Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

10 
 
hesab  edilən  Spartak  qul  kimi  qladiator  məktəbinin  sahibi  tərəfindən  satın 
alınmışdı  və  b.e.ə.  73-71-ci  illərdə  İtaliyada  qul  üsyanına  başçılıq  etmişdi. 
Romanın  görkəmli  siyasi  xadimi  Krassın  başçılıq  etdiyi  sayca  çox  böyük  ordu 
Spartakın  döyüşçülərini  məğlub  etdi  və  qul  sərkərdəsi  özü  məhv  oldu.  Bu  işdə 
Pompey  də Krassa  köməyə gəlmişdi. Lakin  tarix öz ədalətini biruzə verdi. Krass 
parfiyalılarla  döyüşdə  18  il  sonra,  b.e.ə.  53-cü  ildə  məğlub  edilib,  öldürüldü, 
Pompey  isə  bundan  beş  il  sonra  Sezar  tərəfindən  Farsaladakı  ağır 
məğlubiyyətindən sonra Misirə qaçdıqda, orada öldürüldü. Ən böyük tarixi ədalət 
isə ondadır ki, Krass və Pompey son yarım min illikdə yalnız Qədim Roma tarixi 
ilə  məşğul  olanların  diqqətini  cəlb  etdiyi  halda,  Spartak  azadlıq  məşəlini  yuxarı 
qaldıran,  quldarlığın  ləğvinin  mümkün  olduğu  müjdəsini  bəşəriyyətə  çatdıran  ilk 
qəhrəman  olmaqla,  ölməzliyə,  əbədi  həyata  qovuşmuşdur.  İki  min  ildən  artıq  bir 
müddət  keçsə  də,  Spartak  azadlığın  sönməz  günəşi  kimi  işıq  saçmaqda,  yol 
göstərməkdə  davam  edir.  Spartak  qulları  azad  edə  bilmədi,  lakin  əsrlər  ərzində 
dünyanın hər tərəfindən zülmə qarşı mübarizə aparanlar üçün mayak, yol göstərən 
oldu. Bəşəriyyət Fermopil keçidindəki spartalıların igidliyi kimi, Spartakın zülmə 
qarşı mübarizəsi qarşısında böyük ehtiramla baş əyməkdə davam edir.  
Böyük şəxsiyyətlər bir qayda olaraq yaşadıqları zamanı və məkanı tərk edib 
az qala əbədi həyata qovuşurlar. Onlar, əlbəttə, hansısa ölkəyə, xalqa və müəyyən 
dövrə  mənsubdurlar,  lakin  zaman  və  məkan  çərçivələrini  qırıb  dağıtdıqlarından 
başqalarından  fərqlənməklə  dünya  vətəndaşlarına  çevrilirlər.  Qədim  yunanlar 
dünya  vətəndaşlarını  kosmopolites  –  kosmopolit  adlandırırdılar.  Kosmopolitizm 
dünya  vətəndaşlığı  adlanan  bir  ideologiya  idi.  Bu  anlayışda  vətən  ideyası  bütün 
dünyanın üzərinə yayılırdı, insanlar üçün ümumi ana, torpaq olduğu kimi, ümumi 
vətən də dünyadır. Dünyaya xidmət həm də bəşəriyyətə, insanlığa xidmətdir. İnsan 
həyatı  əgər  bir  andan  ibarətdirsə,  onun  mahiyyəti  əbədi  axındır.  İnsan  bir  xalqın 
içərisində dünyaya gəlsə də, əməlləri, mübarizəsi ilə kiçik bir icmaya deyil, bütün 
dünyaya  mənsub  olduğunu  sübut  edir.  Misal  çəkdiyimiz  Spartak  da  bütün  dünya 
xalqları üçün xeyirə qovuşmaq uğrunda mübarizənin simvoluna çevrildi.  
Tarix  təkcə  onun  səhnəsində  baş  verən  və  sonrakı  dövrə,  gələcəyə  təsir 
göstərən  hadisələr  yığını  deyildir,  həm  də  insan  ehtiraslarının  və  ağlının  həmin 
hadisələrə göstərdiyi təsiri qeydə almaqla, böyük şəxsiyyətlər sərgisidir. Onlar heç 
də ideal varlıqlar deyillər, digərləri kimi səhvlərdən də bütünlüklə qaça bilmirlər. 
Lakin  onların  öz  əməllərində  kristallaşmış  mənəvi  boyu  təkcə  bu  adamları  əhatə 
edənlər arasında fərqləndirməklə kifayətlənmir, həm də əsrlərin dumanından keçib 
öz  ruh  qamətini  yüksəltmiş  olur.  Bəzi  şəxsiyyətlər  həm  də  qüsurlu  əxlaq 
daşıyıcıları  olurlar.  Lakin  bu  onların  tarixi  düzəltməkdəki  rollarını  nəinki 
bütünlüklə  poza,  heç  azalda  da  bilmir.  Seçim  qaydasında  onların  bəzilərinə 
müraciətə  keçməmişdən  əvvəl  öz  müdriklikləri  ilə  min  illər  keçsə  də  bəşəriyyəti 
heyran  edən  şəxsiyyətlərə  ani  də  olsa  nəzər  salmamağın  özü  də  günah  olardı. 
Söhbət dünyanın məşhur  yeddi  müdrikindən  gedir. Antik  rəvayətlərə görə bu adı 
daşımağa layiq olan iyirmiyə qədər dühanı aid etmək olardı. Yeddi müdrik, əlbəttə 
ki,  mifik  deyil,  tarixi  şəxsiyyətlərdir  və  onların  aforizmləri  rəvayətlər  əsasında 
saxlanmışdır.  Onların  xarakteristikalarında  isə  qədim  yunanların  gördükləri  və 

---

11 
 
nəyə  can  atdıqları  əks  olunmuşdur.  Onlara  Miletdən  olan  Fales,  Afinadan  olan 
Solon,  Korinfdən  olan  Periandr,  Pittak,  Spartadan  olan  Xilon,  Priyenadan  olan 
Biant, Skifiyadan olan Anaxarsis daxildir. 
Falesin (b.e.ə. 583 və ya 547-ci ildə ölmüşdür) ibarəli sözlərinə “Hər şeydən 
böyük məkandır, çünki hər şeyi əhatə edir. Hər şeydən iti ağıldır, çünki hər şeydən 
irəli  qaçır.  Hər  şeydən  güclü  zərurətdir,  çünki  hamı  üzərində  hökm  edir.  Hər 
şeydən  müdrik  zamandır,  çünki  hər  şeyi  açır”  kəlamları  daxildir.  O,  həm  də 
öyrədirdi ki, “Özünü dərk et!” 
Solon ((b.e.ə. 560 və ya 547-ci illərdə ölmüşdür) Afinanın populyar arxontu 
olmaqla,  ona  təklif  edilən  təkbaşına  hakimiyyətdən  imtina  etmiş  və  Pisistratın 
tiraniyasının  qurulmasına  mane  olmağa  cəhd  etmişdi.  Rəvayətə  görə  o,  Xalq 
yığıncağında  bəyan  etmişdi:  “Vətəndaşlar!  Sizin  bəzilərinizdən  mən  ağıllıyam, 
bəzilərindən  isə  daha  cəsarətliyəm.  Pisistratın  yalanını  başa  düşməyənlərdən 
ağıllıyam, başa düşüb, dillənməyənlərdən isə mən cəsarətliyəm”. Bundan sonra o, 
dəli  elan  edildi  və  sürgünə  yollandı.  Solonun  qanunlarında  deyilirdi:  “Özün 
qoymadığın şeyi ölüm qorxusu altında da götürmə!”. “Gözü çıxardanın iki gözünü 
də çıxarmaq lazımdır”. Onun başlıca aforizmi “Heç nə çox olmasın” idi. 
Periandr  (b.e.ə.  627  və  ya  587-ci  ildə  ölmüşdür) Kinsemin  oğlu  və  ardıcılı 
idi,  çevriliş  yolu  ilə  hakimiyyəti  tutmuşdu.  Yaşlı  vaxtında  hamilə  arvadını 
öldürmüş,  kənizlərini  diri-diri  yandırmış,  oğlunu  sürgünə  göndərməklə  labüd 
ölümə məhkum etmişdi. Güman ki, o, demişdir: “Hökmdarın ən yaxşı mühafizəsi 
nizə  deyil,  ümumxalq  məhəbbətidir”.  “Özünü  təkcə  xətaya  görə  deyil,  həm  də 
niyyətə görə cəzalandır” sözləri də ona aid edilir. 
Pittak (b.e.ə. 620-570-ci illər) Afina ilə müharibədə qoşunlara komandanlıq 
edəndə  afinalı  sərkərdəni  döyüşə  çağırmış  və  aldatmaqla  onu  öldürmüşdü. 
Hökmdar  olduqda  qanunları  və  idarəetməni  qaydaya  salmış,  sonra  isə 
səlahiyyətlərindən imtina etmişdi. Ona bu ibrətamiz sözlər aid edilir: “Mülayimliyi 
sev!”, “Hər şeyin vaxtını bil”. 
Xilona  (b.e.ə.  600-540-cı  illər)  belə  nəsihətlər  aid  edilir:  “Dilini  saxla!”, 
“Hədələmə - bu arvad işidir”, “Öz evində ağalıq etməyi öyrən!” 
Biant  (b.e.ə.  590-530-cu  illər)  məhkəmədəki  nitqləri  ilə  məşhurlaşmışdı. 
Demişdi  ki,  daha  yaxşısı  odur  ki,  dostlarının  yox,  düşmənlərin  arasındakı 
mübahisəni  araşdırasan,  dostlarından  biri  bundan  sonra  düşmən  olacaq, 
düşmənlərindən  isə  biri  dostun  olacaqdır.  “Çoxluq  –  şərdir”  məşhur  aforizmi  də 
ona məxsusdur. 
Anaxarsis  (b.e.ə.  VI  əsrin  birinci  yarısı)  çar  nəslindən  olan  skif  idi.  Onun 
nitqlərinin  ağıllılığı  afinalıların  “skif  kimi  danış!”  zərb-məsəlinə  çevrilmişdi. 
Afinaya  gələndə  Solona  çatdırdı  ki,  onu  görmək  və  onunla  dost  olmaq  istəyir. 
“Dostluğu vətəndə qururlar” cavabına o, etiraz etdi: “Solon elə vətənindədir, niyə 
özünə əlavə dost tapmasın”. Onun bəzi məşhur iti sözləri bunlardır: “Hər bir üzüm 
tənəyi  üç  salxım  verir:  həzz,  sərxoşluq  və  ikrah  hissi”,  “Ən  təhlükəsiz  gəmi  – 
sahilə çıxarılan gəmidir”, “Bazar – qanunsuzluğun qanuniləşdirildiyi yerdir”. 
Dünyanın  yeddi  müdriki  barədəki  lakonik  məlumat  heç  də  belə  təsəvvür 
yaratmamalıdır  ki,  yalnız  iti  düşüncə  tərzinə,  hazırcavablığa  malik  olanlar, 

---