Bo’g’ma – havo-tomchi mexanizmi orqali yuqadigan o’tkir yuqumli kasallik bo’lib, infeksiya inson organizmiga tushgan joyda

Bo’g’ma – havo-tomchi mexanizmi orqali yuqadigan o’tkir yuqumli kasallik bo’lib, infeksiya inson organizmiga tushgan joyda (teri, ko’z milki, burun shilliq qavati, halqumda, traxeyada, jinsiy organlarda) krupoz yoki difteritik yallig’lanish hosil qilishi va umumiy intoksikatsion belgilarni namoyon bo’lishi bilan xarakterlanadi.

• Bo’g’ma – havo-tomchi mexanizmi orqali yuqadigan o’tkir yuqumli kasallik bo’lib, infeksiya inson organizmiga tushgan joyda (teri, ko’z milki, burun shilliq qavati, halqumda, traxeyada, jinsiy organlarda) krupoz yoki difteritik yallig’lanish hosil qilishi va umumiy intoksikatsion belgilarni namoyon bo’lishi bilan xarakterlanadi.

Qo’zg’atuvchisi – Corynebacterium diphteriae – ekzotoksin ishlab chiqaruvchi shtamm,

• Qo’zg’atuvchisi – Corynebacterium diphteriae – ekzotoksin ishlab chiqaruvchi shtamm,

• Grammusbat, aerob

• Tashqi muhitga chidamli

• Difteriya tayoqchasi sharsimon, tayoqchasimon, ponasimon, tarvaqaylagan shaklda, Rim raqami V- o’xshash joylashgan bo’lishi mumkin, tayoqcha uchlarida kolbasasimon kengaygan joy bo’lib, ularda to’g’nog’ichga o’xshash valyutin zarrachalari bor.

Ekzotoksin va neyrominidaza ishlab chiqaradi

• Ekzotoksin va neyrominidaza ishlab chiqaradi

• Glyukozani fermentlaydi, sistinni parchalaydi, nitratlarni nitritga qaytaradi

• Kultural va biologik hossalariga qarab uch turga bo’linadi: gravis, mitis, intermedius. Gravis turi o’ta zaxarli va kuchli invazion xususiyatga ega, kraxmalni fermentlaydi.

Kasallik manbai – bemor yoki sog’lom difteriya tayoqchasini toksigen shtammini tashuvchi.

• Kasallik manbai – bemor yoki sog’lom difteriya tayoqchasini toksigen shtammini tashuvchi.

• Tomoq, burun, halqum difteriyasi bilan kasallangan bemorlar nafasi bilan tashqi muxitga ko’plab kolibakterium ajratib chiqarganligi uchun epidemiologik nuqtai nazardan o’ta xavfli hisoblanadi. Ko’z, quloq, jinsiy organlar difteriyasida kasallik kontakt yo’li bilan yuqqanligi uchun uncha xavfli emas.

• Nafas olish yo’li difteriyasi bilan kasallangan bemorlarga qaraganda sog’lom bakteriya tashuvchilarni kasal yuqish darajasi o’n marta kam.

Kasallikni ko’zg’atuvchisi makroorganizmga teri iva shilliq qavat orqali tushadi

• Kasallikni ko’zg’atuvchisi makroorganizmga teri iva shilliq qavat orqali tushadi

• Difteriya tayoqchasini toksigen shtammi organizmga tushgan joyda to’qima xujayralarga fiksatsiya qilinadi, ko’payadi va hayot davomida ekzotoksin ishlab chiqara boshlaydi

• Mikroorganizm xujayrasi makroorganizmni jarohatlashda to’g’ridan-to’g’ri ishtiroketmaydi

• Difteriya tayoqchasini ekzotoksini bir nechta fraksiyadan iborat:

gialuronidaza – kapillyarlarni gialuron kislotasini parchalab o’tkazuvchanligini oshiradi, natijada fibrinogenga boy ekssudat ajralib chiqa boshlaydi

