92
yollandı: “Uinston geri qayıdır”. 11 sentyabrda Çörçill prezident Franklin
D.Ruzveltdən teleqram aldı və ona “Donanma personu” imzası ilə cavab verdi. Bu
vaxtdan onların arasında tarixi yazışma başlandı. Nəhayət, Çörçillin yorulmaz
enerjisi bütün administrasiyada hiss olundu. Onun bütün cəhdlərinə baxmayaraq,
apatiyada olan ingilis-fransız Antantasını “telefon müharibəsi” kimi adlanan dövr
ərzində gücləndirmək səyləri uğursuzluğa uğradı.
Almanlar 1940-cı ilin mayında Norveçi tutmamışdan əvvəl Avropa
müharibəsi staqnasiya (durğunluq) mərhələsində idi. Narvik və Trondheym
ekspedisiyaları dəniz qüvvələrinin köməyindən asılı olduğu və bu kömək
göstərilmədiyindən uğursuzluqla üzləşdikdə, Çörçill Birinci Dünya müharibəsində
taleyüklü məsələ olan Dardanel və Qalliopoli xatirələrini yada saldı. Buna
baxmayaraq bu vaxt əsasən Çemberlen məzəmmət edilirdi və Çörçill onu müdafiə
etməyə səy göstərdi.
10 may 1940-cı ildə almanların Çökək ölkələrə (Niderlandlara) müdaxiləsi
norveç fiaskosunun başına dəyən çəkic zərbəsinə bənzəyirdi. Çemberlen istefa
verdi. O, Xarici işlər naziri lord Halifaksın özünün varisi olmasını istəyirdi. Lakin
Halifaks müdrikcəsinə bu vəzifədən imtina etdi. Bu əvvəlcədən məlum idi ki,
yalnız Çörçill milləti birləşdirə və ona başçılıq edə bilərdi. Həmin zərurət öz
təsdiqini tapdı və Çörçill baş nazir oldu.
Leyborist partiyası isə anti-sosializminə görə Çörçillə köhnə qaydada
inanmırdı. Koalisiya hökuməti radikal sağ və sol qüvvələrdən başqa bütün
elementlərdən təşkil edilmişdi. Ona beş nəfərlik müharibə hökuməti başçılıq edirdi.
Bura əvvəlcə Çemberlen və Halifaks, həm də Leyborist partiyasının liderləri –
Klement Ettli və Artur Qrinvud daxil idi. Tred-yunion lideri Ernest Bevinin əmək
naziri təyin olunması bu həyati cəbhə ilə əlaqəyə təminat verirdi. Lloyd Corca da
təkliflər edildi, lakin o, onlardan yayındı.
Çörçill özü həm də üstəlik İcmalar Palatasında, Müdafiə Nazirliyində
liderlik edirdi. Bu nümunə müharibə vasitəsi ilə dəstəklənirdi. Baş nazir öz
diqqətini cəmləşdirmişdi, o, heç vaxt kollektiv rəy əleyhinə çıxmırdı. Bütün
bunlarda parlament həyati əhəmiyyətli rol oynayırdı.
13 mayda Çörçill İcmalar Palatası qarşısında ilk dəfə baş nazir kimi dayandı.
O, qarşıdakı çətin yol barədə parlament üzvlərini xəbərdar etdi.
“Mən qandan, ağır zəhmətdən, göz yaşlarından və tərdən başqa heç nə təklif
etmirəm”. Çıxışında o, özünü və bütün milləti qazanılacaq qələbəyə qədər
müharibənin bütün çətinliklərini dəf etməyə həsr olmağa çağırdı. Məqsədin
sadəliyinin arxasında onun sadiq qaldığı dəqiq strategiya dayanırdı. Bütün
müharibə dövrü diqqət buna cəmlənmişdi. Hitler Almaniyası düşmən idi. Heç nə
bütün Britaniya xalqını almanları məğlubiyyətə çatdıracaq vəzifədən yayındıra
bilməzdi. Kim qələbə məqsədini güdürsə, hətta qoy lap kommunistlər olsun,
müttəfiqlik üçün qəbul ediləcəkdi. Bu cəhddə heç bir müqayisəyə gəlməyən
müttəfiq isə, istər müharibə olur ya olmasın, əlbəttə ki, Birləşmiş Ştatlar idi. Onun
dəstəyini almaq və ona tərəfdar çıxmaq Çörçill düşüncəsinin mərkəzi prinsipi idi.
Çörçill qələbə mehrabına hər şeyi qurban verməyə hazır idi. Parlamentin qəbul
etdiyi qanuna görə “adamlar, onların xidmətləri və mülkiyyəti Tacın
93
sərəncamında” olmalı idi. Bu, Britaniya tarixində hökumətə fövqəladə hakimiyyət
vermək demək idi.
Alman aviasiyasının Böyük Britaniya şəhərlərini “yer üzündən silməyə”
hazır olduğu barədə Hitlerin hədəsindən bir neçə gün sonra, alman hərbi-hava
qüvvələri güclü hücuma keçdilər. Lakin almanlar ingilislərin müqavimətini qıra
bilmədilər. Almaniya öz məqsədlərinə nail ola bilmədi.
Çörçill bu qərara gəldi ki, natsizmə heç bir güzəştə getmək olmaz. O,
inanırdı ki, Britaniyanı qəti qələbəyə apara bilər: “Mən düşünürəm ki, bunların
hamısı barədə böyük işləri görməyi bilirəm”. O, elə bil ki, Böyük Uilyam Pittin
sözlərini təkrar edirdi. Böyük Uilyam Pittə 1756-cı ildə başlanan Yeddi illik
müharibə bir dövlət xadimi kimi ali imkan verdi. Müharibə ağır itkilərlə və
siyasətin xeyli qarışıqlığı ilə başlandı. O, bəyan etdi: “Mən əminəm ki, bu ölkəni
xilas edə bilərəm və başqa heç bir kəs bunu bacarmaz”. Bu özünə güvənmənin
arxasında hər iki halda yüksək potensiala və ondan səmərəli istifadə etmək
bacarığına tam əminlik var idi.
Fransanın sürətli məğlubiyyəti ilə üz-üzə gəldikdə Çörçill bir neçə dəfə
fransız hökuməti ilə görüşmək üçün oraya səfərlər etdi ki, Fransanı müharibədə
saxlamağa cəhd etsin, bunun yüksək nöqtəsi 16 iyun 1946-clı ildə məşhur ingilis-
fransız ittifaqının təklif edilməsi oldu. Bütün bunlar uğursuz cəhdlərə çevrildikdə
Britaniya döyüşü başlandı. Çörçill atəş xəttində olurdu, qərargahlara gedir,
təyyarələrdən müdafiə batalyonlarını və sahil müdafiə qüvvələrini yoxlayırdı,
“blits”(ildırım sürətli) müharibənin bombalarının zərər vurduğu yerlərə və ya
qurbanlar səhnələrinə nüfuz edirdi. Daim siqarını tüstülədir, iki barmağı ilə
qələbəni bildirən “V” işarəsi (victory – “qələbə”) ilə adamları salamlayır, yaxud da
radio ilə xalqa açıq məlumatlar verirdi. Bu söhbətlərində o, yumor hissindən də
qalmırdı. Millət onu öz ürəyində gəzdirirdi: hər ikisi “özlərinin ən yaxşı saatında”
idilər.
Digər ağrılı və daha mübahisəli qərarlar Çörçillin üzərinə düşürdü. Fransız
donanmasına hücum edildi ki, onun Hitlerə təslim olmasının qarşısı alınsın.
Müdaxilə təhlükəsi qorxulu olduqda, Şərqi Aralıq dənizində qüvvələri
gücləndirmək barədə qərar qəbul olundu. Yunanıstana da qoşunlar göndərildi, ağır
başa gələn qurbanlar verildi. Krit adasından evakuasiya digər Qalliopolini yada
salırdı və belə hadisələrə görə Çörçill parlamentdə ağır atəş altına düşürdü.
Britaniya Karib boğazını Birləşmiş Ştatlara verməyə və əvəzində lend-lizin
tətbiq edilməsinə görə Çörçill lovğalanırdı ki, “Bizə alət verin və biz işimizi başa
çatdıracağıq”. 1941-ci ilin avqustunda Nyu-Faundlenddəki Plasentiya körfəzində
Çörçillə Ruzveltin dramatik keçən görüşü münasibətləri möhkəmləndirdi. Atlantik
Xartiyası qəbul olundu, bu, Birləşmiş Ştatlarla Britaniya arasında ümumi prinsiplər
barədə bəyanat idi.
Hitler Sovet İttifaqına qəflətən hücum etdikdə, Çörçillin cavabı sürətli və
ikibaşlı idi. 22 iyun 1941-ci ildəki radio ilə çıxışında kommunizmin hansısa
tənqidini dilə gətirməkdən imtina etdi və israrla dedi ki, “Rusiyanın təhlükəsi
bizim təhlükəmizdir” və Rusiya xalqına kömək göstərmək vədini verdi. Bu “böyük
alyans” yaratmaq barədə onun siyasəti olmaqla, Sovet İttifaqını və Birləşmiş
Dostları ilə paylaş: |