Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/99
tarix04.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#8423
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   99


 
İnsanlara  zülm  etmək,  onları  bədbəxtliklərə  düçar  etmək  heç  də  sağlam 
iradədən  xəbər  vermir.  İradə  mənfur  qərarlar  verməyə,  həyatda  cəhənnəm 
əzablarını bərqərar etməyə xidmət etməməlidir, belə iradə yalnız bəla simvolu ola 
bilər.  İradə  əməldə  və  düşüncədə  irrasional  cəhətlərdən  kənarda  dayanmalıdır. 
İnsan şəxsiyyət kimi özünü, yalnız iradəsini sərbəst ifadə etmək yolu ilə təsdiq edə 
bilər. 
Atributlardan  digəri  olan  sərbəstlik  hadisənin  mümkün  sonu  variantlarını 
seçmək imkanıdır. İradə sərbəstliyi isə insan üzərinə məsuliyyət qoyur. Zəka yeni 
ideyalar meydana gətirən sintez edilmiş yaradıcı fəaliyyətin əsasıdır. Hiss isə, açıq 
gerçəkliyə öz münasibətini aşılamaqdır. 
Şəxsiyyətin  sabit  komponentləri  toplusuna  temperament,  xarakter, 
motivasiya  daxildir.  Temperament  psixikanın  xüsusiyyətidir.  Xarakter  isə  insanın 
tipik  davranışıdır.  Motivasiya  insan  davranışını  idarə  edən  planın  dinamik 
prosesidir,  bu  onun  istiqamətini,  təşkilatlanmasını,  fəallığını  və  dayanıqlığını 
müəyyən edir. Şəxsiyyətin motivasiya özəyi hər bir adam üçün müəyyən edilmişdir 
və dayanıqlığı ilə xarakterizə olunur. 
XX əsrdə yaranmış fəlsəfi cərəyan olan eksiztensializm öz diqqətini insanın 
irrasional  varlığının  unikallığı  üzərində  cəmləşdirir.  Eksiztensializm  mövcudluq 
fəlsəfəsi  deməkdir,  həm  də  insan  varlığı  barədə  fəlsəfədir.  Bu  cərəyan  insanı 
mənəvi varlıq kimi götürür. Eksiztensiya hansısa bir irrasional reallıqdır, obyektin 
və  subyektin  vəhdətidir.  Eksiztensializmdə  azadlıq  problemi  ideal  azadlıqdan 
ibarətdir, bu isə şəxsiyyətin cəmiyyətdən azad olmasıdır.  
Ekzistensializm  adətən  empirik  və  rasional  ənənələrə  ziddir,  onun  tezisi 
ondan  ibrətdir  ki,  burada  heç  bir  qəti  niyyət  və  ya  ümumiyyətlə  dünyada  qayda 
yoxdur.  Dünya  qeyri-müəyyən  şəkildə  düşməndir.  Fərdlər  öz  xarakterlərini  və 
məqsədlərini  seçirlər,  bu  seçməkdən  qaça  bilməzlər,  buna  isə  onlar  özlərinin 
yaratdıqları “sıçrayışla” nail olurlar və həm də eyni qaydada buna borclu olurlar. 
Dünya  haqqında  həqiqət  və  bizim  vəziyyətimiz,  fokuslaşmamış  psixoloji 
qayğı  və  ya  qorxu  altında  daha  təmiz  şəkildə  açılır.  Bu  mövzulara  XX  əsrdəki 
Avropa  ədəbiyyatı,  psixoanalizlər  və  ilahiyyat  güclü  təsir  göstərmişdi.  Böhranlı 
anlar, çətinliklər şəxsiyyətin nəyə qadir olduğunu göstərir.  
Ümumiyyətlə, sınaqlar şəxsiyyət barədə daha düzgün rəy çıxarmağa imkan 
verir. Şəxsiyyət nə qədər qüvvətli və iradəli olsa da, heç də zəifliklərdən tamamilə 
xali deyildir. Bəzən kiçik bir zəiflik bütün müsbət keyfiyyətlərin də üzərindən xətt 
çəkə bilir. Böyük filosof Biez Paskal deyirdi ki, insanlar kövrək məxluqlardır, çox 
vaxt hissləri tərəfindən aldadılırlar, ağılları ilə azırlar və öz emosiyaları tərəfindən 
məğlub  olurlar.  Həm  də  onlar  elə  varlıqlardır  ki,  təbiətin  özü  belə  onları 
düşünməyə  sövq  edir:  “İnsan  yalnız  qamışdır,  təbiətdə  ən  zəif  olandır,  lakin  o 
düşünən qamışdır”. Yalnız ağılı və düşünmə qabiliyyəti ilə insan öz ətrafını, təbiəti 
və  cəmiyyəti  dərk  edə  bilir.  Humanizmin  görkəmli  nümayəndəsi  Benedikt  de 
Spinoza  isə  qeyd  edirdi  ki,  hər  şey  rasional  izaha  malikdir  və  insanlar  onları 
tapmağa  qadirdir.  İnsanlar  real  azadlığı,  təbiətin  qaydasını  və  zəruriliyini  başa 
düşdükdə  və  ya  ötüb  keçən  maraqlardan  uzaqlaşdıqda,  onların  əsl  azadlığı 
gələcəkdir. Onun düşüncəsinə görə təbiət tufanlar, zəlzələlər və xəstəliklər şəklində 



 
insanlara dost  olmayan qaydada özünü  biruzə verəndə “onlar  bəyan  edirlər ki, bu 
şeylər ona görə baş vermişdir ki, Allah adamların düzgün olmayan əməllərinə və 
sitayişində  hansısa  səhvə  yol  verdiklərinə  görə  onlara  acıqlanmışdır”.  Görünür, 
şəxsiyyətlər  səhv  addım  atdıqda,  gerçəkliyə,  reallığa  göz  yumduqda,  gözlədiyi 
uğur əvəzinə məğlubiyyətlə qarşılaşır və yəqin ki, bu məsələdə də Allahın ondan 
narazı qalması öz işini görmüş olur. 
Bəzən  təsadüflər  iri  şəxsiyyətləri  də  çıxılmaz  vəziyyətdə  qoyur.  Napoleon 
Vaterlooda məğlub oldu, çünki onun bu döyüşdəki qələbəsi XIX əsrin hesablarına 
daxil  deyildi.  Ona  heç  də  böyük  sərkərdələr  –  Vellinqton  və  Blyuxer  maneə 
olmadı, ona allahın özü mane oldu. Axı digər hadisələr sırası hazırlanırdı, orada isə 
Napoleona artıq yer yox idi. Öz şəxsində Hannibalı, Yuli Sezarı və Böyük Karlı bir 
yerdə təcəssüm edən bu böyük şəxsiyyət tarix səhnəsini tərk etməli idi. Qeyri-adi 
adamın yıxılması saatı gəlib çatmışdı. Buğlanan qan, dolub daşan qəbiristanlıqlar, 
anaların göz yaşları qorxulu ittihamçılar olmaqla, onun taleyi barədə öz hökmünü 
vermişdi.  Ona  görə  də  Vaterloo  sadəcə  döyüş  deyildi,  bütün  kainatın  sifətinin 
dəyişilməsi idi. Bu zərurətdən Napoleon da qaça bilməzdi. 
Bu  hadisədə  qalib  sərkərdələr  nə  qədər  öyünsələr  də,  onlar  məğlub 
etdiklərinin  şöhrətinə  yiyələnə  bilmədilər.  Artıq  epoxa  başqalarını  yüksəldirdi, 
Almaniyada  Blyuxerin  başı  üzərində  Höte,  İngiltərədə  isə  Vellinqtonun  başı 
üzərində  Bayron  dühaları  işıq  saçırdı.  Onlardan  əzəmət  yağırdı.  Çünki  onlar 
düşünürdülər və insanları düşünməyə dəvət edirdilər.  
Bəzən  məslək  adamları  mübarizədə  əsl  qəhrəmanlara  xas  olan  xüsusiyyət 
nümayiş  etdirirlər.  Əgər  Brut  qılıncla  diktatorun  həyatına  son  qoymuşdusa, 
Tsitseron Sezara öz fikirləri ilə hökmünü oxumuşdu. Məslək bahadırları, az sayda 
asketlər  istisna  olmaqla,  gözəlliyi  sevir,  bu  yolla  işığa  can  atırlar.  Böyük  rus 
yazıçısı  F.M.Dostoyevski  dünyanı  gözəllik  xilas  edəcəyini  dedikdə,  hər  şeydən 
əvvəl  ruhun,  könülün  gözəlliyini  nəzərdə  tuturdu.  Böyük  şəxsiyyətlər  yetişdirən 
xalqlar, ehkamlarda donub qalmış və ya təmənna ilə pozulmuş digərlərindən fərqli 
olaraq məhz sivilizasiyanı irəli aparırlar. Qızıl və ya başqa bütlərin qarşısında diz 
çökənlər  isə  canlı  əzələlərin  və  kəsərli  iradənin  atrofiya  olmasına  səbəb  olurlar. 
İyrənc  prinsiplər  iyrənc  adətlər  kimi  hökmən  insanları  uçuruma  aparır.  Bizim 
qüsurlarımızı  cilovlayan  məğrurluq  çox  vaxt  əks  mövqedəki  qüsurlara  istiqamət 
götürür.  Qaniçənlərin  məğrurluğu  bu  sahədəki  iştahının  doymasına  əsaslanır. 
Hollandiyada  ispan  ağalığının  zülmünü  qoruyub  saxlayan  hersoq  Alba  adamların 
yandırıldığı  tonqalda  əllərini  qızdırırdı.  Torkvemada  inkvizisiya  qurbanlarının 
artan  çoxluğundan  ilham  alırdı.  Hitler  yəhudi  problemini  ölüm  düşərgələri,  qaz 
“hamamları” ilə birdəfəlik həll edirdi. Tarix bu barədə bizə çoxlu nümunələr bəxş 
edir, axı keçmişin gələcəkdəki əks-sədası gələcəyin keçmişə atdığı işıqdır.  
Tiraniya tirandan çox yaşayır. Ar olsun o adama ki, öz obrazında təcəssüm 
olunan mənəvi zülmət qoyub gedir.  
Tarixin aydınlığı mərhəmətsizdir. Vaxtilə parıltı görünən yerə kölgə salır. 
Tarix təkcə böyük zəka sahiblərini nişan verən panteon hesab edilməməlidir. 
Orada  elələri  vardır  ki,  fövqəl  istedadı  hesabına  liderliyə  yüksəlmiş,  min  illər 
ərzində  azadlıq  uğrunda  yenilməz  mübarizlər  simvoluna  çevrilmişlər.  Frakiyalı 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   99




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə