Böyük Qafqazın şimal – şərq yamacındakı
Yüklə 105,13 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÖYÜK QAFQAZIN ŞİMAL – ŞƏRQ YAMACINDAKI LANDŞAFT KOMPLEKSLƏRİNİN EKOGEOKİMYƏVİ XÜSUSİYYƏTLƏR İ A.A.M İKAYILOV
- ЭКОГЕОХИМИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЛАНДШАФТНЫХ КОМПЛЕКСОВ СЕВЕРО-ВОСТОЧНОГО СКЛОНА БОЛЬШОГО КАВКАЗА
- Ключевые слова
- COMPLEXES OF NORTH- EASTERN SLOPE OF THE GREATER CAUCASUS A.A.MIKAYILOV, G.I .RUSTAMOV, A.M.RUSTAMOVA, L.G.HASANALIYEVA
| 152
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №4 T əbiət elmləri seriyası 2013 COĞRAFİYA UOT 911.52. UOT 911.3:3:613 UOT 911.3:616/618] (4/9) B ÖYÜK QAFQAZIN ŞİMAL – ŞƏRQ YAMACINDAKI LANDŞAFT KOMPLEKSLƏRİNİN EKOGEOKİMYƏVİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ A.A.M İKAYILOV * , Q.İ. RÜSTƏMOV * , A.M.RÜSTƏMOVA * , L.H.HƏSƏNƏLİYEVA ** *AMEA- nın akademik H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu ** Bakı Dövlət Universiteti hasanaliyevaleman@gmail.com Landşaft kompleksləri daxilində bəzi elementlərin anomal konsentrasiyası ilə bəzi tipik x əstəliklərin korrelyativ əlaqəsi müəyyən edilmiş və ərazinin kimyəvi elementlərin konsentra- siyası nəticəsində xəstəliklərin yayılma dərəcəsini əks etdirən landşaft geokimyəvi xəritə-sxemi t ərtib edilmişdir. M əqalədə Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacındakı landşaft komplekslərinin ekogeo- kimy əvi xüsusiyyətləri geniş şərh olunur. Mü əlliflər gələcəkdə anomal ərazilərdə insan və canlı orqanizmlərin yaşaması üçün əlverişli şəraitin yaradılması məqsədilə geokimyəvi müayinə, meliorativ tədbirlər və kompleks tibbi coğrafi tədqiqatların aparılmasını vacib hesab edirlər. Açar sözl ər: landşaft kompleksləri, geokimyəvi analiz, korrelyasiya, kimyəvi elementl
ər
Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacının landşaftları dövrü olaraq bir sıra t ədqiqatçılar (N.K.Kərəmov, 1957, 1961, 1966; M.A.Süleymanov, 1965, 1966; B.Ə.Budaqov, 1970; X.İ.Ömərova, 1970, 1972; F.H.Hüseynova, 1969; B.Ə.Budaqov, A.A.Mikayılov, 1976, 1985 və b.) tərəfindən hərtərəfli tədqiq edils ə də, ərazinin geokimyəvi şəraiti və bu şəraitin mövcud landşaftlardakı canlıların, eləcə də insanların sağlamlığına təsiri lazımi səviyyədə araşdırılma- mışdır. Buna görə də tədqiq olunan ərazidə apardığımız çöl tədqiqatları zamanı müxt əlif landşaft qurşaqlarından topladığımız dağ süxurları, torpaq, bitki və su nümun ələrinin kimyəvi və spektral analizləri nəticəsində əldə etdiyimiz 153
geokimy əvi göstəricilər əsasında ayrı-ayrı landşaft komplekslərindəki ekogeokimy əvi şəraitin səciyyəvi xüsusiyyətlərini aşkar etməyə və mövcud geokimy əvi şəraitin insan sağlamlığına təsirini öyrənməyə çalışmışıq. Azərbaycan ərazisi landşaft-ekoloji şərait baxımından çox müxtəlifdir. Tədqiq olunan ərazinin landşaft strukturu özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə digər regionlardan kəskin fərqlənir. Bu müxtəliflik ərazinin relyefi, geoloji quruluşu, hidrotermik şəraiti ilə əlaqədardır. Geoekoloji amillərin təsiri ilə ərazidə çöx müxtəlif və rəngarəngliyi ilə seçilən landşaft tipləri formalaşmışdır. Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacı landşaftlarının yüksəklik – məkan diferensiasiyası müşahidə olunur və bu diferensiasiya relyefin tədricən alçalması fonunda baş verir.
X əzər dənizi sahillərində mütləq yüksəkliyi -26 m olan ərazilərdəki yarımsəhra landşaftlarından başlamış 4466 m səviyyəsindəki yüksək dağlığın nival landşaftlarına qədər rəngarəng landşaft strukturuna malik olan Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında əsasən 1.
Nival – subnival 2.
Yüks ək dağ – çəmən 3.
4.
Dağ – meşə - çöl, çəmən – kolluq 5.
Alçaq v ə orta dağlığın dağ çölləri 6.
Alçaq dağlığın və düzənliklərin yarımsəhra kompleksləri ayrılır. T ədqiqatımızın əsas məqsədi Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacları üçün s əciyyəvi olan biogeokimyəvi cəhətdən daha fəal makro- və mikro element- l ərin miqrasiyası və konsetrasiyasının ümumi qanunauyğunluqları əsasında, müxt əlif hündürlük qurşaqları üzrə yayılmış bu landşaft komplekslərinin geokimy əvi xüsusiyyətlərini aşkar etməkdir. Bu m əqsədlə ayrı-ayrı landşaft kompleksləri üçün xarakterik olan yerlər- d ə torpaq kəsimləri qoymaqdan ötrü xüsusi meydançalar seçilmiş, həmin mey- dançalardan süxur, torpaq, bitki v ə su nümunələri götürülmüşdür. Toplanmış nümun ələr laboratoriya şəraitində həm kimyəvi, həm də spektral analiz yolu ilə t ədqiq edilmiş, landşaft komponentlərinin əlaqəli və müqayisəli analizi metodu il ə müxtəlif bioloji iqlim xüsusiyyətlərinə malik olan ərazilərdə kimyəvi elementl ərin miqrasiyası və konsentrasiyasının qanunauyğunluqları aşkara çıxarılmışdır. Ayrı-ayrı landşaft kompleksləri üçün səciyyəvi olan bir sıra xəstəliklərlə müxt əlif mikroelementlərin konsentrasiyası arasında korrelyativ əlaqənin mü əyyən edilməsi, nəticədə “Böyük Qafqazın Şimal Şərq yamacının ekogeo- kimy əvi landşaftları” xəritə-sxemini tərtib etməyə imkan yaratmışdır (şəkil 1). T ədqiqat ərazisinin xəritə-sxeminin tərtibatında Respublikamızda ilk d əfə nəşr edilən “Ekoloji Atlas”a daxil edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Tibbi-ekogeokimy əvi landşaft xəritəsi”ndən (B.Ə.Budaqov, A.H.Əhmədov, Q.İ. Rüstəmov, 2009,2010), yerli Səhiyyə təşkilatlarının, Respublika Səhiyyə
154
Nazirliyinin fond materiallarından, eləcə də çoxillik çöl tədqiqatları zamanı müxt
əlif mənbələrdən əldə edilmiş məlumatlardan istifadə olunmuşdur.
Müxt əlif landşaft kompleksləri üçün daha çox xarakterik olan xəstəlikləri v ə bu xəstəliklərin törənməsinə səbəb olan anomaliyalardakı çatışmayan və əksinə, konsentrasiyası yüksək olan makro – və mikroelementləri özündə əyani şəkildə əks etdirən bu xəritə - sxemdə şərti işarələr kimi seçilmiş “kvadratlar” – çox geniş yayılmış, “üçbucaqlar” – geniş yayılmış, “ulduzcuqlar” isə az yayılmış xəstəlikləri göstərir. T ərtib etdiyimiz xəritə sxemdə landşaft kompleksləri (tiplər) daxilində kimy əvi elementlərin miqrasiya şəraitinə görə ayrılan allüvial (Al), transallü- vial (TA), superakval (SA), transakkumulyativ (TAk) v ə akkumulyativ (Ak) geokimy əvi landşaftlar müvafiq simvolik işarələrlə göstərilmişdir. Surətdə izafi, m əxrəcdə isə defisit (çatışmayan) mikroelementləri əyani şəkildə təsvir ed ən geokimyəvi formulaların verilməsi isə müxtəlif landşaft tipləri daxilində aşkar edilmiş anomaliyalardakı geokimyəvi şəraiti həm xəritə-sxemin özündə (şək. 1), həm də onun legendasında (şək. 2) daha aydın görməyə imkan yaratmışdır. Dağlıq ərazilərdəki landşaftların geokimyəvi təsnifatına uyğun olaraq, biz, t ədqiq etdiyimiz Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacındakı nival-subnival landşaftları abiogen landşaftlar sırasına, qalan landşaftları isə biogen miqrasiyanın üstünlüyü ilə əlaqədar olaraq biogen landşaftlara aid etmişik. Şimal-şərq yamacda geokimyəvi landşaftların formalaşması və inkişafı prosesi bir sıra amillərin təsiri altında gedir. Bütün dağlıq ərazilərdə olduğu kimi burada da torpaq- bitki örtüyünün formalaşmasında şaquli zonallıq özünü göst ərir. Bioloji dövranın xüsusiyyətləri ilə əlaqədar olaraq Böyük Qafqazın şimal–şərq yamacındakı landşaftlar dağ-çəmən, dağ-meşə, çöl və yarımsəhra landşaftları olmaqla dörd qrupa, qruplar isə müxtəlif landşaft tiplərinə ayrılmışdır (xəritə - sxemin legendasına bax). Geokimy
əvi landşaft qrupları bioloji kütlənin həcminə görə, tiplər isə bioloji m əhsuldarlığın biokütləyə nisbətinə görə müəyyənləşdirilmişdir. Məhz bu prinsipl ər əsasında alp və subalp çəmənlikləri ayrıca landşaft tipi kimi
daxilind
ə isə orta dağlığın enliyarpaqlı meşələri, dağətəyi enliyarpaqlı meşələr v ə dağətəyi arid meşə kolluqlar ayrıca landşaft tipləri kimi verilmişdir. Üç landaşft tipi – dağarası düzənliklərin çəmən-meşə-çöl landşaftları; dağətəyi çöl v ə quru çöllər; düzənliklərin quru çöl landşaftları çöllər qrupuna, dağarası düz ənliklərin yarımsəhraları isə müstəqil landşaft tipi kimi yarımsəhra qrupuna aid edilmişdir. T ədqiqatın əhatə dairəsi çox geniş olduğundan hələlik Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacındakı landşaft qurşaqlarından, ancaq dağ-meşə kompleksləri- nin müf
əssəl şərhini verməklə kifayətlənəcəyik. Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacının meşə komplekslərinin ümumi sahəsi 92.147 ha təşkil edir. Bu meşələrin 45,1%-ni fıstıq meşələri (41.613 ha), 42,4%-ni palıd meşələri
155
(39.101 ha), 10,5 %-ni is ə vələs meşələri təşkil edir. Bu 3 ağac cinsi regionun meşə örtüyü sahəsinin 98,0%-nə bərabərdir. Qalan meşə ilə örtülü sahə isə d əmirqara, qızılağac, titrəkyarpaq qovaq və digər ağac cinslərinin payına düşür ( N.Ə.Əliyeva, 2003).
Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacındakı dağ-meşə kompleksləri əsasən 600-700 m-l ə 2000-2200 m yüksəkliklər arasında çox geniş bir ərazidə
156
yayılmışdır. Ərazinin iqlim və litoloji şəraitindən asılı olaraq meşələrin yuxarı, orta v
ə aşağı qurşaqları öz müxtəlifliyi ilə fərqlənir və buna müvafiq olaraq dağ-meşə kompleksləri landşaft-ekoloji şəraitə görə orta dağlığın enliyarpaqlı meşələrini, dağətəyi enliyarpaqlı meşələri və dağətəyi arid meşə kolluqları əhatə edir. Meşə qurşağının yuxarı hissələri mülayim soyuq iqlim şəraitində inkişaf etdiyi
halda, onun aşağı hissələri mülayim – isti iqlim şəraitində formalaşır. Bu s əbəbdən meşələrin yuxarı hissələrində fıstıq, vələs ağacları, aşağı hissələrində is ə əsasən palıd və quraqlığa davamlı digər ağac növləri inkişaf edir. Orta dağlıq qurşaq əsasən palıd, palıd-vələs meşələrindən ibarət olub 500-600–1100 m yüks
əkliklərdə yayılmışdır. Buranın meşə örtüyü iberiya palıdı və vələsdən ibar
ətdir. Regionun orta dağ-meşə qurşaqlarında fısdıq meşələri, yüksək dağ- meşə qurşağında isə Şərq palıdı, tozağacı və quşarmudu meşələrinin qalıqları saxlanılmaqdadır. (Quliyev V.Ş., Xəliliv M.Y.1998; Əliyeva N.Ə. 2003). Fıstıq-vələs meşələri altında qonur dağ-meşə torpaqları, dağətəyi palıd meşələri və arid meşə - kolluqlar altında qəhvəyi və boz-qəhvəyi meşə torpaqları inkişaf etmişdir. Kimyəvi analizlərin nəticələrinə görə həm qonur, h əm də qəhvəyi dağ-meşə torpaqlarının tərkibində SO 4 -Ca-
Na (sulfatlı- kalsiumlu-natriumlu), HCO 3 -Ca-
Na (hidrokarbonatlı-kalsiumlu-natriumlu) duzlar üstünlük t əşkil edir. Spektral analizl ərin nəticələrinə görə tədqiq etdiyimiz ərazidəki qonur və q əhvəyi dağ-meşə torpaqlarının tərkibində B,Mo,V,Pb və Co kimi mikroelementl ərin çox olması müəyyən edilmişdir. Bu torpaqların tərkibində Cu, Zn, Sr, Zr, Ba, Ti v ə Ni-in miqdarının az olması isə torpaqəmələgətirən süxurların geokimyəvi xüsusiyyətlərindən asılıdır. Qonur d
ağ-meşə torpaqlarında humusun miqdarı profil boyu torpağın aşağı qatlarına doğru tədricən azalır. Torpağın mühiti zəif turş və neytral, bəzi yerl ərdə isə zəif qələvili olub, PH-ın miqdarı 5,5-lə 8,0 arasında dəyişir. Bu torpaqların tərkibindəki duzların ümumi miqdarı 0,25-0,77% hədləri daxilində d əyişib, orta hesabla 0,46% təşkil edir. Q əhvəyi dağ-meşə torpaqları qonur dağ-meşə torpaqları ilə dağətəyi arid meşə kolluqların yayıldığı zonaların arasında 400-1200 m mütləq yüksək- likl
ərdə karbonatlı gillərin və mergellərin, gilli şistlərin və konqlomeratların aşınma məhsulları üzərində formalaşır. Bu torpaqlar nisbətən quru və isti iqlim şəraitində əsasən kserofit palıd meşələrinin, kolluq və ot bitkilərinin altında yayılmışdır. Palıd və palıd-vələs meşələrinin yerüstü bioloji kütləsinin parçalanaraq t ədricən humat birləşmələr şəklində toplanması nəticəsində bu torpaqların t ərkibində humusun miqdarı 8-12%-ə çatır. Dərinlik artdıqca humusun miqdarı t ədricən 0,3-0,1 %-ə qədər azalır. Q əhvəyi dağ-meşə torpaqlarının mühiti əsasən neytral və zəif qələvili olub, PH- ın miqdarı 6,9-la 8,3 arasında dəyişir. Karbonatların torpağın yuxarı qatlarından yuyulması torpaq profilinin üst qatlarında zəif qələvi mühitin
157
yaranmasına (PH=7,3–8,2), onların aşağı qatlarda toplanması isə mühitin daha da q
ələviləşməsinə səbəb olur. Torpaq profilind ə kimyəvi elementlərin paylanmasına dair statistik göst
əricilərin öyrənilməsi nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, dağ-meşə torpaqlarının humus qatında B, V, Pb, Mo və Co-ın miqdarı yol verilən konsentrasiya h ədlərinə (YKH) nisbətən uyğun olaraq 10,2; 2,5; 2,3; 1,8 və 1,7 d əfə çoxdur. Aşağı qatlarda bu kimyəvi elementlərin miqdarı YKH-ni daha da aşıb keçir ki, bu da dağ-meşə torpaqlarının həmin mikroelementlərlə çirkl
əndiyini göstərir. Şimal-şərq yamacdakı dağ meşələrinin ayrı-ayrı landşaft tiplərinin geokimy əvi xüsusiyyətlərini əks etdirən formulaların ifadəsi orta dağlığın enliyarpaqlı meşələri üçün Ca SO − 4 ; Na Ca SO − − 4
1 , 0 2 , 0 3 , 0 4 , 0 7 , 1 8 , 1 5 , 2 6 , 2
Ni Ti Mn Co Mo B Pb
şəklində dağətəyi enliyarpaqlı meşələr üçün
Ca SO − − 4 ;
1 , 0 5 , 0 6 , 0 5 , 1 6 , 1 5 , 2 0 , 3 Zr Ba Cu Mo V Pb B
şəklindədir. Dağətəyi arid meşə kolluqlardakı geokimyəvi şəraiti isə
− − 3 ;
1 , 0 5 , 0 6 , 0 8 , 0 5 , 1 3 , 4 5 , 2 0 , 10 Ti Sr Ni Cu Co Pb V B kimi
formulalarla s əciyyələndirə bilərik. Xəritə-sxemdən və geokimyəvi formulalardan göründüyü kimi orta dağlıqda SO 4 -
SO 4 -Ca- Na (sulfatlı-kalsiumlu-natriumlu) duzlar üstünlük təşkil edir. Buradakı landşaftlarda izafi miqdarda olan mikroelementlər Pb, B, Mo və Co, çatışmayan (defisit olan) mikroelementlər isə Mn, Ti, Ni və Zn-dir. Bu landşaft tipi daxilind ə endemik zob, diş kariyesi kimi xəstəliklər çox geniş yayılmışdır. Qurşaq daxilində onkoloji xəstəliklər geniş yayılmış, əsəb xəstəlikləri isə az yayılmış xəstəliklər sırasındadır. Dağətəyi enliyarpaqlı meşələr SO 4 -Ca-
Na (sulfatlı-kalsiumlu-natriumlu) duzların üstünlüyü ilə səciyyələnir. Bu landşaftlarda mikroelementlərdən B, Pb,V v ə Mo-nin klarka nisbətən uyğun olaraq 3,0; 2,5; 1,6 və 1,5, 3 dəfə çox olması Cu, Ba, və Zr-un isə çatışmaması müşahidə edilir. Ərazi üçün səciyyəvi olan xəstəliklərdən endemik zob, diş kariyesi və flüoroz x əstəliklərinin geniş yayılmaşı, onkoloji xəstəliklərin isə az yayılmış x əstəlik olması müəyyənləşdirilmişdir. N əhayət, dağətəyi arid-meşə kolluqlar landşaft tipi HCO 3 -Ca-Na
(hidrokarbonatlı-kalsiumlu-natriumlu) birləşmələrin, B, V, Pb və Co kimi 158
mikroelementl ərin çoxluğuna; Cu, Ni, Sr və Ti-nın (defisit mikroelementlər olmasına) az olmasına görə digər landşaft tiplərindən fərqlənir. Burada brusellyoz v ə əsəb sistemi xəstəliklərinin geniş yayılmış; onkoloji xəstəliklərin v ə həzm sistemi xəstəliklərinin çox geniş yayılmış xəstəliklər sırasında olması qeyd ə alınmışdır. Mü əyyən edilmişdir ki, dağ-meşə landşaftlarının, demək olar ki, bütün komponentl ərində (süxur, torpaq, bitki və s.) As,Cu,Zn,Pb və W-ın miqdarı çox vaxt yol veril ən konsentrasiya hədlərindən yüksək olur. Bu kimyəvi elementl ərin miqdarı, xüsusilə ərazidəki torpaqların humus qatında icazə veril ən konsentrasiya hədlərini aşıb keçir ki, bu da dağ-meşə landşaftlarının h əmin mikroelementlərlə çirkləndiyini göstərir. Mikroelementl ərdən təkcə Mn-ın miqdarının dağ-meşə torpaqlarının t ərkibində müəyyən edilmiş norma həddi daxilində (0,04%-dən 0,3%-ə qədər) olduğu müəyyən edilmişdir. Digər mikroelementlərdən bir qisminin miqdarı mü əyyən edilmiş hədləri aşır ki, bu barədə artıq yuxarıda qeyd edilmişdir. Mikroelementl ərdən bir qismi (məsələn, Ni,Ti və s.) üçün torpağın tərkibində onların mümkün sayıla bilən (normal) miqdarı hələlik müəyyənləşdiril- m ədiyindən bu elementlərin dağ-meşə landşaftlarını çirkləndirib- çikl əndirilməməsi haqqında mühakimə yürütmək mümkün deyildir. Lakin artıq sadaladığımız göstəricilər belə bir nəticə çıxarmaq üçün kifay
ətdir ki, ekoloji-geokimyəvi cəhətdən dağ-meşə landşaftları dağ-çəmən və nival-
subnival landşaft qurşaqlarına nisbətən Pb,As,Cu,Zn və V-la müəyyən q ədər çirkləndirilmiş bir ərazi kimi səciyyələndirilməlidir. M əlumdur ki, landşaftda müəyyən makro- və mikroelementlərin normadan az v ə ya çox olması daimi yaşayış yeri geokimyəvi anomaliyalarda olan canlılarn və xüsusilə insanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədir. Buna gör
ə də apardığımız tədqiqatların nəticələri bir daha kimyəvi elementl
ərin istər artıqlığı, istərsə də çatışmazlığı müşahidə olunan ərazilərdə g ələcəkdə də landşaftların optimallaşdırılmasının vacibliyini, anomal sahələrdə kimy əvi meliorasiya işlərinin görülməsi, canlı aləmin həyatı üçün təhlükəli olan yerl ərdə sanitar-gigiyenik vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün xüsusi kompleks tibbi- coğrafi tədqiqatların aparılması kimi tədbirlərin həyata keçirilməsinin z əruri olduğunu göstərir.
