Buxoro davlat universiteti


H    C    OH                                       H     C     H



Yüklə 0,85 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/23
tarix20.04.2022
ölçüsü0,85 Mb.
#85755
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23
O`zbekiston respublikasi oliy va o`ta maxsus ta`lim vazirligi

                 H    C    OH                                       H     C     H 

               H    C     OH                                    H   

 

C     OH  



               H    C     OH                                    H   

 

C    OH  



             

  H    C     OH                                    H   

 

C    OH  



                      H                                                     H   

                 Riboza                                            Dezoksiriboza 

            Nuklein     kislotalar 

             Mononukleotidlar 

Azotli asos  

Uglevod 


Fosfat kislota 

Puri asoslari 

Pirimidin 

asoslari 

Pentozalar 

Dizoksiriboza 





Riboza 




 

10 


 

 DNK tarkibida purin azotli asoslardan  A vaG, pirimidin azotli asoslardan S 

va  T  lar  uchraydi.  Uglevod  komponentlaridan      dezoksiriboza  kiradi  va  nihoyat 

fosfat kislota kiradi [13]. 

RNK tarkibida purin azotli asoslardan A va G, pirimidin azotli asoslardan S 

va  U lar  uchraydi.  Uglevod  komponentlaridan   riboza  kiradi va  bunda  ham  fosfat 

kislota qoldig`i bo’ladi. 

Azot asoslari 



 


 

11 


Purinlar - Purinlar tarkibiga A vaG kiradi. Pirimidinlar – Ular tarkibiga  Ц , 

Т va У kiradi 

Fosfat  guruh 

          Nukleotidlar tarkibiga  ortofosfat kiradi. U molekulada bitta (mono-),  

ikkita (di-),  uchta (tri-)  bo’lishi mukin . 

 

Shundan  kelib  chiqqan  holda,  tarkibida  riboza  saqlagani  ribonuklein  kislota  



(RNK)  va  dezoksiriboza  saqlagani  dezoksiribonuklein  kislota  (DNK

deb  ataladi. 

DNK asosan hujayra yadrosida, RNK sitoplazma va ribosomada uchraydi.  

Barcha  tirik  mavjudodlarda  DNK  va  RNK  mavjud,  faqat  ayrim  viruslarda 

DNK yoki RNK bo’ladi. Shuning uchun ham viruslar DNK li va RNK li viruslar 

deb  yuritiladi.  Nuklein  kislotalar  tarkibida  azotli  asoslarni  saqlaydi  va  bu  azotli 

asoslar ikki guruhga bo’linadi. Purin asoslarga  adenin va guanin kiradi,  pirimidin 

asoslariga uratsil, timin va sitozin kiradi. RNK tarkibiga adenin, guanin, sitozin va 

uratsil kirsa, DNK tarkibiga adenin, guanin, sitozin va timin  kiradi. 

Purin  va  pirimidin  asoslari  riboza  va  dezoksiriboza  bilan  birikishidan 

nukleozidlar  hosil  bo’ladi.  Bunda  molekula  tarkibida  bitta  azotli  asos  va    bitta 

uglevod qoldig’ini saqlaydi. Nukleozidning pentoza radikali bilan efir bog’i orqali 

fasfat kislota qoldig’i bilan birikishidan nukleotidlar hosil bo’ladi.  

 



 

12 


“Nukleozid”  va  “nukleotid”  terminlari  1908-1909  yillarda  birinchi  marta  

F.Leven tomonidan ilgari surilgan. “Nukleozid” va “nukleotid”lar tuzilishi va unda 

fosfodiefir bog’larining roli haqidagi eng ishonchli ma’lumot 1952 yilda A.Todda 

boshchiligidagi  anglyalik  olimlar  maktabi  tomonidan  ishlab  chiqarilgan.  Nuklein 

kislotalar  polinuklotidlardan  tashkil  topgan  tabiiy  yuqori  molekulyar  birikmadir. 

Nuklein kislotalarning  ba’zi struktura elementlari polimer bo’lmagan ATF, ADF, 

AMF  lar  shaklida  fermentlar  tarkibiga  kiradi  va  energiyani  akkumulyatsiya  qilsh, 

o’tkarish  va tashishda  ishtirok qiladi.  Shu  bilab  birga bir qator  erkin nukleotidlar 

fermentlarning faol koforment guruhi sifatida katalitik reaksiyalarda ishtirok qiladi. 

 

Nuklein  kislotalar  tarkibi  gidroliz  asosida  o’rganiladi.  Ular  bosqichma-



bosqich  gidroliz  qilinganda  ketma-ketlikda  nukleotidlar,  nuklezodlar,  fosfat 

kislotasi,  azotli  asoslar  va  uglevodlar  hosil  bo’ladi.    Nuklein  kislatalar  kimyoviy 

tuzilishlari bo’yicha molekulyar og’irliklari 20000 dan bir necha millionlarga teng  

bo’lgan  polinukleotidlardir.  RNK  DNK  ga    nisbatan  ancha  sodda,  molekulyar 

og’irliki  ham  kichikroq,  tartibiga  kiradigan  mononukleotidlar  soni  70-100  ming  

orasida,  DNKda  esa  100  milliongacha  etadi.  DNK  tuzilishiga  ko’ra  qo’shaloq 

spiraldan  iborat.  Bu  ikki  spiral  orasida  azotli  asoslar  o’zaro  komplementar  holda 

vodorod  bog’lanish  hosil  qiladi  va  bu  komplementarlikda  purin  asoslariga 

pirimidin asoslari mos keladi. Polinukleotid molekulasida mononukleotidlar o’zaro 

fosfat  kislata  orqali  ulanganlar.  Fosfat  kislota  ikkita  qo’shni  nukleotidlar  uglevot 

qoldiqlarini  3

-va  5



-atomlari  bilan  efir  bog’lari    xosil  qilganidan  uni  3

-  5


 ﺍ

fosfodiefirlar deb ataladi. 




Yüklə 0,85 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə