DNK tuzilishining o`ziga xos xususiyatlarini tushinish uchun birinchi
qoidalari“ deb nomlangan azot asoslari miqdoriy saqlanishi haqidagi qonuniyatlar
muhim ahamiyatga egadir. Turli manbalardan ajratilib, tozalangan DNK tarkibi
4.Guanin bilan sitozin molyar konsentratsiyalari yig`indisining adenin
bilan timinning molyar konsentratsiyalari yig`indisiga nisbati turli manbalar-
dagi nuklein kislotalarda turlicha bo`ladi. Bu spesifiklar koeffisenti deb
ega. Tuban o`simliklarda, bakteriyalarda bu nisbat keng miqyosda o`zgarib turadi
Bunda spesifiklik koeffitsiyenti 0.45-2.57 oralig`idadir. Shuning uchun
ham G+S/A+T ning nisbati DNK ning spesifiklik koeffitsiyenti deb ataladi, undan
turlarni, ayniqsa mikroorganizmlarni aniqlashda toksomik belgi sifatida foydala-
37
Yuksak o’simliklar va hayvonlar DNKsi AT tipga mansub. Ularda GS
miqdori 28-50 % atrofida o`zgarib turadi . Agar evolyutsion pog`ona bo’ylab
pastga tushsa, uning miqdori keng miqyosda o`zgarib boradi .
Zamburug’larda, suvo’tlarda va bakteriyalarda GS miqdori 28-70%
atrofida o`zgarib turadi. Ularni DNK si ko’pincha GS tipga mansub. Sil
tayoqchasidan (qushlarda uchraydigan turida AT juftining umumiy miqdori 30%
GS juftiniki 70 % bo’ladi) [5].
A.N.Belozerskiy va uning o’quvchilari olgan natijalarga asosan tabiatda
AT –tur DNK (xordali va umurtqasiz hayvonlarda, yuqori o’simliklarda, ba’zi
bakteriya, zamburug’li organizmlarda) va GS tur DNK (aktinomitsinlar, ba’zi
bakteriya va viruslar) mavjudligi ko’rsatilgan .
Monomer molekulalar nuklein kislotalarning strukturasi birligi hisoblanadi
va ular mononukleotidlar deb ataladi
DNK molekulasidagi mononukleotid murakkab efir bog`i bilan birikkandir.
Bu bog` bir mononukleotidlarning fosfat qoldig`i bilan boshqa mononukleotid
pentoza qoldig`ining 3-gidroksil guruhidan hosil bo’lgan (3’,5’ fosfodiefir).
Nuklein kislotalar nukleozid monofosfatlarning chiziqli polimerlari –
polinukleotidlardir [16]. Polinukleotidlarning uchlari tuzilishi jihatidan bir-
biridan farq qiladi.Bir uchida erkin 5-fosfat guruhi(5-uchi) bo’lsa, ikkinchi uchida
erkin 3-OH guruhi (3-uchi) bo’ladi .
DNKning birlamchi strukturasini qisqacha tasvirlash uchun bir xarfli
nukleozidlar simvollaridan foydlaniladi. A-adenozin,G-guanozin, S-sitidin ,T-
timidin.
DNK strukturasining yozuvi “d” (dezoksi ) old qo’shimchasi bilan
belgilanadi:
d(G-G-S-A-T-A-T-T-G-S-… )
Ana shunday yozuvda chap tomonda 5-uchi o’ng tomonda 3-uchi bo’ladi.
Ba’zan polinukleotidlarni bunga qarama-qarshi tarzda yozishga to’g’ri keladi. Bu
38
holda adashmaslik uchun qo’shimcha prefikslar qo’yiladi. (5’→3’) A-T-A-A-G-
..... bu o’rinda 5’- uchi chap tomonda; yoki (3’→5’) G-A-A-T-A 5-uchi o’ngda
bo’ladi.
DNK molekulasining birlamchi strukturasi qisqacha qilib aytganda birin –
ketin joylashgan ana shunday dezoksiribonukleotidlar qatoridan iboratdir.
Dostları ilə paylaş: