BuludHeyderEliyev indd
Yüklə 1,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Respublikasının dövlət dilinin Konstitusiyada rəsmiləşdirilməsi üçün ziyalılar tərə- findən irəli sürülən alternativ variantlar
- təhlil olunur.
- Heydər Əliyev və Azərbaycan dili
| Elmi redaktor: Vilayət əliyeV, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Rəyçilər: cəfər cəfəroV, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor ismayıl MəMMədoV, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Akif MiriyeV, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Bədii redaktor: ibrahim nizamioğlu Buludxan Xəlilov. AzərbAycAn dili: milli varlığımız, mənəvi sərvətimiz. Bakı, ““Bakı Çap Evi” Nəşriyyatı, 2013, 268 səh. ISBN 9789-9528-086-2-9 © Buludxan Xəlilov, 2013 3 K itabda Azərbaycan Respublikasının dövlət dilinin Konstitusiyada rəsmiləşdirilməsi üçün ziyalılar tərə- findən irəli sürülən alternativ variantlar (Azərbaycan türkcəsi, Azəri türkcəsi, Azərbaycan türk dili və s.) təhlil olunur. Bu məsələ müzakirə obyekti kimi fikir və mövqeləri üzə çıxarır. 1995-ci ildə döv- lət dilinin adı ilə bağlı müzakirədə fikir söyləyən hər bir kəsin mövqe- yinə ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən diqqətlə yanaşıldığı tədqiqat zamanı nəzərdən qaçırılmır. Kitabda dövlət dilinin adı ilə bağlı müzakirədə tarixi keçmişi- mizə, tarixi və milli dəyərlərimizə önəm verilir. Mənbələrə, faktlara, reallıqlara istinad edərək dövlət dilinin adı ilə bağlı fikir yürüdən zi- yalılarımızın mövqeyi aydın məntiqlə şərh olunur. Kitabda ziyalıların dilimizin adı ilə bağlı yeni konstitusiya la- yihəsinin müzakirəsindəki çıxışları da verilir. Kitabdan dilçilər, ədəbiyyatşünaslar, tarixçilər, siyasətçilər fay- dalana bilərlər. 4 Heydər Əliyev və Azərbaycan dili D ilin nüfuzlu olması üçün onun dövlətin nüfuzu ilə bağlılığı va- cib amillərdən biridir. Dövlətin nüfuzu isə həmin dövlətə başçılıq edən şəxsiyyətin nüfuzlu olmasından asılıdır. Bu mənada ümummilli lider Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan Respublikasının qurucusu, me- marı kimi böyük şəxsiyyət idi. Onun çox- sahəli xidmətləri içərisində doğma ana di- linə - Azərbaycan dilinə nüfuz gətirməsi, xüsusilə qeyd olunmalıdır. “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi kök- lərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm”. Bu fikir Heydər Əliyevə məxsus olmaqla, həm də dövlətin atributlarından biri kimi dilə önəm verir, onun dəyərini artırır. 5 Heydər Əliyev hələ 1978-ci il konstitusiyasında Azər- baycan dilini dövlət dili kimi rəsmiləşdirmişdi. Əslində bununla Heydər Əliyev dilimizin gələcək inkişaf pers- pektivlərini müəyyənləşdirir, hər bir kəsin, xüsusən də mütəxəssislərin qarşısına mühüm vəzifələr qoyurdu. Heydər Əliyev 1995-ci ildə dilimizin adının Azərbay- can dili olmasını referendum yolu ilə qəbul olunmuş kons- titusiyada təsbit etdirdi. Bununla da dilimizin adı ilə bağ- lı olan alternativ variantlara (Azərbaycan türkcəsi, Azəri türkcəsi, Azərbaycan türk dili və s.) son qoyuldu. Dilimizin adı ilə bağlı alternativ variantlar o dövrdə cəmiyyətdə də böyük çaşqınlıq yaradırdı. Azərbaycan Res- publikasının yeni konstitusiya layihəsini hazırlayan ko- missiyanın 1995-ci ilin noyabr ayında olan iclasında dövlət dilinin adı barəsində komissiya üzvlərinin bəziləri Azər- baycan türk dili, Azərbaycan türkcəsi adlarına müsbət fikir bildirmişdir. Ancaq bu məsələ çox həssas məsələ olduğu üçün Heydər Əliyev bu fikrin müzakirəsinə çox diqqətlə yanaşdı. Və bu məsələnin müzakirəsində qəti sözünü dedi. O, 1995-ci ilin noyabr ayının 2-də Azərbaycan Respublika- sının yeni konstitusiya layihəsini hazırlayan komissiyanın iclasında bütün təkliflərə hörmət və diqqətlə yanaşaraq öz qeyd və fikirlərini də əminliklə söylədi: “Mən gündəliyə bir məsələni təklif etmişəm və bu gün bu məsələnin müzakirə olun- masını lazımlı hesab edirəm. O da konstitusiya layihəsinin 23-cü maddəsi – Azərbaycanın dövlət dili haqqında olan maddədir. Nə üçün mən bu maddəni xüsusi müzakirə etməyi lazım bilirəm, nə üçün bu maddəyə bu qədər diqqət verilir və nə üçün şəxsən mən 6 diqqət verirəm? Ona görə ki, bu maddə konstitusiyamızın çox əsas maddələrindən biridir. Bir də ona görə ki, dövlət dili haqqın- da respublikamızın tarixində və xüsusən XX əsr tariximizdə cürbəcür mənbələrdə cürbəcür ifadələr olubdur. Bunların hamı- sını müzakirə edib, son bir qərara gəlmək lazımdır. Ona görə də mən bu məsələnin xüsusi müzakirə olunmasını lazım bilmişəm”. Heydər Əliyev bu məsələnin nə qədər tarixi əhəmiy- yət kəsb etdiyini hamıdan yaxşı bilirdi. Məsələnin siyasi məqamlarını dərindən bilməklə yanaşı, əhəmiyyətli olduğu- nu da diqqət mərkəzində saxlayırdı. “Sadəcə onu qeyd etmək istəyirəm ki, bu məsələyə komissiyanın sədri, Azərbaycanın prezi- denti kimi şəxsən mən xüsusi fikir verirəm. Bir də qeyd edirəm ki, tarixi əhəmiyyət kəsb etdiyinə, vacibliyinə, həm də onun barəsində cürbəcür fikirlər olduğuna görə, hətta müəyyən qanunsuz qərar qəbul edildiyinə görə mən bu məsələyə xüsusi əhəmiyyət verirəm”. Heydər Əliyev 2001-ci il iyunun 18-də dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı fərman imzaladı. Bu fərmandan irəli gələn məsələləri yerinə yetirmək üçün 4 iyul 2001-ci il tarixli sərəncamla dil komissiyası yaradıl- dı. Dilə olan hədsiz məhəbbət və dövlət başçısının qay- ğısı kimi 2001-ci il avqust ayının 9-da “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” fərman imzalandı. Bu fərmanla hər il avqust ayının 1-i respublika- mızda Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi təsis edildi. 2002-ci il sentyabrın 30-da “Azərbaycan Respub- likasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunu qəbul edildi. Heydər Əliyev Azərbaycan dilinə dövlət dili statusu- Yüklə 1,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|