Bolalarda intensiv

7-rasm.  Gazlar  almashinuvi fiziologiyasi
Y U R A K   Q O N -T O M IR  Y E T IS IIM O V C H IL IG I
Yurak  qon  tom ir  yctishmovchiligi  qon  tomirlar  tonusining 
pasayishi  yoki  ortishi  va  yurakning  nasos  faoliyatining  kam ayishi 
natijasida 
regionar 
qon 
aylanishi 
va 
m ikrotsirkulyatsiya 
o ‘zgarishlari  bilan  kechadi.  Y urak  yctishmovchiligi  ham   qon 
tom irlar  yctishm ovchiligi,  ham  qon  aylanishi  buzilishga  sabab 
b o ‘ladi.  Ammo  patologik  jarayonning  rivojlanishida  birlamchi

---

sabab:  yurak  yoki  qon  tomirlar  yetishmovchiligini  aniqlash  jadal 
davo  muolajalarini  o ‘tkazishda katta aham iyat kasb  etadi.
M a ’lumki,  yurak  qon  tomir  tizimi  organizm da  ham m a  hayotiy 
zarur  organlar  va  to ‘qimalarga  kislorod  va  oziq  m oddalar  ctkazib, 
ulardan modda  almashuvi  mahsulotlari  va karbonat angidridni  olib 
ketish kabi  transport  vazifasini  o‘taydi.  Qon  aylanishi  uch  tarkibiy 
qism dan  iborat  bo‘lgan  dinamik  sistcma  tizimni  o ‘z  ichiga  oladi: 
yurak,  qon tomirlar va nihoyat aylanayotgan qon hajmi.
Bajaradigan  vazifasiga  ko ‘ra  bu  sistcma  tizim   makro- 
tsirkulyatsiya  va  mikrotsirkulyatsiyaga  b o ‘linadi.  Bolalarda  qon 
aylaaishining quyidagi  o‘ziga xos xususiyatlari  mavjud:
1.  qon  oqish tezligi  kattalarga nisbatdan  ikki  barobar katta;
2.  qon  hajmi  tana og ‘irligiga  nisbatdan  k o ‘p;
3.  tana  og‘irligiga  va  sathiga  nisbatdan  yurak  urushi  va  daqiqa 
qon aylanish  hajmi  yuqori;
4.  qo n   tomirlari  sig‘imining  nisbatdan  katta  va  pcriferik 
qarshilik ko ‘rsatkichi baland.  Shu bilan bir qatorda yurak-qon 
tom irlar  tizimi  faoliyati  to‘liq  takom illashm aganligi  yurak 
aritmiyalari,  taxikardiyalar,  qon  tom ir  distoniyasi  bolalarda 
oson  rivojlanadi.  Qon  aylanishga  uchta  omil  asos  b o ‘ladi: 
yurakning 
qisqarish 
kuchi, 
qon 
tom irlar 
tonusi 
va 
aylanayotgan  qon  hajmi.
KJinik-fiziologik  nuqtai  nazaridan  yurak,  qon-tom ir  tizimi 
quyidagi  funksional  boiim lard an   tashkil  topgan:
1.  Nasos 
vazifasini 
o ‘taydigan 
yurak-qonni 
harakatga 
keltiruvchi  kuch.
2 .B u fc r  tomirlar  yoki  artcriyalar  qonni  passiv  harakat- 
lantiruvchi vazifasini bajaradilar.
3 .S ig ‘imli  tom irlar  yoki  vcnalar  yurakka  qon  qaytishini 
ta’m inlab,  transport  vazifasini  bajaradi.  Lekin  ular  artcriyalarga 
qaraganda  o‘n  karra  o ‘z  sig‘immi  o ‘zgartirish  xususiyatiga  ega. 
Shu  tufayli  vcnalar  yurakka  qaytadigan  va  um um iy  aylanayotgan 
qon hajm ini o ‘zgartirishi mumkin.

---

4.  Qarshilik  tom irlari  arteriola  va  venulalar  kapillyar  orqali 
qon  o'tishi  hamda  uning  hajmini  ta’minlaydilar.  Aylanadigan  qon 
hajmini 
barcha 
a ’zo 
va 
to ‘qimalarga 
taqsim lash 
ushbu 
tomirlarning  bosh  fiziologik  vazifasidir.  Shuning  uchun  ham  
ularni  taqsimlovchi  tomirlar dcyiladi.
5.  Kapillyar  y a ’ni  almashinuv  tomirlari  yurak  qon  aylanish 
sistemasini  inson  organizmi  bilan bog‘laydi.
6.  Arterio-venoz  shunt  tomirlar-artcriolalar  spazm i  vaqtida 
pcriferik qarshilikka ta ’sir qiladi.
Birinchi  uchtasi  qon  aylanish  doirasining  funksional  qismi 
makrotsirkulyatsiya  sistcmasiga  kiradi.  Lckin  klinikk-fiziologik 
nuqtai-nazardan  gomeostazni  ushlab  turishda  m ikrotsirkulyatsiya 
sistem asining  ahamiyati  kattaroq.  Bu  qon  aylanish  sistcm asiga 
uchta  oxirgi  funksional  b o ‘lim  kiradi.  Etiologiyasidan  qat’iy 
nazar,  har  qanday  o g ‘ir  holat  mikrotsirkulyatsiya  sistem asining 
buzilishiga olib kcladi.