1.
Алиев Г.А. Почвы Болъшого Кавказа . ч. I. Баку: Элм, 1978. 2.
Алексеенко В.А. Геохимическая экология. М.: Логос, 2010. 3.
Az ərbaycan Respublikasının konstruktiv coğrafiyası. III cild. Bakı: Elm, 2000. 4.
Элм, 1998. 5.
Будагов Б.А. Ландшафтная карта Азербайджанской ССР. АН Азербайджан ССР, Науки о Земли, №6. Баку, 1973. 6.
geokimy əvi landşaft xəritəsi. Bakı, 2000. 159
7.
Budaqov B.Ə., Əhmədov A.H. Rüstəmov Q.İ. Azərbaycan landşaftlarının tibbi- ekogeokimy əvi diferensasiya xüsusiyyətləri və onların xəritələşdirilməsi AMEA-nın “X əbərlər”i, Yer elmləri №3, 2009, s. 48-52. 8.
Budaqov B.Ə., Əhmədov A.H., Rüstəmov Q.İ. Tibbi-ekogeokimyəvi landşaft xəritəsi. Az ərbaycan Respublikasının ekoloji atlası. Bakı, 2010, s. 106-108. 9.
связи новейшей тектоникой. Баку: Элм, 1985, с. 176. 10.
Глазовская М.А. Геохимические основы типологии и методики исследований при- родных ландшафтов. Смоленск: Ойкумена, 2002, с. 217. 11.
Ковальский В.В. Геохимическая экология. М.: Наука, 1974, с. 73-74. 12.
13.
Мусеибов М.А. Ландшафты Азербайджанской Республики. Баку: БГУ, 2003, с. 151. 14.
Перельман А.И., Касимов Н.С. “Геохимия ландшафта”. М.: Астрея, 2000, с. 183. 15.
Фортескъю Дж. Геохимия окружающей среды. М., 1985, с. 289. 16.
Quliye v V.Ş.,Xəlilov M.Y.Azərbaycanın həmişəyaşıl ağac və kolluqları. Bakı: Ekologiya,1998, 80 s. 17.
deqradasiyası. “BDU Xəbərləri”, təbiət elmləri seriyası, №2, Bakı, 2003, s. 144-147.
СЕВЕРО-ВОСТОЧНОГО СКЛОНА БОЛЬШОГО КАВКАЗА А.А.МИКАИЛОВ, Г. И. РУСТАМОВ, А. М. РУСТАМОВА, Л.Г.ГАСАНАЛИЕВА РЕЗЮМЕ
На основе геохимических исследований определена коррелятивная связь между концентрации ряда химических элементов с определенными человеческими болезнями и составлена ландшафтно-экогеохимическая карта-схема, на которой отражены наиболее характерные болезни и степень распространения заболеваний, связанных с аномальной концентрацией химических элементов в различных ландшафтных поясах. В статье обширно комментируются экогехимические особенности ландшафтных комплексов, находящихся на Северо-Восточном склоне Большого Кавказа. Авторы считают необходимым и в дальнейшем провести геохимико- профилактические, мелиоративные мероприятия и комплексные медико-географические исследования ради создания благоприятных условий для людей и других живых орга- низмов, живущих в геохимических аномалиях.
химические элементы
On the basis of geochemical studies, the correlation between the concentration of some chemical elements with certain human diseases has been identified and landscape e сogeochemical schematic map which shows the most characteristic deseases and the extent of 160
the spread of diseases associated with abnormal concentrations of chemical elements in different landscape zones has been composed. The article analyzes ecogeochemical features of l andscape
c omplexes located on the North-Eastern Slope of the Greater Caucasus. The authors consider it necessary to continue to hold a geochemist preventive, meliorative measures and integrated medical and geographical research in order to create an enabling environment for people and other organisms living in the geochemical anomalies.
Çapa imzalandı: 27.01.2014-cü il
Yüklə 105,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|