Buxoro davlat universiteti
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
24
2-jadval DNK ning hujayralar yadrosidagi o`rtacha miqdori (n*10 -12 )
Kalamush Tovuq
Karp
Jigar Buyrak
Taloq O’pka
Yurak Oshqozon osti bezi Sperma
9.4 6.7
6.5 6.7
6.5 7.3
- 2.6
2.3 2.6
- 2.5
2.7 1.3
3.3 - - - - - -
3. DNK ning nukleotid tarkibi va strukturasi
Avval aytib o’tganimizdek DNK tarkibiga azot asoslari, uglevod komponenti va fosfat kislota qoldig`i kiradi. DNK tarkibiga kiradigan azot asoslari va ularni nomlanishi bilan batafsil tanishamiz.
2- схема
Azot
asoslari Pirmidin Purin S
G A
T Azot
asoslari Pirmidin Purin S
A G
T Azot
asoslari Pirmidin Purin S
A G
T Azot
asoslari Pirmidin Purin S
A G
T Azot
asoslari Pirmidin Purin S
A G
T Azot
asoslari Pirmidin Purin S
A G
T Azot
asoslari Pirmidin Purin S
A 25
PIRIMIDIN ASOSLARI Sitozin yoki 2 okso - 4 amino pirimidin sharoitga qarab quyidagi tautomer shakllarda bo’lishi mumkin
Sitozin bilan bir qatorda tuzilishi jihatdan unga yaqin bo’lgan timin ham muhim ahamiyatga egadir. Timin 5 metil uratsil yoki 5 metil -2.4dioksipirimidin deb ham nomlanadi. Timin ham keta- enol tautomeriyada uchraydi. Pirimidinli asoslarning ── N ─ C ─ guruh saqlagan tautomer laktam │ ║ H O
shakllar deb ataladi, chunki bunday guruh laktamlarda saqlanadi ; ─N ═ C ─ │
OH guruh saqlagan boshqa tautomer shakl esa laktim shakl deb ataladi .Bu shakllardan laktam shakl turg`un bo`lib nuklein asoslari shu tautomer shaklda nuklein kislotalar tarkibiga kiradi.
26
Laktim – laktam tautomeriya pirimidin va purin hosilalarida doimo uchrab turadi. Asosi azot asoslaridan tashqari nuklein kislotalar tarkibida kam miqdorda bir necha siyrak minor asoslar ham uchraydi. Bular qatoriga 5-metil sitozin, 5- gidroksimetil sitozin kiradi.
PURINLI ASOSLARI
DNK tarkibida 2 xil purin asoslari, ya’ni adenin va guanin kiradi. Bu birikmalar molekulasi pirimidin va imidazol halqasidan tashkil topgan purinning hosilasi hisoblanadi: A-pirimidin halqasi
N N
N A B H Nuklein kislotalar gidgoralizatida purinning doimo 2-hosilasi adenin va guanin uchraydi.
Adenin yoki 6-amino purin tabiatda keng tarqalgan. O’simlik va hayvon to`qimalarida (muskul,jigar va boshqalar ) u erkin holda saqlanadi. Adeninning aminoguruhi dezamino fermenti, shuningdek nitrit kislota ta’sirida osonlik bilan gidroksilga almashinadi , natijada adenin gipoksantinga aylanadi [3].
27
N N N N H NH2 Adenoza H N N N N OH Adenin
Gipoksantin
Adeninning tuzilishi analogi 6-merkaptopurin, purin hosilasining antimeta- bolitidir. U tuzilishi jihatidan adenin va gipoksantinga yaqin. Bu birikmalarning tuzilish analogi bo`lgani holda 6-merkaptopurin purin almashnuviga faol aralashadi va huklein kislotalar sintezini barbod qiladi. N N N N H SH
6-merkaptopurin 6-merkaptopurin og’ir kechayotgan leykozni davolashda ishlatiladi. U shuningdek, revmatoidli artrid, gepatitni davolashda ham qo`llaniladi. DNK tarki- bida bulardan tashqari boshqa azot asoslari ham uchraydi. Ularning miqdori yuqorida ko`rsatilgan azotli asoslarga nisbatan ancha kam. Shuning uchun ham ular kam uchraydigan asoslar yoki minor
asoslari deb ataladi [3-8].
Adeninning minor asoslari quyidagilar : 2 NH H N N N N CH 3
2-metil adenin 28
N H N N N N CH CH 3 3 H
N 6 - di metil adenin 3 2 NH H N N N N CH +
1-metil adenin Endi purinli asoslarning 2- vakili guanin bilan tanishamiz. Guaninning yoki 2-amino 6-okso purin adenin bilan birga va hayvon to`qimalarida saqlanadi. Guanin uchun ham laktim – laktam tautomeriya xosdir. Adenindagi kabi guanin molekulasidagi aminoguruh ham guanin deaminoza fermenti ta’sirda gidroksilga almashinadi . Bunda guanindan ksontin hosil bo`ladi. OH N
N N H OH H N N N N NH2 OH Guanoza Guanin ksantin 29
Adenindagi kabi Guaninda ham minor asoslari mavjud. DNK ni tuzilishi eng sodda tirik organizmlar prokariotlarda to`laroq o`rganilgan. Prokariotlarga bakteriyalar, ko`k-yashil suv o`tlari, mikroplazmalar kiradi. Bir dona xromosomasi yagona DNK molekulasidir . 3- jadval Ayrim organizmlar DNK sining nukleotid tarkibi Organizm Asoslarning molekulyar nisbatlari G+S (%) G A
T A+T
Odam Hayvonlar:qoramol Osminog
Yuqori o`simlik : Bug`doy
Loviya Suv- o`tlar Yashil suv o`ti Zamburug`lar: Aktinomitsin Bakteriyalar: sil tayoqchasi 19.9 21.2
17.6
23.8 20.6
32.9
16.1
34.2
30.9 29.0
33.2
25.6 29.6
18.7
13.4
16.5
19.8 21.2
17.6
24.6 20.1
30.9
37.1
33.0
29.4 28.7
31.6
26.0 29.6
17.5
13.4
16.0
0.66 0.75
0.54
0.94 0.68
1.76
2.73
2.08
|