28
dayanıqlı, “təbiətə yaxın” meşə zolaqlarına çevrilməsinə
yönəlmişdir. Burdan çıxış edərək transformasiya tədbirlərinin
cavab verəcəyi iki şərtin olmasını qeyd etmək lazımdır:
transformasiya olunan zolaqlar iqlim dəyişikliyinə yüksək
dayanıqlı olmalı; və onlar “təbiətə yaxın” olmalıdır.
Layihə kontekstində işlədilən “dayanıqlı” anlayışı ekoloji
sistemin eyni əsas strukturu və funksionallıq yollarını, özünü
təşkiletmə bacarığını və stressə və dəyişikliyə uyğunlaşma
bacarığını saxlamaqla fəsadları udmaq potensialını əhatə edir.
Bu anlayışa müvafiq olaraq, meşə özünün bəzi
xüsusiyyətlərində, məsələn, cinslərin genetik tərkibi, meşə
massivlərinin növ tərkibində dəyişikliyə məruz qala bilməklə
hələ də “dayanıqlı” anlayışına cavab verə bilər. Lakin bunun
üçün sistemin fiziki struktur və təmin etdiyi materiallar və
xidmətlər baxımından meşə kimi tanınması vacib şərtdir.
Dayanıqlı anlayışı çərçivəsində meşənin ümumi xüsusiyyətində
dəyişikliyin miqyası vacib əhəmiyyət kəsb edir: regionda
gözlənilən temperatur artımlarını və yağıntıların azalmasını
nəzərə alaraq, heç bir dəyişikliyin olmayacağını və ya kiçik bir
dəyişikliyin belə demək olar qeyri-real olduğunu əminliklə
söyləmək olar.
“Təbiətə yaxın” dedikdə xüsusi sahə şəraitlərində təbii
olaraq yaranan meşələrin növ tərkibinə, strukturuna və inkişaf
dinamikasına eyni olmaqla meşə zolaqlarına davamlı
regenerasiya, inkişaf və qulluq təmin edən meşə idarəetmə
sistemi başa düşülür (Haşiyə 2).
Beləliklə, biz layihənin transformasiya hədəflərini
aşağıdakı kimi xülasə edə bilərik:
İqlim dəyişikliyinə qarşı dayanıqlı. Meşə zolağı meşə
formasiyası kimi davam edəcəkdir (yəni, otlaq yeri kimi başqa
vəziyyətə transformasiya olmayacaqdır). Zolaq bizim hazırda
meşələrlə bağlı təsəvvür etdiyimiz mal və xidmət çeşidlərini
29
təmin etməyə davam edəcəkdir, lakin ayrı-ayrı mal və
xidmətlərin həcmləri/miqdarı və onların bir-birinə nisbəti
dəyişə bilər (yəni, meşə istifadəyə yararlı ağac materialları
hasil etməyə davam edəcək, lakin bunu indiyə nisbətən daha
kiçik həcmdə verə biləcək, eləcə də torpaq mühafizə və su
tənzimləmə xidmətlərini təmin etməyə davam edəcəkdir).
Təbiətə yaxın meşə zolağı. Zolağı təşkil edən ağac
cinsləri Cənubi Qafqaza doğmadır. Ağac cinsləri bir-birinə
mütənasib şəkildə qarışıq olmaqla, sahə üzrə elə bir yolla
düzülmüşdür ki, sahədə təbii olaraq inkişaf edə biləcək meşə
strukturunu xatırladır. Spesifik zolaqlar üçün transformasiya
tədbirləri haqqında qərar verərkən proqnoz olunan gələcək
iqlim dəyişikliyinin nə dərəcədə nəzərə alınması və proqnoz
olunan gələcək iqlim şəraitləri fonunda sahədə təbii olaraq
inkişaf edə biləcək meşə tərkibi kimi suallara diqqət
yetirilməlidir.
Haşiyə 2 – Təbiətə yaxın meşəçilik (Sloveniya Meşə
Xidmətindən qəbul olunub, 2008)
“Təbiətə yaxın meşəçilik” anlayışının aşağıdakı təsviri
Sloveniya Meşə Xidməti tərəfindən dərc olunmuş nəşrdən
götürülmüşdür. Sloveniya Meşə Xidməti sözügedən anlayışın
uzunmüddətli izləyicisi və təşviqatçısıdır:
“Təbiətə yaxın meşəçilik anlayışı meşələrin rəngarəng
canlı aləm cinslərini və onların arasında yaranmış
münasibətləri bir ekosistem kimi qorumaq şərtilə meşədən
maddi və qeyri-maddi faydalar almağa davam edərək təbiətin
yaratdığı ən kompleks varlıq kimi təbiətin və meşələrin
konservasiyasını təşviq edən meşə idarəçiliyi metodlarından
istifadə edir. Təbiətə yaxın meşəçilik ayrı-ayrı sahələrə və meşə
əkinlərinə uyğunlaşdırılmış meşə idarəçiliyi planlarına,
30
həmçinin meşə funksiyalarına əsaslanır və təbii meşə
ekosistemlərinə xas olan prosesləri və strukturları nəzərə alır.
Təbii proseslər mümkün olduğu qədər kiçik miqyasda
dəyişdirilir, bu zaman meşə idarəçiliyinin maliyyə gəlirliliyi və
davamlı inkişafı saxlanılır. Təbii proseslərə oxşar olaraq təbiətə
yaxın meşəçilik davamlı daxili yoxlamalar (nəzarətlər) üçün
hazır mexanizmlər ehtiva edir və bu mexanizmlər həm ayrı-
ayrı ağacların, həm də bütövlükdə meşənin inkişaf xüsusiy-
yətlərinə adaptasiya olunmuş tədbirləri dəyişdirmək üçün
vaxtında cavab reaksiyası təmin edir.
Təbiətə yaxın meşə idarəçiliyinin xüsusiyyətləri bunlardır:
Təbii mühitin və landşaftın ekoloji tarazlığının
qorunması;
Bütün meşə funksiyalarının dayanıqlı inkişafı;
Meşə ekosisteminə inteqrasiya olunmuş yanaşma;
Təbii proseslərin və formaların imitasiyası;
Sahə şəraitlərinə uyğunlaşdırılmış ağac cinsləri;
Əsaslandırılmış / Adaptiv yanaşma – davamlı monito-
rinq və öyrənmə;
Əsaslandırılmış uzunmüddətli iqtisadi fayda;
Daha geniş və daha təfərrüatlı səviyyələr üçün
hazırlanmış planlar.
Təbiətə yaxın meşə idarəçiliyi bu səbəbdən də dayanıqlı
və çoxfunksiyalı meşə idarəçiliyinin məqsədlərinə təbii
meşələrin qorunması və təbii fəsadları və prosesləri
təkrarlamaqla təbii meşələrin və meşəçilik yanaşmasının
31
mühafizəsi vasitəsilə nail olunduğu meşə idarəçiliyi
təcrübəsidir.
5.1
Transformasiya tədbirlərinin planlaşdırılması
Transformasiya tədbirləri sahənin xüsusiyyətlərini (yəni
torpaq növünü, ev heyvanlarının otlaması kimi təzyiqləri),
qonşu icmaların ehtiyaclarını və münasibətini, eləcə də
iqlimdə gözlənilən dəyişikliklərin gedişatını nəzərə almaqla
planlaşdırılmalıdır. FTSC layihəsi Şəkil 1-də təsvir olunan
planlaşdırma prosesini tətbiq etmişdir.
Şəkil 1 – Süni salınmış şam meşələrinin daha dayanıqlı və
təbiətə yaxın meşə zolaqlarına transformasiyası üçün
tədbirlərin planlaşdırılması məqsədilə tövsiyə olunan proses
Dostları ilə paylaş: |