Boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini o‘stirish

3-§. Hayotiy masalalar echish jarayonida fikrlash qobiliyatlarini o‘stirish metodikasi

1. 
   Rasmga qarab masala tuzing va uni eching.
   

Bir xaltadan 10 kg kartoshka bor edi. Undan 2 kg va 4 kg kartoshka ishlatildi. Necha kg kartoshka qoldi.

Echish: 1. 10-2=8 kg 8-4=4 kg
2. 10-(2+4)=10-6=4kg
Javob: 4 kg kartoshka qoldi.

2. 
   Uchinchi qopda necha kg bodring bor?
   

Uch qopda 90 kg bodring bor, 1-qopda 40 kg 2-qopda esa 30 kg, uchinchi qopda necha kg bodring bo‗lgan?

Echish: 1. 40+30=70 kg 90-70=20 kg. 2. 90-(40+30)=90-70=20 kg
Javob:Uchinchi qopda 20 kg bodring bo‗lgan. 3.Hammasi bo‗lib necha kg sabzi bor?


^{6 k}S Slks
Birinchi savatda 6 kg, ikkinchi savatda esa 9 kg sabzi bor edi. Uchinchi savatda esa ikkinchi savatda qancha bo‗lsa shuncha sabzi bo‗lgan uchala savatda qancha sabzi bo‗lgan?

Echish: 6+9+9=24 kg Javob: uchchalasida 24 kg sabzi bo‗lgan.

4. Rasmga qarab masala tuzing?



11 kg 7 kg engil
Birinchi velosiped 11 kg ikkinchi velosiped 7 kg engil. Ikkalasi necha kg?

Echish- 11-7=4 kg 11+4=15 kg. 11+(11-7)=11+4=15 kg.
Javob: Ikkalasi 15 kg
Bir o‗ramda 35 m ip bor edi. Undan oldin 8 m va keyin 5 m qirqib olindi.Necha m ip qoldi.

Echish: 35-(8+5)= 35-13=22 m
35-8=27 m 27-5=22 m
Javob: 22 metr ip qoldi
b) Axmadda 16 ta bir chiziq va 20 ta 2 chiziqli daftar bor edi. U yana 14 ta daftar sotiboldi. Axmadda nechta daftar bo‗ldi.

Echish: (16+20)+14=50 ta Javob:Axmadda 50 ta daftar bo‗ldi.

6. 
   Rasmga qarab masala tuzing va uni eching.
   

Vali 3 ta daftarni 12 so‗mga sotib oldi. Unga yana 4 ta daftar kerak edi. Unga necha so‗m kerak edi.

Echish: 12:3=4 so‗m 4*4=16 so‗m. Javob: Valiga yana 16 so‗m kerak edi.

6. 
   Rasmga qarab masala tuzing. Niginaning oyisi 4 ta o‗yinchoqni 36 so‗mga S
   

otib oldi. Unga necha so‗m kerak

Echish: 36:4=9 so‗m 9*3=27 so‗m.
Javob Niginaning oyisiga 27 so‗m kerak.

6. 
   Bog‗bon 60 kg olxo‗ri terdi. U 6 ta yashikni barobar qilib to‗ldirgandan keyin yana 12kg olxo‗ri qoldi. Bog‗bon bittata yashikka necha kg olxo‗ri solgan? Echish. 60-12=48 kg. 48:6=8 kg.
   

Javob: Bog‗bon bitta yashikka 8 kg olxo‗ri solgan.

6. 
   Uchburchakning perimetri 37 sm. Uning birtomoni 11 sm, ikkinchi tomoni 10 sm bo‗lsa, uchinchi tomonini toping?
   

Echish: 11+10=21 sm 37-21 = 16 sm. Javob: Uchinchi tomoni 16 sm. 10.Jadvalga qarab masala tuzing?

1 ta quti massali

Qutilar soni Ham ma quti massasi

Bir xil 6 ta 48 kg
? 12ta _ 72 kg


Nodir 6 ta qutini sotib oldi. Hamma qutilarning massasi 48 kg. U yana 12 ta quti sotib oldi. Uning massasi 72 kg edi. Har bir qutining massasi necha kg edi.

Echish: 48:6=6 kg. 72:12=6 kg


Har bir qutining massasi 6 kg edi.

Sonlar va izlanayotgan son orasida yangi bog‗lanishlarni kiritish yo‗li bilan olib borishi mumkin. Masalan baho miqdor jami pul kabi kattaliklar bilan to‗rtinchi proporsionalni topishga doir masala bilan tanishgandan so‗ng ma‘lumotli masalalar yordam beradi.

YAngi turdagi masalani echish o‗quvchini hosil qilishda shu turdagi masalalarning echilish usullarini aralashtirilib yuborishning oldini oladi. Masalan: sonni bir necha birlik orttirish yoki kamaytirish bevosita yoki bilvosita bayon qilingan masalalarni taqqoslash lozim. SHu maqsadda masalalarni jufti bilan kiritish kerak.

1. 
   Noma‘lum son 15 da 8 ta ortiq. Noma‘lum sonni toping x+8=15, x=15-8,
   

x=7
Bu masalalar echilgandan so‗ng nima uchun ularning har birida ham "dan... ta ortiq" deyilsa ham har xil amal bilan echimini oddiylashtiradi. O‗quvchilar ikkinchi masalada 15 sonini noma‘lum sondan 8 ta ortiq demak nom‘lum son 15 dan 8 ta kam va masalani ayirish amali bilan echish lozim deb lavob berishlari lozim deb javob berishlari kerak.

Bu uchinchi bosqichda ayrim masala ustida ishlash metodikasi xam boshqacha bo‗ladi shuni ko‗zda tutish kerakki ma‘lum turdagi masalani echish o‗quvchini egallash hamma bolalarda xam bir vaqtda paydo bo‗lmaydi. Masalan bir gruppa bolalar qaralayotgan turdagi masalaning echilish usulini umumlashtirishga muljallangan birinchi darsdayoq masalani o‗qib darhol tegishli bog‗lanishlarni aniqlay olishlari va amallarni to‗g‗ri bilishlari mumkin. Ikkinchi bir gruppa bolalar masalani qisqa yozuv yoki chizmani bajarganlaridan so‗ng echa oladilar, ya‘ni ba‘zan bolalar xam masala shartini konkretlashtirishiga muhtoj bo‗ladilar. Xuddi shu vaqtda uchinchi gruppa bolalar masalani o‗qituvchi rahbarligida tegishlicha muhokama qilganidan so‗nggina echa oladilar.Buni hisobga olib, shunday sharoit yaratish kerakki, bunda bolalarning har biri o‗zining imkoniyatiga yarasha ishlasin. Bunga turli gruppa o‗quvchilariga turlicha talab qo‗yish yo‗li bilan erishiladi. Bunday tabaqalangan yo‗l tutish amalda har xil bajariladi.Masalan: Bolalarning hammasiga bitta masalani o‗qishni taklif qilib, so‗ngra ulardan qaysi biri bu masdalani o‗zi echa olishini so‗rash mumkin. Bu masalani qanday echishni biladigan o‗quvchilarga masalani mustaqil echishni qolgan o‗quvchilarga esa masalani qisqa yozib olishni chizma yoki rasmni chizishni taklif qilish kerak; SHundan so‗ng endi qanday echishni yana bir bor so‗rash kerak. Bolalarning yana

bir qismi masalani mustaqil echishga kirishadi. Qolgan o‗quvchilar bilan masalani birgalikda muhokama qilinadi. SHundan so‗ng echishni mustaqil yozish taklif qilinadi.Masalani boshqalardan ilgari echgan o‗quvchilar qo‗shimcha topshiriqlar beriladi.

Quyidagi variant bo‗lishi ham mumkin qaralayotgan turdagi masalalarda qiyinchilik darajasi turlicha bo‗lgan bir nechtasi mustaqil ishlash uchun taklif qilinadi. Bunda masalalar shunday maqsad bilan olinadiki engil masalani har bir 1-sinfda bolalarni echishni ifoda yoki tenglama ko‗rinishda yozishga o‗rgatish etarli, bunda bolalar yozish malakalari hali bo‗sh bo‗ladi. 2-3-4- sinflarda masalalarni yozib echilishi o‗rgatiladi. Ko‗p hollarda 2 ta yozuv shakli, ya‘ni ifoda va tenglama tuzish yo‗li bilan echish ma‘qul bo‗ladi.

Masala echimini tekshirish degan so‗z bu echim to‗g‗ri yoki xatoligini aniqlash demakdir. Boshlang‗ich sinflarda quyidagi 4 ta tekshirish usulidan foydalanadi.

1.