Bojan [optrajanov


svojstvata na supstancite mo`e da bidat fizi~ki



Yüklə 4,97 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/117
tarix27.02.2018
ölçüsü4,97 Kb.
#28313
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   117

Zna~i, 
svojstvata na supstancite mo`e da bidat fizi~ki i hemiski, pri {to so nabquduvawe polesno 
mo`e da se utvrdat nekoi od fizi~kite svojstva
ako doa|a samo do izmenuvawe na fizi~kite svojstva (bez izmenuvawe na hemiskata priroda na 
supstancite), promenite se fizi~ki, a ako edna ili pove}e supstanci preminuvaat vo edna ili 
pove}e drugi supstanci, zboruvame za hemiski promeni. 
Smesi 
Dve ili pove}e ~isti supstanci mo`e da se izme{aat i da obrazuvaat sistem {to se vika smesa
*

Koga vo smesata ima nesporedlivo pove}e od edna od supstancite {to ja so~inuvaat

, drugite 
konstituenti mo`e da gi smetame za ne~istotii ili primesi. Rabota na dogovor e da se 
opredeli koga eden konstituent }e go smetame za primesa. 
Smesite mo`e da bidat ednorodni (ili, kako {to se veli, homogeni) ili raznorodni 
(heterogeni). Kaj homogenite smesi ne postojat, a kaj heterogenite ima granici {to razdeluvaat 
delovi so razli~ni svojstva. Se razbira, homogeni ili heterogeni mo`e da bidat i sistemi 
obrazuvani od edna ~ista supstanca. Taka, te~nata voda e homogen sistem, a vodata vo koja ima 
mraz e heterogen sistem. 
Nekoga{ e vedna{ vidlivo deka se raboti za smesa. Na primer, vo kamenot peso~nik ili vo peso-
kot na nekoja pla`a (sl. 1.6) lesno se zabele`uvaat delovi so razli~na boja  
 
       
 
Sl. 1.6. Kamen-peso~nik i zrnca pesok 
Pote{ko  e so neposredno nabquduvawe da se utvrdi dali edna bezbojna i proyirna te~nost e 
~ista voda, rastvor na {e}er vo voda ili rastvor na gotvarska sol vo voda (rastvorite se homo-
geni smesi).  
Me|utoa, vodniot rastvor od {e}er mo`e da se razdeli na sostavnite delovi ako vodata se ispari 
i potoa se vte~ni (postapkata se vika destilacija) pri {to ostatok }e bide {e}er. Inaku, 
postojat i drugi postapki za razdeluvawe na smesite. Takvi se, da re~eme, filtriraweto 
(sl. 1.7 a), dekantiraweto

 (sl. 1.7 b), ekstrakcijata
*
 (sl. 1.7 v) i dosta drugi. 
                                                           
*
 Ne smee da se vika sme{a. 

 Supstancite {to go so~inuvaat eden sistem }e gi vikame negovi konstituenti

 Dekantiraweto (ili dekantacijata) pretstavuva pretpazlivo odlevawe  na te~nost, pri {to cvrstata supstanca 
ostanuva vo sadot (v. sl. 1.7 b). 
 
12


Nakuso re~eno,  
smesite mo`e da bidat homogeni i heterogeni, a supstancite {to ja so~inuvaat smesata mo`e 
da se razdelat koristej}i postapki {to ne ja menuvaat hemiskata priroda na konstituentite. 
   
Razgledaj okolu sebe. Obidi se da najde{ kolku {to mo`e pogolem broj  supstanci i da utvrdi{ dali se raboti za ~isti 
supstanci ili za smesi. Bidi pretpazliv: po svojot izgled smesite mo`e da ti se ~inat kako da se ~isti (po 
nadvore{niot izgled, nema osobena razlika me|u ~ista voda i voda vo koja sme rastvorile malku {e}er, ama ima razlika 
vo vkusot, a i vo gustinata, temperaturata na vriewe itn.)! 
Napravi si tablica vo koja }e gi vnese{ supstancite {to si gi zabele`al, tvojata procenka za toa dali se raboti za 
~isti supstanci ili za smesi i procenkata za toa dali mo`e da gi smetame za materijali.  
Pokraj toa, vo tablicata vnesi gi i svojstvata {to mo`e{ da gi utvrdi{ i opredeli dali se raboti za fizi~ki ili za 
hemiski svojstva 
  
   
   
 
 
      a 
 
                    b 
 
               v 
Sl. 1.7. Filtrirawe (a), dekantirawe (b), oddelitelna inka (v
Gradba na supstancite 
Kako {to znae{, supstancite se obrazuvani od ~esti~ki – molekuli, atomi ili joni. Bidej}i, 
taka da re~eme, supstancite se izgradeni od ovie ~esti~ki, za niv }e go polzuvame nazivot 
gradbeni edinki. Prakti~no sekoga{, ovie ~esti~ki na nekakov na~in se svrzani edni so drugi. 
Za na~inite na koi toa se slu~uva }e zboruvame podocna. 
^istite supstanci mo`e da bidat obrazuvani samo od eden vid atomi ili vo nivnata gradba da 
u~estvuvaat dva ili pove}e vidovi atomi.  
Koga vo gradbata na ~istata supstanca u~estvuvaat samo eden vid atomi ili, kako {to se veli, 
koga supstancata e homoatomska

, zboruvame za prosta supstanca. Ponekoga{ se upotrebuva i 
nazivot elementarna supstanca, no vo ovaa smisla ne smee da se koristi nazivot element

. Ako, 
                                                                                                                                                                                     
*
 Ekstrakcija e postapka so koja supstanca rastvorena vo nekoj rastvoruva~ od nego se izvlekuva so pomo{ na drug 
rastvoruva~ vo koj taa pove}e se rastvora. Za taa cel slu`at t.n. oddelitelni inki (sl. 1.7 v).  

 Vo prevod – istoatomska

 Element e mno`estvo od atomi so ednakov broj protoni vo jadroto (za ova vidi podolu, str. 220). Taka, vo sostavot na 
gasot jaglerod dioksid vleguvaat elementite jaglerod i kislorod, no toa ne se cvrstiot jaglerod i  gasovitiot kislorod. 
 
13


pak, gradbenite edinki se obrazuvani od razli~ni vidovi atomi, se raboti za soedinenie
Soedinenijata se heteroatomski
*
 supstanci. 
[ematski, ova mo`e da bide pretstaveno vaka: 
 
 
^ISTI SUPSTANCI
 
PROSTI SUPSTANCI 
 
 
SOEDINENIJA 
homoatomski   
 
 
 heteroatomski
 
 
Postojat prosti supstanci {to se obrazuvani od ist vid 
atomi kako drugi prosti supstanci, no ednite od drugite se 
razlikuvaat po na~inot na koj atomite se svrzani edni so dru-
gi.  
  
 
Sl. 1.8. Modeli za molekulite na 
obi~niot kislorod i na ozonot 
Taka, i kislorodot i ozonot se sostojat od atomi na elementot 
kislorod, no vo prviot slu~aj gradbeni edinki se molekuli 
obrazuvani od dva atoma, a vo vtoriot – od tri (sl. 1.8).  
Interesnata supstanca bakminsterfuleren e izgradena od 
molekuli obrazuvani od po {eeset jaglerodni atomi svrzani taka {to molekulata da li~i na 
fudbalska topka (sl. 1.9 a), a vo strukturata na grafitot jaglerodnite atomi obrazuvaat sloevi 
(sl. 1.9 b). Samo od jaglerodni atomi se sostoi i dijamantot (sl. 1.9 v), no tie se poinaku 
podredeni odo{to vo grafitot (sekoj jagleroden atom e svrzan so ~etiri drugi). 
  
   
   
 
 
          a   
 
          b   
 
           v 
Sl. 1.9. Modeli za gradbata na bakminsterfuleren (a), na grafit (b) i na 
dijamant (v)
Razliki vo gradbata ima i me|u rombi~niot i monoklini~niot sulfur (za ovie supstanci si u~el 
vo osnovnoto u~ili{te). Postojat i drugi primeri. 
Verojatno znae{ deka koga dve ili pove}e prosti supstanci se razlikuvaat po na~inot na koj se 
svrzani atomite vo niv ili na koj se grupirani gradbenite edinki (ako se raboti za kristal), 
                                                           
*
 Vo prevod – raznoatomski
 
14


Yüklə 4,97 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   117




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə