30
2.3. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni O’zbekiston
iqtisodiyotida tutgan o’rni.
Jahon iqtisodiyoti rivojlanishi shuni ko’rsatmoqdaki,
mamlakat
iqtisodiyotida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi iqtisodiyot va
ijtimoiy hayotda mavjud bo’lgan juda ko’p muammolarni hal etmoqda.
Chunki kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bozor iqtisodiyotining
ajralmas qismidir. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun
iqtisodiyotdagi o’zgarishlarga tez moslashuvchanlik va safarbarlik
hamda
yuqori samaradorlik, eng muhimi bu faoliyatni iqtisodiyotning
barcha sohalarida tashkil etish mumkinligi kabi belgilar xosdir. Kichik
biznes va xususiy tadbirkorlikning keltirilgan ustunliklari milliy
iqtisodiyot rivojlanishini rag’batlantiruvchi omil hisoblanadi.
Shuning
uchun har bir davlat ushbu sohani rivojlantirishni izchil qo’llab-
quvvatlashi shartdir.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning iqtisodiyotdagi roli va
ahamiyatini aniqlashda iqtisodiyot iqtisodiy yoki ijtimoiy nuqtai
nazardan o’rganiladi. Ammo bu sohani ko’proq iqtisodiy tomondan
o’rganish ahamiyatliroqdir. Jahon tarixida
kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikning mamlakat iqtisodiyotidagi roli va ahamiyati quyidagi
ko’rsatkichlar tizimi orqali belgilanadi:
– kichik biznesning mamlakat YaIMdagi ulushi;
– kichik biznesning mamlakat milliy daromadidagi ulushi;
– kichik biznes sohasida band bo’lganlar ulushi;
– kichik biznesning eksport hajmidagi ulushi;
– jami soliqlar miqdorida kichik biznesdan keladigan soliqlarning
ulushi;
– aholi daromadlari tarkibida kichik biznesdan olinayotgan
daromadlarning ulushi.
Ushbu ko’rsatkichlar ahamiyati ortib borishi bilan kichik biznesning
iqtisodiyotdagi roli ortib boradi. Masalan, AQShda real daromadlarning
35 foizi, band bo’lganlarning 54 foizi, 45 foiz aktivlar va YaIMning 52
foizi, Evropa Ittifoqi mamlakatlarida band bo’lganlarning 70 foizi,
YaIMning 67 foizi, Yaponiyada 55 foizi kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik ulushiga to’g’ri keladi.
31
Mamlakatimizda
kichik
biznes
va
xususiy
tadbirkorlikni
rivojlantirish va erkinlashtirishga katta e’tibor
berilishi natijasida uning
YaIMdagi ulushi 2018 yilda 56,7 foizga yetdi yoki 2000 yilga nisbatan
1,8 barobar oshdi, aholi daromadlari tarkibida tadbirkorlikdan
olinayotgan daromadlar 2010 yildagi 47,1 foizdan 52 foizgacha oshdi.
Ish bilan band jami aholining 77 foizdan oshig’i ushbu sohada mehnat
qilmoqda.
Umuman
olganda
mamlakatimizda
ishbilarmonlik
muhitini
yaxshilash borasida olib borilayotgan
ishlar xalqaro iqtisodiy
tashkilotlarning reytingida o’z ifodasini topmoqda. Jumladan, 2015 yil
oktyabr oyida Jahon bankining «Biznes yuritish» reytingiga ko’ra,
O’zbekiston bir yilning o’zida 16 pog’onaga ko’tarilib, 87-o’rinni,
«yangi biznesni qo’llab-quvvatlash» mezoni bo’yicha jahonda 42-
o’rinni, tuzilgan shartnomalar ijrosini ta’minlash bo’yicha 32-o’rinni,
«Kichik biznes sub’ektlariga kredit berish» deb nomlangan ko’rsatkich
bo’yicha so’nggi uch yil ichida 154-o’rindan 42-o’ringa ko’tarildi va
o’tgan yilning o’zida reytingini 63 pozitsiyaga yaxshiladi.
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikning faoliyat samaradorligi natijalariga ko’ra, YaIMda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi o’rtacha 60
foizni
tashkil etgan. Sanoat sohasida, 2015 yilda 40,6 foizni tashkil etgan
bo’lsa, ushbu ko’rsatkich 2020 yilga kelib, 27,5 foizga tushgan. Qurilish
sohasida esa, tadbirkorlikning ulushi barqaror o’sish tendinsiyasiga ega.
Tahlil natijalariga muvofiq 2015 yilda qurilish sohasida kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikning ulushi, 66,7 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2017-
2020 yillarda mamlakatimizda qurilish sohasini qo’llab-quvvatlashga
yo’naltirilgan chora-tadbirlar ta’sirida ushbu
sohada tadbirkorlining
ulushi o’rtacha 74 foizni tashkil etgan. Sohaning bandlikni
ta’minlashdagi ulushi ham ijobiy ahamiyatga ega. Ayniqsa, bugungi
kunda mehnatga faol aholining qariyb 74 foizini mazkur sohada faoliyat
olib borayotganligi fikrimizni asoslash uchun xizmat qiladi. Tashqi
savdo faoliyatida ham tadbirkorlikning
ulushini alohida qayd etish
maqsadga muvofiq. Ammo, 2020 yillar natijalariga muvofiq
tadbirkorlikning tashqi savdo hajmidagi ulushida eksport va import
32
o’rtasidagi farqli ko’rsatkich 2020 yilda qariyb 2,5 barobarni tashkil
etadi (2.1-rasm).
Dostları ilə paylaş: