Bu dünya görüş yeridi
5
rində qalmır, Sücaət kimi sadəcə şəxsi həyatı ilə bağlı şeir-
lər yazmır. Bu baxımdan mənim üçün iki Aqil İman var:
aşıq poeziyası ənənələri üstündə köklənən Aqil İman və
şair Aqil İman. Əlbəttə ki, bu ikiliyin sərhədləri müəyyən
qədər şərti xarakter daşıyır. Amma hər halda müəyyən mə-
qamlarda olsa da, onları bir-birindən ayırmaq mümkündür.
Ay İman, tapılmır sən gəzən ozan,
Nə qanun-qayda var, nə ölçü, mizan.
Vəkili yaradan, qatili insan,
Düşüb məhkəməyə işi dünyanın.
Təkcə elə dünya mövzusuna müraciətin özü kifayətdir
ki deyəsən – bu, aşıq poeziyası ənənələrindən gələn Aqil
İmanın sözü, səsi, nəfəsidir.
Köhnə xatirələr bağlı sandıqca,
Nələr yada düşür baxıb andıqca.
Qırçınlı ləpələr dalğalandıqca
Bəzənib darandın, a Göyçə gölü.
Mövzusu, ideyası ilə aşıq şeiri ənənələrinə nə qədər
bağlı olsa da, bunu yazan artıq sadəcə aşıq deyil. Bu, aşıq
poeziyası ənənələri ilə tərbiyələnmiş Aqil İmandan şair
Aqil İmana keçiddir. Burada fikrin ifadə tərzi hər hansı aşı-
ğın Göyçəyə yazdığı şeirdən daha çox, tutaq ki, Əhməd Ca-
vadın Göygölə yazdığı şeirinə, Müşfiqin qaynar, oynaq
misralarına daha yaxındır.
Aqil İman
6
İmanam, istəyim, eşqim dərində,
Səndən gül gətirib qəm əllərində.
Oturub ağladım görüş yerində,
Nə olsun? Onsuz da olan olmuşdu.
Təkcə elə “oturub ağladım görüş yerində” misrasındakı
konkretlik isə deməyə imkan verir ki, bunu yazan artıq şair-
dir. Aşıq hətta konkret bir gözəli vəsf edəndə də, özünün
sevgisindən yazanda da sanki hamının fikrini ifadə edir,
özündən əvvəl düzüb-qoşanların tərzindən, obrazlar siste-
mindən bəhrələnir. Əvvəla, toy məclisində sazı sinəsinə
basıb, məclisin o başında duran Güləndamı, Güllünü, ya
Tellini ekspromt tərif edən aşığın yeni obraz axtarmaq üçün
faktiki olaraq vaxtı olmur – o iki daşın arasındaca həm vəzn
və qafiyəni gözləməli, həm də fikir ifadə etməlidir. Bu isə o
qədər də asan məsələ deyil – sözün həqiqi mənasında imta-
handır. Odur ki, çox zaman yaddaşında daşlaşmış, əzbər
bildiyi obrazlardan bu və ya digər dərəcədə dəyişiklik şər-
tilə istifadə edir. İkincisi, istər klassik ədəbiyyat, istərsə də
aşıq ədəbiyyatında ənənəni dağıtmaq yox, qoruyub saxla-
maq daha böyük hünər sayılıb. Xüsusən də, folklorun funk-
siyası məhz budur. Buna görə hətta ən istedadlı aşıq belə
özünə doğru yol gələn, amma hələ özünə çatmamış şairdir.
O özünün yox, xalqın fikrinin ifadəçisidir. Və bu anlamda
sözün həqiqi mənasında xalq şairləri əslində ozanlar, aşıq-
lar, baxşılar, bardlardır. Elə ki, aşıq bu kollektivçilikdən
çıxır, sırf özünü və öz tərzi ilə ifadə edir, sənət də fərdiləşir
və aşıq şairə, şihafi ədəbiyyat isə yazılı ədəbiyyata çevrilir.
Bu dünya görüş yeridi
7
Aqil İmanın şeirləri istər forma (qoşma, gəraylı, deyiş-
mə, təcnis), istərsə də məzmunca (Vətən eşqi, məhəbbət, tə-
biət gözəlliklərinin tərənnümü, sosial ədalətsizliklərə qarşı
etiraz, dünyanın bədii-fəlsəfi dərki, zamandan giley) daha
çox, əlbəttə ki, minillik türk heca şeirinin gələnəklərinə da-
yanır.
Onun yaradıcılığında xüsusi yer tutan Göyçə mövzusu
öz əksini iki planda tapır: ata yurdunun gözəlliklərinin tə-
rənnümü və onu itirməkdən doğan həsrət. Göyçə təkcə Aqil
İman yox, hər bir göyçəlinin nəzərində cənnətin simvolu-
dur. Antik yunanlar üçün Olimp, əski türklər üçün Ötükən
nədirsə, Aqil İman üçün də Göyçə odur. O, Göyçəsiz özünü
cənnəti itirmiş Adəm kimi hiss edir:
İman, həsrətindən yanası, Göyçə,
Yanmasa, buz olub donası, Göyçə!
Sənə – Ələsgərin anası Göyçə,
Sənə dahilərin yurdu dedilər.
Lakin şairin Qarabağa, Kəlbəcərə dair şeirləri, Şuşa,
Laçın itkisindən doğan misraları göstərir ki, onun Vətən
anlayışının çevrəsi regional hüdudlardan çox genişdir:
“Torpaqdan pay olmaz” – deyən babalar,
Oyanın, qartallar yuvası gedir.
Gözümdən Laçının tökülən qanı,
Başımdan Şuşanın havası gedir.
Aqil İman
8
Şairin sosial problematikalı şeirləri əslində onun Vətən
şeirlərinin tərkib hissəsidir. Əgər birinci qisim şeirlər daha
çox vətənin bədii təbiət fəlsəfəsidirsə, ikinci qisim şeirləri
bədii cəmiyyət fəlsəfəsidir. Birinci qisim şeirlərdə xarici
düşmənlərdən, ikinci qisim şeirlərdə isə daxili düşmənlər-
dən söz gedir. Lakin sosial problemli şeirlərin iki mühüm
fərqi var: birincisi, bu şeirlərdə lirizm öz yerini satirik-yu-
moristik ruha verir. İkincisi isə bu şeirlərdə qarğa, bülbül,
mərd, namərd, aslan, tülkü və s. kimi çoxəsrlik ənənələrdən
gələn obrazlarla yanaşı, təbiət şeirləri üçün səciyyəvi olma-
yan loru danışıq elementləri və neologizmlərə (post, not,
leksiya, norka və s.) də rast gəlmək mümkündür. Görünür,
bu onunla bağlıdır ki, təbiətin dilindən fərqli olaraq cəmiy-
yətin dili dəyişir və məhz bu amil sosial problemlərdən bəhs
edən şeirlərdə bu dəyişkənliyə uyğun yeni leksikon tələb
edir:
And olsun goruna o şah Abbasın,
Kim olsa istəyir taxt təmənnasın.
Ay İman, bülbülə de, oxumasın,
Qarğanın səsini not eləyiblər.
Bu çərxi-fələk tərsinə dövran edir indi! Dünyanın mi-
zan-tərəzisi əyilib! Aqil İmanın sosial səciyyəli şeirlərində
toxunulan başlıca problem budur. Ədalətin bərpası arzusu –
Aqil İmanın başlıca istəyi isə belədir!
Səhv etmirəmsə, antik yunan şairi Menandra məxsus
bir ifadə var – məhəbbət tikanlara bürünmüş bu dünyanın
yeganə çiçəyidir. Ədalətsiz dünyada insanın (xüsusən əgər
Dostları ilə paylaş: |