BoğAZİÇİ. Boğaz-iÇİ, eski çağlardaki isimleri ile, pontus Euzinus ( Karadeniz) ve Propontis
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
1910 ve nihayet Merz 1917/1918 ), bu suların fizikî ve kimyevî vasıflarını belirterek, boğaz akıntılarının menşe'i hakkında bir takım faraziyelerin ortaya konmasına imkân vermiştir ki, bunların müşterek esası, daha fazla su ile beslenen ve havzası üzerinde daha az tebahhura mâruz olan Karadeniz sularının satıhtan Marmara 'ya doğrn akması ve Marmara 'nın derin kısımlarını dolduran tuzlu ve ağır suların da, hidrostatik tazyik farkı yüzünden, boğaz oluğunun alt tarafından geçerek, Karadeniz 'e doğru gitmesi şeklinde hulâsa edilebilir. Bilhassa A. Merz tarafından yapılmış ölçüler, sühunet dereceleri, tuzlulukları ve akış cihetleri farklı olan iki cereyanın ayrılma sathının, cenup medhâlinde su yüzüne daha yakın (Üsküdar önlerinde —20 m.) iken, şimale doğru gidildikçe tedricen daha derinlere indiğini. ( orta kısımlarda — 30, 35 m., şimal medhâli yakınlarında — 45 m. civarında ) meydana koymuştur. Merz-Möller faraziyesine göre alt akıntı, bir nehir yatağında imiş gibi boğaz oluğunun dibinden akarak, Karadeniz 'e kavuşmaktadır ( Alfred Merz-Lotte Möller, Hydrographische Untersuchungen in Bosporus
olabilmesi için oluk zemininin şimale doğru meyilli olması icap etmektedir ve müellifler, şimal medhâli önünde bir eşik bulunmadığını kabul ederek, bu hükme varmaktadırlar. Son senelerde Ph. Ullyott ve Orhan İlgaz (1942—1944 ), suyun muhtelif derinliklerde sühunet ve tuzluluğunu sür'atle tâyin eden elektrikli iskandil âleti ile sürekli vs dfö BOĞAZİÇİ. muntazam müşahedeler yaparak, dikkate değer bâzı neticeler elde etmişlerdir ki, bunlar daha şimdiden, Boğaziçi ndeki suların eski cereyan faraziyesini epeyce değiştirecek mâhiyette görünüyorlar. Bu müşahedeler, evvelâ boğaz mın-takasında şiddetli şimal rüzgârı estiği sırada, Karadeniz 'in sathından gelen az tuzlu suların boğaz oluğunu tamamiyle kaplayarak, alt cereyanı büsbütün kovduğunu belirtmektedir ki, bu suretle, 60 sene evvel Makaroif tarafından «Karadeniz seviyesi 80 santimetre daha yükselirse üst cereyanın boğaz dibine kadar inerek, Marmara 'dan Karadeniz 'e giren suların tamamiyle kovulacağı" şeklinde ifâde edilen bir hâdisenin bugün bile, bâzı şartlar altında vukua gelmekte olduğu anlaşılıyor. Yine bu yeni müşahedeler, sürekli cenup rüzgârlarının esmesi ile vukua gelen ve orkoz adı ile tanınan ters akıntının, satıh sularında tuzluluk nisbetini bir az arttırdığını, fakat alttaki sularda tuzluluğun, normale nazaran, eksildiğini meydana koymakta, müellifler bu suretle, suların şiddetli cenup rüzgârları ile itildiği sırada bile, çok tuzlu suların Karadeniz 'e giremediğini göstermektedirler. Normal hava durumuna gelince, mutedil şimal rüzgârı eserken, boğaz oluğunun satha yakın kısmında, az tuzlu bir su tabakası, altta ise çok tuzlu sular bulunduğunu ve aradaki ayrılık sathının şimale doğru meyilli olduğunu ifâde etmekle, müellifler eski müşahedeleri te'yit ediyorlar; fakat bu ayrılık sathının, mevcudiyeti üzerinde B. Darkot 'un İsrarla durmuş olduğu şimal medhâli eşiği zirvesine varmadığını, binaenaleyh bu eşik üstünde yalnız az tuzlu Karadeniz sularının bulunduğunu, yâni normal şartlar dâhilinde, Marmara 'dan gelen alt cereyan sularının Karadeniz 'e çıkamayacağını ileri sürmek suretiyle, bütün eski nazariyelerden ayrılıyorlar. Bu sular, şimal eşiği yakınlarına kadar gelmekle beraber, „tur-bulence" hâdisesi neticesinde, temas sathı civarında üst akıntıya karışıp tekrar geriye dönmekte, bu
suretle alt akıntının hacmi şimale doğru tedricen azalmakta, diğer taraftan, ölçülerin sarih şekilde gösterdiği vecihle, üst akıntıda tuzluluk nisbeti, Marmara sularının karışması neticesinde, boğazın şimal taraflarından cenuba doğru, muntazaman artmaktadır. Nazarî deliller faraziyenin doğruluğunu desteklediği gibi, müellifler ayrıca İstanbul 'da Ro-bert Kolej müessesesinde, 1934 senesinde Boğaziçi 'nin bir modeli dâhilinde yaptıkları bir tecrübe ile, faraziyelerinin hidrodinamik imkânlara uyduğunu da göstermişlerdir (Philip Ullyott >» Orhan İlgaz, istanbul boğazında
ve 1944, V). III. İ s t a n b u l b o ğ a z ı n ı n m e n ş e 'i. İstanbul boğazının teşekkül tarzı, çok eskiden beri, insan düşüncesinin takıldığı bir mevzu olmuştur. Bu hususta, yakın vakte kadar, bir takım efsaneler ileri sürülürken, daha ilk çağlarda bile, boğazın men'şeini az-çok ilmî bir şekilde izah etmeği deneyenler olmuştur. Kadîm yunan müellifleri arasında, Karadeniz 'in şimdiki Hazer denizi gibi, büyük bir iç deniz iken, sonradan boğazların açılması ile hârice irtibat kazandığı fikri mevcut idi. XVIII. asır başında, seyyah Tournefort, eski Karadeniz gölü sularının hârice taşarak, aşındırma suretiyle, boğaz oluğunu açtığını tasavvur etmiş, onun müşahedelerine istinaden Pallas ( 1788 ), boğazın yakın bir devirde akar suların aşındırması veya menşe'i dahilî bir hâdise ile açılmış olabileceğini ileri sürmüştür. XIX. asır başında Dureau de la Maile ( 1807 ), boğazın bu havalide vukua gelen volkan indifâları neticesinde açıldığını ve şimal medhâli civarındaki lavların da o sırada meydana çıkmış olduğunu iddia etmiştir. Bu düşünce, daha sonra P. de Tchihatcheff (1864) tarafından da tekrar edilmiş olup, Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|