• gialuronidaza – kapillyarlarni gialuron kislotasini parchalab o’tkazuvchanligini oshiradi, natijada fibrinogenga boy ekssudat ajralib chiqa boshlaydi
• neyrotoksin – infeksiya tushgan joydagi epitelial hujayralarni nekrozga uchrashi natijasida ajralib chiqqan trombokinaza ta’sirida fibrinogen fibringa aylanib fibrinli plyonka hosil qiladi
• Bodom bezlari boshqa organlardan farq qilib, ko’p yadroli epiteliy bilan qoplanganligi uchun fibrinli plyonka epitelial qavat ichiga kirib, to’qima bilan zich birikib ketadi

Haqiqiy difteriya toksini:

• Haqiqiy difteriya toksini:
• hujayra strukturasidan sitoxrom B ni siqib chiqaradi natijada xo’jayradan havo almashuviga va oqsil molekulalarning sintez qilinishiga qarshilik qiladi. Bunday o’zgarishlarga miokard, kapillyarlar va nerv hujayralari o’ta sezgir bo’lishadi
• kardiomiotsitlarda boshlangan miokardiodistrofik o’zgarishlar keyinchalik nekrozga, miolizga aylanib, infeksion toksik miokardit keltirib chiqaradi
• Kapillyarlarni jarohatlanishi natijasida infeksion-toksik shok rivojlanadi

Nerv hujayralarini jarohatlanishi Shvann hujayralarida distrofik o’zgarishlarga, nerv tolalarida esa demielinizatsiya xolatini rivojlanishiga olib keladi. Yuqorida qayd qilingan-lardan tashqari difteriya tayoqchasining toksini umumiy intoksikatsion belgi-larini namoyon bo’lishiga sabab bo’ladi. Buyrak usti bezida qon aylanishi buziladi, hujayralarni destruktiv holati, nekroz, hamda parchalanishi kuzatiladi. Buyrakda toksik nefrozga xos belgilar kuzatiladi.

• Nerv hujayralarini jarohatlanishi Shvann hujayralarida distrofik o’zgarishlarga, nerv tolalarida esa demielinizatsiya xolatini rivojlanishiga olib keladi. Yuqorida qayd qilingan-lardan tashqari difteriya tayoqchasining toksini umumiy intoksikatsion belgi-larini namoyon bo’lishiga sabab bo’ladi. Buyrak usti bezida qon aylanishi buziladi, hujayralarni destruktiv holati, nekroz, hamda parchalanishi kuzatiladi. Buyrakda toksik nefrozga xos belgilar kuzatiladi.

1. Tomoq difteriyasi:

• 1. Tomoq difteriyasi:

• Lokal shakli: kataral, orolchali, pardali

• Tarqalgan shakli

• Toksik shakli – 1-dar., 2-dar., 3-dar.

• Gemorragik sindrom bilan kechuvchi

• Gipertoksik

• 2. Nafas yo’llari difteriyasi:

• lokal shakli (hiqildoq difteriyasi)

• tarqalgan shakli

• difteriya laringotraxeiti

• difteriya laringotraxeobronxiti

• 3. Burun difteriyasi

• 4. Ko’z difteriyasi

• 5. Teri va jinsiy organlar difteriyasi

Difteriyaning yashirin davri 2-10 kun. Patologo-anatomik jarayon-ning joylashishiga qarab, burun, tomoq, kekirdak yuqori nafas yo’li, ko’z, quloq, teri, jinsiy organlar difteriyasi farqlanadi.

• Difteriyaning yashirin davri 2-10 kun. Patologo-anatomik jarayon-ning joylashishiga qarab, burun, tomoq, kekirdak yuqori nafas yo’li, ko’z, quloq, teri, jinsiy organlar difteriyasi farqlanadi.

90-95% hollarda kuzatiladi.

• 90-95% hollarda kuzatiladi.

• Quyidagi klinik shakllari kuzatiladi

• o’choqli formasi:

• difteriya plenkasi faqat bodom bezi ustida bo’ladi

• o’choqli shakli: plyonkali, orolchasimon, kataral turlari farqlanadi

• tarqalgan formasi:

• bunda difteriya plyonkasi bodom bezlaridan tashqariga – yumshoq tanglayga, tilchaga tarqaladi

• toksik formasi: Bu juda og’ir formasi hisoblanadi

• subtoksik

• toksik I, II, III darajada

• gipertoksik formada

• gemorragiya sindromi bilan kechadi.

Orolchasimon shakli – orolchali, fibrinozli, qattiq yopishgan plyonkalar

• Orolchasimon shakli – orolchali, fibrinozli, qattiq yopishgan plyonkalar

Plyonkali shakli – kul rang-oq fibrinozli plyonka butun murtak bezning yuzasiga tarqalgan

• Plyonkali shakli – kul rang-oq fibrinozli plyonka butun murtak bezning yuzasiga tarqalgan

Tomoq (og’iz-halqum) difteriyasi , chegaralangan shakli, chap murtakda plyonkasimon parda.

• Tomoq (og’iz-halqum) difteriyasi , chegaralangan shakli, chap murtakda plyonkasimon parda.

Karashlar massiv joylashgan bo’lib, ikkala murtaklarni butunlay qoplaydi, hamda halqum orqa devoriga, ravoqlarga va tilchaga tarqaladi.

• Karashlar massiv joylashgan bo’lib, ikkala murtaklarni butunlay qoplaydi, hamda halqum orqa devoriga, ravoqlarga va tilchaga tarqaladi.

Bo’yin shishining rivojlanganligi va tarqalganligiga qarab 3 ta og’irlik darajasi farqlanadi:

• Bo’yin shishining rivojlanganligi va tarqalganligiga qarab 3 ta og’irlik darajasi farqlanadi:

• 1-darajasi – shish to bo’yin o’rtasigacha

• 2-darajasi – shish o’mrov suyagigacha

• 3-darajasi – shish o’mrov suyagidan pastda joylashadi

Bemorning ahvoli juda og’ir, teri rangi oqargan, nafas olishi qiyinlashgan, yarim yotoq holatda, bo’yinida shish.

• Bemorning ahvoli juda og’ir, teri rangi oqargan, nafas olishi qiyinlashgan, yarim yotoq holatda, bo’yinida shish.

Difteriyaning bu shaklida gemorragik sindrom kuzatiladi. Bunda difteriya pardasiga qon shimilgan bo’lib, terisi ostiga qon quyiladi, burnidan, tomog’idan, milkidan, oshqozon va ichakdan qon ketadi. Oqibatb yaxshi bo’lmasligi mumkin. Agarda bodom bezi va undagi difteriya pardasiga qon shimilgan bo’lib, terisida petexial toshmalargina bo’lsa, ammo qon ketish bo’lmasa, bemorni o’z vaqtida davolansa sog’ayishi mumkin.

• Difteriyaning bu shaklida gemorragik sindrom kuzatiladi. Bunda difteriya pardasiga qon shimilgan bo’lib, terisi ostiga qon quyiladi, burnidan, tomog’idan, milkidan, oshqozon va ichakdan qon ketadi. Oqibatb yaxshi bo’lmasligi mumkin. Agarda bodom bezi va undagi difteriya pardasiga qon shimilgan bo’lib, terisida petexial toshmalargina bo’lsa, ammo qon ketish bo’lmasa, bemorni o’z vaqtida davolansa sog’ayishi mumkin.

Bemorni tana harorati meyorida yoki subfebril bo’ladi, intoksikatsion belgilar kuzatilmaydi.

• Bemorni tana harorati meyorida yoki subfebril bo’ladi, intoksikatsion belgilar kuzatilmaydi.

• Boshlanishda burunni bir tomoni shilliq qavatida jarohatlanish bo’lib, seroz yiringli yoki qonli yiringli modda ajrashi kuzatiladi.

• Tez orada burunning ikkinchi tomoni ham yallig’lanishi mumkin. Burun chetlarida qatqaloq paydo bo’ladi.

• Burun difteriyasini tarqalgan shaklida patologik jarayon burun bo’shliqlariga yoyladi.

• Burun difteriyasining toksik shaklida lunj va bo’yinda shish paydo bo’ladi.

O’zgarishlar xarakteriga qarab 2 xil shakliga farqlanadi:

• O’zgarishlar xarakteriga qarab 2 xil shakliga farqlanadi:

• Kataral-yarali shakli – eroziyalar, yaralar, qipiqlar.

• Pardali shakli – qalin oqish-kulrang pardalar, shilliq qavat bilan birlashgan holda.

Ko’z, teri, quloq jinsiy organlar difteriyasi kamdan-kam hollarda uchraydi. Ko’pincha tomoq (xalqum) difteriyasida ikkilamchi ko’rinishda namoyon bo’ladi.

• Ko’z, teri, quloq jinsiy organlar difteriyasi kamdan-kam hollarda uchraydi. Ko’pincha tomoq (xalqum) difteriyasida ikkilamchi ko’rinishda namoyon bo’ladi.

Ko’z difteriyasida parda ko’z shilliq qavatida bo’ladi, ayrim hollarda ko’z soqqasiga ham yoyilishi mumkin. Jarohatlangan tomonda ko’z qovoqlari shishadi, zichlashadi, ko’zdan yiringli modda ajraladi, gohida yiringli modda qon aralash bo’lishi mumkin. Yallig’lanish ko’pincha 1 ta ko’zda kuzatiladi. Bemorning ahvoli qoniqarli bo’ladi.

• Ko’z difteriyasida parda ko’z shilliq qavatida bo’ladi, ayrim hollarda ko’z soqqasiga ham yoyilishi mumkin. Jarohatlangan tomonda ko’z qovoqlari shishadi, zichlashadi, ko’zdan yiringli modda ajraladi, gohida yiringli modda qon aralash bo’lishi mumkin. Yallig’lanish ko’pincha 1 ta ko’zda kuzatiladi. Bemorning ahvoli qoniqarli bo’ladi.

Teri difteriyasi terining jarohatlangan sohasida rivojlanadi. Terining yorilgan, tirnalgan, shishli, yarali, po’stloq-qatqoloqli, kuygan, sovuq urgan va h.k. sohalarida shish va difteriya pardasi hosil bo’ladi.

• Teri difteriyasi terining jarohatlangan sohasida rivojlanadi. Terining yorilgan, tirnalgan, shishli, yarali, po’stloq-qatqoloqli, kuygan, sovuq urgan va h.k. sohalarida shish va difteriya pardasi hosil bo’ladi.

• Jinsiy a’zolar difteriyasida qiz bolalarda tashqi jinsiy a’zolar shilliq qavatida yallig’lanish hamda difteriya pardasi kuzatiladi.

• Ayrim hollarda kindigi kesilgan chaqaloqlarda kindik difteriyasi kuzatiladi.

Miokardit

• Miokardit

• Infeksion-toksik shok

• Nevritlar va polinevritlar

• Nefrotik sindromi

Difteriyaning tipik asoratlariga periferik falajlar kiradi.

• Difteriyaning tipik asoratlariga periferik falajlar kiradi.

• Erta falajlar: odatda bosh miya nervlari jarohatlanishi natijasida yumshoq tanglay falaji, manqalanib gapirish, yonayotgan shamni o’chira olmaslik, qalqib ketish hisobiga suyuq ovqatlarning burundan tushishi, yumshoq tanglay refleksi yo’qolishi, yumshoq tanglayning osilib turishi, tilchaning sog’lom tomonga qiyshayishi.

• Ayrim hollarda akkomodatsiya falaji kuzatiladi. Bunda bemorlar mayda predmetlarni ajrata olmaydilar, mayda hatlarni o’qiy olmaydilar. Oftalmoplegiya, ptoz, yuz nervi nevriti alomatlari ham kuzatiladi.

Kechikkan falajlariga quyidagi asoratlar xos:

• Kechikkan falajlariga quyidagi asoratlar xos:

• Poliradikulonevrit

• Pay refleksining pasayishi

• Koordinatsiyaning buzilishi

• Oyoq va qo’l harakatlarining qiyinlashishi

• Xalqum falaji

• Diafragma falaji.

Bemorni terisida yoki shilliq qavatida difteriyaga xos kulrang, perlamutr rangdagi yaltiroq plyonkani borligi

• Bemorni terisida yoki shilliq qavatida difteriyaga xos kulrang, perlamutr rangdagi yaltiroq plyonkani borligi

• Bemordan olingan namunani Lyofler-Klauberg muhitiga ekish

• Serologik usul yordamida antitelolarni titrini o’sishini aniqlash

Anginalar

• Anginalar

• Infeksion mononukleoz

• “Soxta krup”

• Adenovirusli plyonkali kon’yunktivit

Yotoq rejimi

• Yotoq rejimi

• Spesifik difteriyaga qarshi zardob Bezredko usulida yuboriladi

• Vitaminoterapiya

• Kislota-ishqoriy muhitni korreksiya qilish

• Antibiotikoterapiya

Bemorlarni yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yotqizish shart.

• Bemorlarni yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yotqizish shart.

• Bemorlarga kasallikning butun o’tkir davri davomida, asoratlari bo’lsa, asoratlarining belgilari bor davrda o’rin-to’shak tartibi tavsiya etiladi.

• Agarda o’tkir toksik miokardit asorati kuzatilsa alohida e’tibor talab qilinadi.

• Parxez: bemorning ovqatlari yuqori kaloriyali, vitaminlarga boy, yengil xazm bo’ladigan bo’lishi kerak.

Difteriyani davolashda eng yaxshi samaraga erishish laborator tekshirishlarga namunalar olib, klinik tashxis qo’yilishi bilanoq difteriyaga qarshi antitoksik zardobni (Bezredko usulida) tezda yuborishga bog’liq.

• Difteriyani davolashda eng yaxshi samaraga erishish laborator tekshirishlarga namunalar olib, klinik tashxis qo’yilishi bilanoq difteriyaga qarshi antitoksik zardobni (Bezredko usulida) tezda yuborishga bog’liq.

• Difteriyaga qarshi antitoksik zardob bemorlar qonidagi ozod toksinni neytrallab, to’qimalarga shimilib qolishining oldini oladi.

Intoksikatsion belgilarni kamaytirish hamda gemodinamikani yaxshilash maqsadida bemorlarga:

• Intoksikatsion belgilarni kamaytirish hamda gemodinamikani yaxshilash maqsadida bemorlarga:

• Nativ yoki quruq plazma

• neokompensan

• reopoliglyukin

• 10% glyukoza tomchi dori sifatida 1 kg og’irlikka 20-50 mg hisobida almashtirib quyiladi.

• Shuning bilan birgalikda:

• kokarboksilaza

• askorbin kislotasi

• insulin yuboriladi.

Kislota-ishqor muhitni korreksiya qilish uchun:

• Kislota-ishqor muhitni korreksiya qilish uchun:

• 4% gidrokarbonat eritmasi tavsiya etiladi.

• Degidratatsiya maqsadida:

• eufillin

• laziks

• mannitol tavsiya etiladi.

• Toksik shaklida gormonlar tavsiya etiladi.

• DVS-sindromning oldini olish maqsadida:

• geparin qo’llanadi.

• Vitaminlar 2-3 hafta davomida beriladi.

Antibiotiklardan

• Antibiotiklardan

• Penitsillin

• Ampitsillin

• Sefalosporinlar tavsiya etiladi.

• Yurak-qon tomir preparatlaridan:

• Kordiamin

• Strofantin

• Sulfokamfokain

• Riboksin

• Kaliy orotat

• Panangin tavsiya etiladi.

Spazmni kamaytirishda umumiy vannaning ahamiyati katta.

• Spazmni kamaytirishda umumiy vannaning ahamiyati katta.

• Spazmni kamaytirish uchun:

• Efedrin

• Atropin

• Eufillin yuboriladi;

• Ichishga:

• Lyuminal

• Bromidlar beriladi.

Tinchlantirish uchun:

• Tinchlantirish uchun:

• Seduksen – ichishga yoki m/o;

• Droperidol – tomirga tomchi dori holida fiziologik eritma bilan yoki 5% glyukoza bilan;

• Oksibutirat natriy – 50/100 mg/kg hisobida tomirga tomchi dori holida fiziologik eritma bilan yoki 5% glyukoza bilan.

Umumiy quvvatni oshiruvchi muolajalar (polivitaminlar, ratsional ovqatlanish, UFO, va h.k.)

• Umumiy quvvatni oshiruvchi muolajalar (polivitaminlar, ratsional ovqatlanish, UFO, va h.k.)

• Surunkali burun-halqum kasalliklarini davolash

• Antibiotikoterapiya – eritromitsin, tetratsiklin.