Botanika fani va uning vazifalari. O`simliklar dunyosi va uning tasnifi. O`zbekistonda botanika fanini rivojlanishi

MAVZU: BOTANIKA FANIGA KIRISH.
REJA:

1. 
   Botanika fani va uning vazifalari.
   
2. 
   O`simliklar dunyosi va uning tasnifi.
   
3. 
   O`zbekistonda botanika fanini rivojlanishi
   
4. 
   Botanika fanining asosiy bo`limlari
   
5. 
   O`simlik organlari tuzilishi
   

Tayanch tushunchalar: Fitologiya, botanika, geobotanika, o`simliklar morfologiyasi, o`simliklar sistemalari, evolyutsiya, hujayra nazariyasi, filogenetik sistema, anatomiya, paleontologiya.
Yer yuzida tarqalgan o`simliklarni o`rganish bilan fitologiya fani shuG’ullanadi. Fitologiya ikkita yirik botanika va geobotanika bo`limlaridan iborat. Botanika grekcha «botane» so`zidan olingan, bo`lib o`zbek tilida ko`kat, sabzavot, o`t, o`simlik degan ma`noni bildiradi. Bugungi kunda o`simliklar lunyosi rasmiy ravishda e`tirof etilmagan holda tuban va yuksak o`simliklarga ajratib o`rganilmoqda.
Tuban o`simliklar organik olamning dastlabki bosqichlaridan kelib chiqqan. Ular suvli muhitda yoki syernam yerlarda yashashga moslashgan. evolyutsiya jarayonida uncha rivojlanmagan va hozirgi kunda ba`zilari sodda tuzilishni saqlab qolgan. Tuban o`simliklar – bir hujayrali, kolonial va ko`p xujayrali organizmlar hisoblanib, tanasi to`qima hamda organlarga ajralmagan. Tuban o`simliklarining to`qima va organlarga ajralmagan tanasi tallom yoki qattana deb ataladi.
YUksak o`simliklar filogenetik jihatdan ancha yosh o`simliklardir. Ular quruqlikda yashashga moslashgan. Ko`pchilik yuksak o`simliklarda poya, barg va ildiz kabi vegetativ organlari rivojlangan, shuningdek to`qimalarga ajralishi ham kuzatiladi. Ular poyabargli o`simliklar deb ataladi. Ko`p hujayrali o`simliklarning tanasi turli hayotiy vazifalarni bajaruvchi bir necha xil hujayralardan tashkil topgan.
Demak, botanika – biologiyaning bir qismi bo`lib uning ob`ekti o`simliklar. Organik olamning bir butunligi deganda tirik mavjudotlar ya`ni o`simliklar va hayvonlar o`rtasidagi umumbiologik xususiyatlar tushuniladi. Bir qarashda tirik organizmlarning turli vakillari bo`lgan baktyeriya, zamburuG’, gulli o`simliklar, baliq, qushlar o`rtasida o`xshashlik kam va farqlar ko`pdek ko`rinadi. Aslida esa hamma tirik organizmlarning umumiy xossalari bo`lib, ularni tirik bo`lmagan matyeriyadan ajratib turadi. Tirik matyeriya tarkibiga ktruvchi atomlar bir-biri bilan munosabatda bo`lib umumiy fiziologik va kimyoviy xossaga ega bo`lgan birikmalarni – oqsil, uglevod, lipid, nuklein kislotalarni hosil qiladilar. Bu moddalar esa o`zida xayot belgilarini tutadi.
Tiriklikningg muhim va o`ziga xos belgilari moddalar almashinuvi, o`sish va rivojlanish, ko`payish jarayonlaridir.
Moddalar almashinuvi organizmda kechadigan barcha kim. r-yalarning umulashgan ko`rinshi bo`lib, xayotning saqlanishi,organizmlarning o`sishi va rivojlanishini ta`minlaydi.moddalar almashinuvining muhim sharti tashqi muhit bilan aloqada bo`lish kyerak.CHunki tashqi muhitdan tirik mavjudotlar –suv, kislorod, oladilar. Ularning xayot faoliyati natijasida hosil bo`lgan ko`pgina moddalar tashqi muhitga chiqariladi. Bunday almashinuv natijasija organizm o`sadi, rivojlanadi, uning tuzilishi va xossalari o`zgaradi, lekin bunda uning eng asosiy xossasi saqlanadi – u tirik qoladi.
Anorganik o`lik olamning tanasi esa tashqi muhit ta`sirida o`ziga xos xossalarini o`zgartiradi, yangi xossalarni xosil qiladi: temir oksidlanishi natijasida zanglaydi, tosh maydalanib qum va changga aylanadi. Anorganik tabiatni o`zgarmas xolda saqlab qolish uchun uni tashqi muhitdan izolyatsiya qilish kyerak.
Moddalar almashinuvini tashkil etuvchi hamma kimyoviy jarayonlar 2 guruhga bo`linadi: assimilyatsiya va dissimilyatsiya.
Assimilyatsiya tashqi muhitdan moddalarni qabul qilib, ularni organizmda ancha murakkab moddalarga aylantirish, ya`ni sintez jarayoni. Assimilyatsiya enyergiya sarfi bilan boradi. Asssimilyatsiya natijasida tirik hujayra qismlari hosil bo`ladi.
Dissimilyatsiya – tashqi muhitga moddalar almashinuvi jarayonining oxirgi maxsulotlarini chiqarish va murakkab moddalarning oddiy moddalarga parchalanish jarayoni. enyergiya xosil bo`lishi bilan boradi.
Tiriklikning qolgan xossalari moddalar almashinuvi natijasida kelib chiqadi.