Buxoro amirligining davlat tuzumi va ijtimoiy va iqtisodiy hayoti

Buxoro amirligining davlat tuzumi va ijtimoiy va iqtisodiy hayoti

9-sinf O’zbekiston tarixi fani darsligi asosida 33-mavzu

Rossiya bilan 1868-yildagi shartnoma Buxoro amirligi taqdirini tubdan o‘zgartirib yubordi.

U siyosiy mustaqillikdan mahrum bo‘lib, Rossiya protektoratiga aylanib qoldi.
U siyosiy mustaqillikdan mahrum bo‘lib, Rossiya protektoratiga aylanib qoldi.

Buxoro amirining siyosiy faoliyatini bevosita nazorat qilish uchun Rossiya imperatorining 1885-yildagi farmoni asosida «Rossiya imperatorining siyosiy agentligi» (1886-1917) tashkil etilgan bo‘lib, u 1868-yildagi shartnoma shartlari bajarilishini va amirning siyosiy faoliyatini nazorat qilib borgan.

XIX asr oxirida Buxoro amirligi hududi Rossiya imperiyasi tasarrufiga o‘tgan hududlar hisobiga qisqargan edi.

Aholisining soni 2 million kishi atrofida bo‘lib, asosiy mashg‘uloti hunarmandchilik, dehqonchilik va chorvachilik edi.

Poytaxt Buxorodan tashqari Chorjo‘y, Kitob, Shahrisabz, Denov kabi shaharlar amirlikning yirik savdo va hunarmandchilik markazlari hisoblangan.

Davlat ishlarini boshqaruvchi oliy amaldor qo‘shbegi bo‘lib, u soliqlar yig‘imi nazoratini boshqarar, ma’muriy amaldorlar tarkibiga rahbarlik qilar, mahalliy beklar bilan yozishmalar olib borardi.

Qo‘shbegi harkuni shaxsan hukmdorga amirlikdagi ahvol to‘g‘risida ma’lumot berib turardi. Barcha amaldorlar qo‘shbegi tomonidan, faqat oliy amaldorlargina amirning o‘zi tomonidan tayinlanar edi.

Buxoro qo’shbegisi XIX asr

Xazina va zakot yig‘imini boshqargan devonbegi lavozimi ahamiyati va mavqeyi jihatidan qo‘shbegidan keyin turgan.

Sudlov, notarial ishlari, ta’lim muassasalarini ruhoniylar boshqargan, bosh qozi esa diniy-sudlov ishlariga rahbarlik qilardi.

Mahalliy ma’muriyat – aminlar, oqsoqollar hamda bekliklar vakillari va ruhoniylardan iborat bo‘lib, ular amir farmonlarini so‘zsiz ijro etishlari shart bo‘lgan.

Butun Buxoro amirligi bekliklarga bo‘lingan edi. Beklar shaxsan amir tomonidan tayinlanar va lavozimidan bo‘shatilardi.

Soliq va majburiyatlar. Xalq qo’zg’olonlari

Davlat amaldorlari moddiy ta’minoti uchun zarur moliyaviy mablag‘larni bekorga sarf qilardilar. Amir Abdulahad Peterburgga, imperator huzuriga katta sovg‘a-salom bilan har yili qatnardi.
Abdulahadxon imperator huzurida

Shuningdek, u Qrim va Kavkazga borganida qimmatbaho sovg‘alarni va saroylarni xarid qilardi. Bu odat ulkan sarf-xarajatlarni talab qilardi va ushbu xarajatlar oddiy aholi yelkasiga og‘ir yuk bo‘lib tushardi.

Buxoro amirining Peterburgga tashrifi

Buxoro amirligida asosiy soliqlarni aholining 90% ga yaqinini tashkil etuvchi dehqonlar to‘lardi. Bu soliqlarni to‘lash uchun ular savdogarlar, sudxo‘rlar va yirik zamindorlarga tegishli yerlarida arzimagan haq evaziga mehnat qilishga majbur edilar.

Hunarmandchilik

Buxoro gilamlariga chet ellarda ham talab katta bo‘lib, amirlik savdogarlari ularni ko‘p miqdorda xorijga, jumladan, Rossiyaga olib borib sotar edilar.
Bundan tashqari O‘rta Sharq mamlakatlari, Turkiston bozorlarida ham Buxoro gilamlari xaridorgir edi.
Ichki va tashqi bozorlarda Buxoro ip-gazlama matolari, ko‘nchilik, zardo‘zlik, kumush va oltin kandakorlik buyumlari, bo‘yoq va sovun mahsulotlari ham mashhur bo‘lgan.

Savdo sotiq munosabatlari

1887-yilda amirlik hududi orqali dastlabki temiryo‘l o‘tkazildi. Bu-xorodan 15 kilometr masofada Yangi Buxoro stansiyasi qurilishi boshlab yuborildi.
Bu yerda amir saroyi va Rossiya siyosiy agentining qarorgohi ham barpo etildi.