Buxoro davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti ingliz tilshunoslik kafedrasi


INGLIZ VA O'ZBEK TILLARI LEKSIKOLOGIYASIDA POLISEMIYANING O'ZIGA XOS O'RNI



Yüklə 194 Kb.
səhifə14/21
tarix03.06.2022
ölçüsü194 Kb.
#88584
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   21
kurs iwi oxirgi — копия

5. INGLIZ VA O'ZBEK TILLARI LEKSIKOLOGIYASIDA POLISEMIYANING O'ZIGA XOS O'RNI

Koʻp maʼnolilik, polisemiya — til birliklarining birdan ortiq maʼnoga ega boʻlishi. Koʻp maʼnolilik — koʻp qirrali va murakkab hodisa. Deyarli har bir soʻzning lugʻaviy maʼno taraqqiyoti aniq, individual yondashishni, izohlashni talab qiladi. Koʻp maʼnolilik maʼnosi faqat matnda bilinadi. Onamning koʻzi hali yaxshi koʻradi (aʼzo); buloqning koʻzi, igvaning koʻzi (teshik); uzukning koʻzi (uzukka qoʻyilgan tosh); taxtaning koʻzi (taxtadagi doira shakl).

Koʻp maʼnolilik ikki yoʻl bilan hosil boʻladi: 1) soʻzning yangi maʼno kasb etishi natijasida. Mas, yer soʻzi dastlab bir maʼnoli boʻlgan, qolgan maʼnolar soʻzning maʼno tarkibi taraqqiyoti natijasida paydo boʻlgan; 2) koʻp maʼnoli soʻzdan yoki koʻp maʼnoli qoʻshimcha vositasida soʻz yasalishi natijasida. Koʻp maʼnoli soʻzlar qancha maʼnoga ega boʻlmasin, bu soʻzlar maʼnosi oʻzaro bogʻlangan, yaʼni maʼnolar orasida qandaydir semantik aloqa mavjud boʻladi. Xuddi shu xususiyat ularni omongshlardan farqlaydi. Soʻzning Koʻp maʼnolilikini, asosan, matn hal etadi: soʻzning ishlatilish matni qanchalik rang-barang boʻlsa, bu soʻz shunchalik koʻp lugʻaviy maʼnoni ang-latadi. Umumiy tushuncha sifatida polisemiya so'zlarning ko'pma'noliligi hisoblanadi. Bu tushuncha o'zbek tilida ham ingliz tilida mavjud. Polisemiya haqida umumiy ma'lumot tilshunoslikning leksikologiya bo'limida o'rganiladi. So'nggi bir necha o'n yilliklar davomida ba'zi bir lingvistik sabablarning ta'siri natijasida yangi tushuncha paydo bo'ldi. Masalan, AQShda bo'lib o'tgan 1960-yillardagi fuqarolik huquqlari harakati "taqiqlangan joylarga chiqish", tiz cho'kish "ajratilgan cherkovlarda tiz cho'kish va ibodat qilish", suzish "ajratilgan suzish havzalariga tashrif buyurish", o'rgatish kabi so'zlarni ishlab chiqardi."ajratilgan maktablarda ma'ruza qilish" ma'nosida. Bunday tuzilmalar juda ko'p hippy avlod yillarida paydo, masalan: lie-in the language (block traffic by lying on the road), Love-in (show your affection towards someone on the street to show dissatisfaction), in bed. Qo'shma so'zlar misolida so'z yasash jarayoni nafaqat sifat, balki miqdor o'zgarishlarini ham o'z ichiga olishini ko'rdik. Masalan, derivatsiya va birikma so'z yasashda qo'shilishni anglatadi. Qisqartirish-bu so'zlarni olib tashlashni anglatsa-da, miqdoriy o'zgarish sifatida namoyon bo'ladigan yana bir jarayon. Murakkablashtirish bilan bir xil, qisqartirish ham o'z naqshlariga ega. Ushbu jarayon tilshunoslikda nomlangan bir nechta shakllar mavjud va ular quyidagilar: qisqartirish qirqish va qisqartirish. Qisqartirish birinchi qadar orqaga sifatida ingliz tilida belgilangan edi XV-asr, lekin bugungi kunda va ayniqsa, I Jahon urushidan keyin, bu jarayon, ayniqsa, intensiv hisoblanadi. Mualliflar zamonaviy hayotning zo'riqishi sifatida bunday lingvistikadan tashqari qisqartirish kursini nomlashadi. Sof tilshunoslikka tegishli bo'lgan omil-bu ingliz tilining asosan bir bo'g'inli tabiati bilan nazarda tutilgan nutqdagi ritmning talabidir. Bir bo'g'inli xarakterining hodisasi, eng muhimi, zamonaviy ingliz tilida o'zlashtirilgan kredit so'zlari misolida kuzatiladi.


Yüklə 194 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə