Boshqarish usullarining mazmuni, boshqaruv ob’ektini o‘rganish jarayonida qo‘llaniladigan usullar

Boshqaruvning ma’muriy usullari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• 
  mamlakat va mintaqaning qonunchilik hujjatlari tizimi;
  
• 
  tashkilotning me’yoriy va uslubiy (qo‘llash uchun majburiy) hujjatlari tizimi;
  
• 
  operativ boshqaruv tizimi(hukmronlik tizimi).
  

Mamlakat va ma’lum mintaqaning qonunchilik hujjatlari tizimiga respublika va mintaqaviy idoralar tomonidan tegishli xududlarda majburiy qo‘llash uchun tasdiqlangan qonunlar, farmonlar, qarorlar, standartlar, qoidalar va boshqa hujjatlar kiradi. Ularning tartibi, tuzilish va mazmuni belgilashda boshqaruvning ilmiy, nazariy va amaliy jihatlari hisobga olinishi kerak.
Korxona me’yoriy va uslubiy hujjatlari tizimi o‘z ichiga standartlar, uslubiyotlar, qoidalar, yo‘riqnomalar va xuddi shunday uzoq vaqt foydalanadigan hujjatlar, hamda korxona rahbariyati tomonidan tasdiqlangan buyruqlar, farmoyishlar, ko‘rsatmalarni oladi. Ushbu hujjatlar aniq tashkilot menejmenti barcha tizimchalarining tarkibi, mazmuni va o‘zaro aloqalarini tartibga solishlari kerak.
Operativ boshqaruv tizim ham muhim ahamiyatga ega. Rahbariyatning o‘z hokimiyatini amalga oshirishning to‘rtta usuli mavjud, ular undan to‘liq foydalanishdan to undan to‘liq voz kechishgacha bo‘lgan diapazonda bo‘ladi. Gap farmoyishlar, ommalashtirish, boshqaruvda ishtirok etish , vakolatlar va javobgarliklarni topshirish haqida ketmoqda.
Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari boshqaruvga jamoadagi ijtimoiy-psixologik jarayonlarni, xodimlar salomatligi va jamoadagi yaxshi ahloqiy-psixologik muhitni saqlab qolish, qonunlar va me’yoriy hujjatlar talablariga rioya qilish sifatida qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun qaratilgan.
Quyidagilar ijtimoiy-psixologik jarayonlarni boshqarish ob’ektlari bo‘ladilar:

• 
  xodimlarning shaxsiy ta’riflari, hamda ularning ruhiy va ruhiy-fiziologik xususiyatlari;
  

• 
  mehnatni va ish joylarini tashkil qilish usullari;
  
• 
  xodimlarni tanlash, joy joyiga qo‘yish, tayyorlash va qayta tayyorlash tizimi;
  
• 
  axborot ta’minoti va undan foydalanish;
  
• 
  xodimlarni rag‘batlantirish tizimi;
  
• 
  jamoadagi ahloqiy-psixologik muhit;
  
• 
  xodimlarning ijtimoiy-maishiy sharoitlari.
  

Ijtimoiy-psixologik jarayonlarni boshqarish o‘z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  ijtimoiy-psixologik jarayonlarning me’yorlari va normativlarini ishlab chiqish;
  
• 
  bu me’yorlar va normativlarni bajarilishini tahlil qilish, hisobga olish va nazorat qilish;
  
• 
  ijtimoiy-psixologik jarayonlarni me’yorlashtirish va sog‘lomlashtirish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqish,
  
• 
  bu tartiblarni tashkil qilish va ularni bajarilishini nazorat qilish,
  
• 
  ijtimoiy-psixologik jarayonlarni tartibga solish.
  

Jamoada qulay ahloqiy-psixologik muhitni ta’minlanishi ijtimoiy-psixologik usullarning muhim vazifasi bo‘ladi. Quyidagilar uning muhim alomatlaridir;

• 
  rahbarlarning qo‘l ostidagilarga bosimini yo‘qligi;
  
• 
  jamoa a’zolarining o‘zlarining vazifalari va ishlari holati haqida etarlicha xabardorligi;
  
• 
  jamoa a’zolari va jamoatchilikning o‘zaro talabchanligi;
  
• 
  jamoaning har bir a’zosi tomonidan tashkilot (bo‘linma)dagi ishlarni holati uchun javobgarlikni o‘ziga olinishi;
  
• 
  jamoaga tegishli ekanlikdan qanoatlanish;
  
• 
  do‘stona va ishga doir tanqid;
  
• 
  masalalarni muhokama qilishda fikrlarni erkin bildirilishi;
  
• 
  jamoada uzoqqa cho‘zilib ketgan, vazifaviy nizolarning yo‘qligi;
  
• 
  o‘zaro yordamning yuqori darajasi va boshqalar.
  

Jamoada qulay ahloqiy-psixologik muhitni ta’minlash uchun rahbarlarning maxsus bilimlari va ko‘nikmalari talab qilinadi. Maxsus tadbirlar sifatida quyidagilardan foydalanish kerak: xodimlarni ilmiy asoslangan holda tanlash, menejerlarni o‘qitish va davriy ravishda attestatsiyadan o‘tkazish, mehnat jamoalarini xodimlarni psixologik birga bo‘la olishlarini hisobga olish bilan shakllantirish, jamoa a’zolarida o‘zaro tushunish va o‘zaro hamkorlik ko‘nikmalarini ishlab chiqishga yordam beruvchi ijtimoiy-psixologik usullar, rahbarlikning tegishli uslubi.
Jamoani shakllantirish va shaxslararo munosabatlarni tadqiqot qilishda sotsiomatritsalar va sotsiogrammalarni tuzish tavsiya etiladi. U guruh a’zolarining bir birlariga munosabatlarini va jamoaning jipsligi darajasini belgilash, etakchini aniqlash, hamda xodimlarning sotsiomatrik mavqi va jo‘shqin engiltakligini aniqlashga imkon beradi.
Ta’kidlash kerakki, amaliyotda boshqaruv usullari tizimi doimo o‘zgarib turadi. Masalan, ma’muriy-buyruqbozlik tizimidan bozor tizimiga o‘tishda boshqaruvning iqtisodiy usullari rivojlanganlar. Bundan tashqari, ijtimoiy hayot va iqtisodiyotni demokratlashishi natijasida insoniy omilning roli o‘sgan, shuning uchun ijtimoiy-psixologik omillarga ko‘proq e’tibor qaratila boshlangan.
Ammo, amaliyotda foydalaniladigan boshqaruv usullari, qoidaga ko‘ra, majmuaviy bo‘ladilar, ya’ni ular bir vaqtda iqtisodiy manfaat, ma’naviy va moddiy rag‘batlantirish, ijtimoiy-psixologik omillarni hisobga oladilar. Bunda ayrim usullar aniq vaziyatlarda bir birlarini to‘ldirgan-day bo‘lib, har xil omillarning boshqaruv ob’ektiga ta’sirni majmuaviy belgilashga imkon beradi. Bunday sharoitlarda har xil darajadagi menejerlar boshqaruvning majmuaviy usullarini egallagan bo‘lishlari, tanlovni to‘g‘ri bajarishlari va xuddi ushbu aniq sharoitlarda samaraliroq bo‘lgan usullarni qo‘llashlari kerak.
Konsentrlangan shaklda har qanday kompaniyaning moliyaviy siyosati ko'plab ichki va tashqi omillarning ta'sirini aks ettiradi. Iqtisodiy faoliyatning barcha qirralarini o'z ichiga oladi - ishlab chiqarish, ilmiy -texnikaviy, moddiy -texnik ta'minot, sotish. Bu moliyaviy resurslar manbalarini aniqlash va ularning bo'limlar o'rtasida taqsimlanishini aks ettiradi; foydani taqsimlash (qayta taqsimlash); turli bo'linmalarni kreditlash va moliyalashtirish; kompaniyalararo moliyaviy operatsiyalarning mohiyati va tuzilishi. Bu siyosatning moslashuvchanligi pul bozori, valyuta kurslari va soliq qonunchiligining o'zgarishi bilan bog'liq. Kompaniyalararo pul oqimlari moliya bilan tartibga solinadi va hisob -kitoblar markazlashtirilgan tarzda amalga oshiriladi.
Moliyaviy menejment usullari foydani taqsimlash (qayta taqsimlash) ning asosiy yondashuvlarini o'z ichiga oladi: birinchidan, barcha daromadlar tashkilot boshqaruvining markaziy bo'linmasida to'planadi, ikkinchidan, foyda uni ishlatish uchun maxsus huquqlarga ega bo'linmalar o'rtasida taqsimlanadi.
Tashqi moliyalashtirish manbalariga kreditlar va qarzlar, shuningdek, o'z mablag'larini shakllantirish va aktsiyalarni sotish kiradi. Asosiy tamoyil-o'z-o'zini moliyalashtirish, ya'ni ichki manbalardan foydalanish. Ikkinchi o'rinda tijorat tashkilotlari, ixtisoslashgan mintaqaviy va xalqaro sarmoyadorlar va xalqaro banklarning qarz mablag'laridan foydalanish. Odatda, kreditlar va kreditlar tashkilotning markaziy bo'g'ini tomonidan qabul qilinadi, so'ngra ular korxona va bo'linmalar o'rtasida taqsimlanadi.
Boshqaruv sotsiologiyasi-bu tizimlarning (jamiyat, tashkilotlar) ijtimoiy-madaniy va ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlarini hisobga olgan holda, katta va kichik ijtimoiy tizimlarda ijtimoiy boshqaruv mexanizmlari va boshqaruv jarayonlarini o'rganadigan sotsiologiya fanining bir bo'limi. Boshqaruv sotsiologiyasi - bu jamiyatga, uning individual sohalariga (iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ma'naviy), ijtimoiy guruhlar va tashkilotlarga, odamlarning ongi va xulq -atvoriga boshqaruvning ijtimoiy mexanizmlari va usullarini o'rganishni o'z ichiga olgan ilmiy sotsiologik tadqiqotlar sohasi. . Ilmiy mutaxassislik (unda sotsiologiya fanlari nomzodlari va doktorlari) tayyorlanadi.
Boshqaruv sotsiologiyasining muammoli sohasida boshqaruv jarayonining kontseptsiyalari barqaror va muntazam shakllarga ega bo'lgan ijtimoiy o'zaro ta'sirning alohida turi sifatida ishlab chiqilmoqda.
Boshqaruv jarayonida sub'ekt-ob'ekt munosabatlarini o'rganishning sotsiologik istiqbollari, bir tomondan, boshqaruv institutlarini o'rganish bilan belgilanadi (kadrlarni tanlash va o'qitish mexanizmlari; rollar va funktsiyalarni bo'linish bo'yicha mutaxassislik; maqom ierarxiyasi). pozitsiyalar, xodimlarning xatti -harakatlarini kuzatish va baholash mexanizmlari va boshqalar), ikkinchisi - qabul qilingan boshqaruv qarorlarining ijtimoiy natijalari (boshqaruv samaradorligi va sifatini, boshqaruv jarayonlaridagi shaxslararo munosabatlarni, qadriyatlar yo'nalishini, motivatsiyasini va darajasini baholash). shaxslarning boshqaruvdagi ishtiroki va boshqalar).
Boshqarish texnologiyasi boshqaruv mazmunini aks ettiradi, harakat va axborotni qayta ishlash jarayonlari bilan tavsiflanadi va boshqaruv ishlarini bajarish tarkibi va tartibi bilan belgilanadi, bu vaqt davomida bu ma'lumotlar konvertatsiya qilinadi va boshqariladigan ob'ektga ta'sir qiladi. Shunday qilib, boshqaruv texnologiyasining asosiy maqsadi - boshqaruv jarayonida tarkibiy bo'linmalar va individual ijrochilar o'rtasidagi o'zaro ta'sirning oqilona sxemasini tuzish.
Boshqaruv texnologiyasi menejerlar, mutaxassislar va texnik ijrochilar tomonidan zarur usullar va texnik vositalar yordamida ma'lum ketma -ketlikda bajariladigan operatsiyalar va protseduralar tizimi sifatida tushuniladi.
Boshqaruv texnologiyasining maqsadi - boshqaruv jarayonini optimallashtirish, natijaga erishish uchun zarur bo'lmagan faoliyat va operatsiyalarni istisno qilib, uni ratsionalizatsiya qilish.
Boshqaruv texnologiyasining asosiy vazifasi - bu boshqaruv funktsiyalarini amalga oshirishga hissa qo'shadigan boshqaruv jarayonlarining o'ziga xos boshqaruv texnologiyalari bilan ilmiy va funktsional aloqasini ta'minlash. Shu munosabat bilan, yangi turdagi menejerlarning tafakkurini, uning proaktiv tahliliy va innovatsion faoliyatga yo'nalishini shakllantirish muhim ahamiyatga ega.
Boshqarish texnologiyasini ishlab chiqish boshqaruv jarayonini tashkil etuvchi operatsiyalar sonini, ketma -ketligini va xarakterini aniqlashni, har bir operatsiya uchun tegishli usullar, texnikalar va texnik vositalarni ishlab chiqishni yoki tanlashni, uzatish jarayonining maqbul shartlarini aniqlashni o'z ichiga oladi. tizim ob'ekti boshlang'ich holatdan kerakli holatga.
Boshqaruv organining samarali ishlashi boshqaruv jarayonining operatsiyalarga bo'linishini, boshqaruvning samarali tashkil etilishi esa operatsiyalarning to'g'ri kombinatsiyasini talab qiladi. Har bir operatsiyani boshqarish jarayonining ushbu davridagi oldingi operatsiyalar bilan bog'lash kerak. Operatsiyaning bajarilishi boshqa operatsiyalarning bajarilishi bilan bog'liq bo'lishi kerak. "Boshqarish texnologiyasi" tushunchasi boshqaruv tizimining ba'zi funktsiyalari doirasidagi algoritmik operatsiyalar jarayoni bilan chambarchas bog'liq.


Nazorat savollari

1. 
   Boshqaruvning umumiy usullari qanday?
   
2. 
   Boshqaruv sub’ekti nima?
   
3. 
   Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari nimaga asoslanadalar?
   
4. 
   Boshqaruv usullari nima?
   
5. 
   Boshqaruvning ma’muriy usullari nimaga asoslanadilar?
   
6. 
   “Menejment tamoyillari” tushunchasini kim birinchi bo‘lib kiritgan?
   
7. 
   Boshqaruvning qaysi usullari bizda keyingi paytlarda ko‘proq rivojlangan?