Buxoro davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti ingliz tilshunoslik kafedrasi


INGLIZCHA VA O'ZBEKCHA SO'ZLARNING MORFOLOGIK TUZILISHIDAGI MUAMMOLAR



Yüklə 194 Kb.
səhifə7/21
tarix03.06.2022
ölçüsü194 Kb.
#88584
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   21
kurs iwi oxirgi — копия

3. INGLIZCHA VA O'ZBEKCHA SO'ZLARNING MORFOLOGIK TUZILISHIDAGI MUAMMOLAR
Morfologiya (yun. morphe — shakl va logiya-ta’lim) — 1) tilning morfologik qurilishi; 2) soʻz shakllari haqidagi taʼlimot. Birinchi maʼnosida obʼyektni anglatsa, ikkinchi maʼnosida tilshunoslikning shu obʼyektni oʻrganuvchi bo'limini bildiradi.
Morfologiya so'z turkumlari, ularga xos grammatik maʼnolarni, har bir turkumga xos grammatik kategoriyalar, bu kategoriyalarni yuzaga keltiruvchi grammatik shakl va grammatik maʼnolar va shahrik.ni oʻrganadi. Til tizimdan iborat boʻlganidek, uning M.si ham oʻziga xos tizimni tashkil etadi. Oʻz navbatida, morfologik tizim ham oʻziga xos kichik tizimlardan tashkil topadi. Ulardan har birining mohiyati yoritilishi bilan, tilning M.si yaxlit holda, tizim sifatida oʻrganiladi.
Ixtisoslikka teskari jarayon olimlar tomonidan shunday ma'noni umumlashtirish yoki kengaytirish deb nomlanadi. Bu yerda yangi tushunchalar doirasi asl shakldagi doiradan ancha katta bo'ladi. Muntazamlik shundan iboratki, umumlashtirish asl tushunchaning ancha yuqori darajadagi mavhumligi bilan birlashtiriladi, masalan:
1. Qadimgi ingliz tilidan "redan" o'rta ingliz leksikologiyasida rid (aslida Lotin tilidan kirib kelgan bo'lib), it minish ma'nosida hozirgi ride so'ziga to'g'ri keladi.
2. Fly so'zi oldingi ingliz tilida ham shu shaklda bo'lib, havoda faqat qanotlar yordamida muvozanatni saqlash ma'nosini bildirgan bo'lsa, hozirda bu so'z kengroq ma'noda ao'llaniladi.
3. Niqob "orqali" va asosiy ma'nosiga ko'ra persona deb nomlangan "ovoz berish" ma'nosini anglatadi, shuning uchun niqob aktyorning ovozini kuchaytiradigan maxsus vosita sifatida ishlatilgan. Bu atama dastlab metonimik ravishda xaraterga o'tkazildi, so'ngra ma'no umumlashtirilishi tufayli har qanday insonga teatr terminologiyasiga murojaat qilmasdan biriktirildi. Shunday qilib, so'z shaxs umumiy atamalar toifasiga kiradi, ya'ni ma'lum bo'lmagan so'zlar, ba'zi bir katta guruh a'zolarining katta sinfiga tegishli. Ismni bir ob'ektdan boshqasiga muntazam ravishda o'tkazishning yana ikkita turi-bu o'xshashlik yoki tutashlik assotsiatsiyasiga asoslangan metafora va metonimiyadagi ob'ektlarning qisman xarakteriga asoslangan metonimizatsiya.
Metafora misollari: lion woman (sher ayol), Cat (good guy-yaxshi kishi)
Shunga ko'ra bir necha misollarni ingliz tilida keltirsak yanada tushunarliroq bo'ladi: a foot of a mountain, an eye of a needle, the teeth of a saw, the back of a book (cover), the stone of a fruit, etc
Metaforaga oid ingliz tilidan misollar: the head of an army, the arms and the mouth of a river, the tongue of a bell, etc.
O'zbek tilida ham boshqa tillardagi singari morfologiya tushunchasi mavjud. Morfologiya bo'limi so'z qurilishi, so'z tuzilishini anglatadi. Uni chuqurroq o'rganganda undagi turli muammolarga duch kelamiz. O'zbek tilida morfologik so'z yasalishi asos so'zga so'z yasovchi qo'shimcha qo'shish orqali yasaladi. Bu jarayonda so'zlarga old so'z yasovchi qo'shimcha: be- beo'xshov, no- noqonuniy, pul-bepul singari old qo'shimchalar so'zning qarama-qarshi ma'nosini yasaydi va ba'zan bir so'z turkumidan ikkinchi boshqa so'z turkumini yasaydi. Bundan tashqari so'z oxirida qo'shiladigan so'z yasovchi qo'shimchalar judayam keng tarqalgan. Masalan: - xon kitobxon, - don guldon, - siz ayovsoz va hokazo. So'zning morfologik tuzilishiga so'z yasovchi qo'shimchadan tashqari shakl yasovchi qo'shimchalar orqali sovz tuzilishi o'zgarishi ham kiradi.
Masalan: ko'plik shakli - lar, egalik qo'shimchalari va shu kabilar.
Tildagi sinonimlarning farqlanishi muhim lingvistik sababdir. Ushbu farqlash ko'pincha kredit so'zlarini o'zlashtirishga asoslangan. Masalan, time va tide so'zlari ingliz tilida sinonim bo'lib ishlatilgan va keyinchalik tide o'zgaruvchan suvlarni ifodalay boshlagan va vaqt so'zi hali ham umumiy ma'noda ishlatilgan. So'z hayvon dan ingliz tiliga qarz olingan lotin (bestia) va inglizcha so'zni ko'chirgan kiyik, lekin keyinchalik uning atamasi boshqa lotin tomonidan ko'chirilgan qarz so'zi hayvon (animus), shuning uchun avvalgi ikkita so'zni ikki marta qarz olish natijasida kiyik va hayvon, ularning ma'nolarini toraytirdi. Semantik o'zgarish uchun mas'ul bo'lgan yana bir lingvistik hodisa ellipsis bo'lib, u eng ko'p ishlatiladigan iboralar holatida sodir bo'ladi: narxlarni sotish sotuvga aylandi, ommaviy axborot vositalari ko'pincha ommaviy axborot vositalari sifatida ishlatiladi, muz degani bo'lishi mumkin muz oqimi. "Ochlik" (nemis sterbeniga qiyoslang) so'zi bir vaqtlar "o'lish"ma'nosini anglatgan bo'lsa-da, hozirda" ochlikdan o'lish " ma'nosida ishlatilmoqda.

Yüklə 194 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə