qal- 
mamışdı.  Yüksək  vəzifələrdən  əlavə  Bakıda,  Gəncədə, 
Şəkidə,  Mingəçevirdə  hər  cür  şəraiti  olan  m ənzillərə  və 
bağ  evlərinə  sahib  idilər.
w

---

D A Ğ L IQ   Q A R A B A Ğ D A   B Ü T Ü N  
H A K İM İY Y Ə T   E R M Ə N İL Ə R İN   Ə L İN D Ə   İD İ
Dağlıq  Qarabağ  Muxtar  Vilayətində  kənd  və  qəsəbə 
sovetliyindən  tutmuş  vilayət  rəhbərliyinədək,  böyük  və  ki- 
çik  vəzifələrlə  birlikdə  bütün  hakimiyyət  həm işə  99  faiz 
ermənilərin  əlində  olmuşdur.  Qarabağda  da  azərbaycanlılar 
əsasən  heyvandarlıq  və  əkinçiliklə  məşğul  olmuşlar.  Tale- 
yin  acı  təsadüfünə  bax  ki,  m əhz  allahın  da  unutduğu  yarı- 
uçuq  azərbaycan  kəndləri  ermənilər  və  onlarm  hüquq  mü- 
dafiəçiləri  tərəfmdən  lentə  almaraq  baxımsız  erməni 
kəndləri  kimi  nümayiş  etdirilirdi.  Belə  dəhşətli  dezinfor- 
masiyaya aid  faktlar  qalır,  onlar  izsiz  yox  olmur,  amma nə- 
dənsə  onları yoxlamaq  həvəsində  olanlar  azdır.  Respublika 
rəhbərliyinin  fərsizliyindən  vilayətdə  azərbaycan  dilində 
nə  mətbuat,  nə  də  yazışma  yox  idi.  Azərbaycanlılarm  la- 
qeyd  olmalarma  ümid  edərək  yerlərin,  şəhər  və  kəndlərin 
adları,  tarixin  şahidi  olan  toponimlər  m əhv  edilir,  dəyişdi- 
rilir,  saxtalaşdırılırdı  və  qəribə  də  olsa  Azərbaycan 
hökuməti  susurdu.
1990-cı ilin iyulunda  Qarabağa  xalq  yardımı komitə-
si  SovİK P  XXVIII  qurultaymm  nümayəndələrinin  təkcə 
azərbaycanlılarla  deyil,  həm   də  Qarabağ  erməniləri  ilə  gö- 
rüşünü  təşkil  etdi.  Erməni  qadınları,  analar,  atalar,  bütün
əm əksevər  adamlar  onda  nələr  demirdilər? 
«Hər  yerdə  dam- 
şm,  qoy  bizi  yenidən  peyda  olmuş  saqqallı  banditlərdən  azad  etsin- 
lər.  Onlar  ilk  növbədə  bizim  düşmənimizdir,  ermənilərin  düşməni- 
dir.  Özlərini  müdafiəçilərimiz  adlandınrlar,  amma  özbaşmalıq  edir, 
qadmlara  v ə   qızlara  sataşır,  gəncləri  düşmənçilik  etm əyə  məcbur 
edir,  bütün  vasitələrlə  millətlərarası  ədavəti  qızışdırırlar.  Yuxanda 
oturanlar  isə  öz  yalan  informasiyaları  ilə  onlan  həvəsləndirir,  cəlb 
edir.  Qoy  Allah  bu  adamlarm  cəzasım  versin!»
«allah  cəzasmı  verəcək»  -  dinc,  təmiz  qəlbli,  hələ  mil- 
lətçilik  zəhəri  ilə  yoluxmamış  insanlarm  yeganə  ümidi  idi.
1990-cı  ilin  avqustunda  erməni  terrorçuları  doludağı- 
dan  toplardan,  minomyotlardan və  avtomatlardan  Qazax  ra- 
yonunu  şiddətli  atəşə  tutanda,  çox  əzablar  görmüş  Bağanis 
Ayrımda  anam  iki  aylıq  körpəsi  ilə  birlikdə  yandıranda, 
Ermənistan  parlamenti  Qorbaçovun  qanunsuz  silahlı  bir- 
ləşmələrin  qadağan  olunması  barədə  fərmanmm  Ennənis- 
tan  və  Dağlıq  Qarabağda  qüvvədə  olmadığmı  elan  edəndə, 
parlamentin  yeni  seçilmiş  liderini  Moskvada  baş  nazir  Rıj- 
kov  tələsik  qəbul  etdi.
Ermənistan  DIN-in  məlumatma  görə  bu  bəyanat  veri- 
lənədək  Respublika  ərazisində  ümumi  sayı  təqribən  10 
min  nəfər  olan  bir  neçə  hərbi  birləşm ə  və  qrup  fəaliyyət 
göstərirdi.  Yalmz  EÜH-ün  hərbçiləri  rəsmi  qeydiyyatdan 
keçmişdilər.  Erməhi  Milli  Ordusu  (EMO)  öz  sıralannda 
5  m inədək  saqqallını  birləşdirirdi.

---

«David  Sasunski»,
«Vretaruner»  («qisasçılar»),
«Aydat»  («ermənilərin  məhkəməsi»),
«Neytral  dəstələr»,
Respublika  «Nart»  partiyasmm  müstəqil  ordusu  və  nə- 
hayət,  öz  bayrağı  altmda  m üxtəlif  qrupları  birləşdirən 
«MUŞ»  milli  ittifaqı  kifayət  dərəcədə  sərbəstliyə  malik 
idilər.  1990-cı  il  mayın  sonu  -  iyunun  əvvəlində  Yerevan- 
da  silahlı  adamlar  gizlənmədən  gəzirdilər.  Bu  təkcə  res- 
publikanın  paytaxtmda  deyil,  bütün  erməni  şəhər  və 
kəndlərində  belə  idi.
«Krasnaya  zvezda»  qəzeti  1990-cı  il  31  iyul  nömrə- 
sində  yaxm  keçmişdə  jumalist,  sənətşünas  olan,  «Erməni 
xalçaları»  kitabınm  müəllifı,  sonra  isə  EMO  hərbi  şurası- 
nın  sədri  paron  (cənab)V.Vardanyanm  baxışlarmı  və  mü- 
hakimələrini  müfəssəl  şərh  etmişdir.
V.Vardanyan  erməni-azərbaycan  düşmənçiliyinin  təbi- 
əti  barədə  lap  zoöloji  mühakimə yürüdürdü.  O,  öz  xalqmın 
minillik  tarixi,  onun  xüsusi  rolu  barədə  uzun-uzadı  fıkir 
söyləyirdi.  Bu  zaman  xüsusi  vurğulayırdı  ki,  o  elə  erməni 
tammır  ki,  ruslara pis  münasibət  bəsləsin.  «Krasnaya  zvez- 
da»nın  müxbirini  inandırmağa  çalışırdı  ki,  yalnız  üzünü 
Türkiyəyə  və  Azərbaycana  çevirdikdə  erməni  qəlbini  qə- 
zəb  hissi  bürüyür.  Vardanyan  iddia  edirdi  ki,  ermənilərin 
yə  azərbaycanlılann  qardaş  ola  biləcəkləri  tarixən  sübut 
edilməmişdir.  Iki  il  yarım  müharibə  dövründə  biz  belə  bir
qənaətə  gəldik  ki,  erməni  mütləq  əlində  tüfəng  anadan  ol- 
malıdır.  Özünü  ateistlərdən  sayan  EMO  hərbi  şurasımn 
sədri  açıq-aşkar  millətçi-sosialist  formulu  söylədi:  erməni 
xalqı  o  vaxt  daim  yaşayacaqdır  ki,  millət  orduya  çevrilmiş 
olsun,  millətin  dini  isə  hər  hansı  qondarma  allah  yox,  mil- 
lətin  özü  olsun.  O  zaman  suveren  Ermənistan  özünün  qüd- 
rətli  diasporunun  köməyilə  tanmmaz  dərəcədə  dəyişiləcək, 
çiçəklənən  ölkəyə  çevriləcək  və  onun  əsasmı  inam  uğrun- 
da  başdan  ayağadək  silahlanmış  indiki  fədainlər  təşkil  edə- 
cəkdir.  Vardanyan  özünün  bir  çox  planmı  1990-cı  ilin  ya- 
ymda  ermənoid  irqinin  genofondu  elmi  institutunun  yara- 
dılması  ilə  bağlayırdı.
«Krasnaya  zvezda»nm  müxbirləri  aydm  etdilər  ki, 
EMO-nun  təkcə  qərargahı,  silah  anbarı,  təlim   m ərkəzləri 
deyil,  hətta  tribunalı  da  varmış.  «Sizin  orduda  ölüm  cəza- 
sı  varmı?»  sualına  hərbi  şuranm  sədri  çətin  hiss  edilən  tə- 
bəssüm lə  cavab  verdi:
«Ölüm  cəzası  bizdə  yoxdur.  Amma  biz  ondan  da  dəh- 
şətli  cəza  düşünmüşük.  Təqsirkar  olana  bir  neçə  qumbara 
verir  və  onu  Azərbaycan  ərazisinə  göndəririk».
1990-cı  il  avqustun  sonunda  Azərbaycanm  təzə  seçil- 
miş  prezidenti  Ayaz  Mütəllibov,  prezident  kimi  verdiyi  ilk 
müsahibəsində  Ermənistanda  milli  ordunun  olması,  boye- 
viklərin  kütləvi  hücumları,  onlarm  Azərbaycana  qarşı 
«Yer-Yer»  və  «hava-hava»  tipli  raketlər  tətbiq  etməsi 
barədə  suahna  belə  cavab  verdi:

---