Бя Щилал Мяммядови озодяти!!! ¹ 55 29 sentyabr 2013-ня сîр МÖÑТßÃÈËß РóÆíîМА

4

¹ 55 29 sentyabr 2013-íÿ ñîð

Òîëûøîí Ñÿäî

Sıftənə şeer (bə tolışi, ya bə tırki) kəynə nıvıştə? Əmə-

son ya ıştı ıştəni mınsibət çe cur be bəy?

Az  çominnə sinifədə handeədə bə həvəs oməym. Kırtə

hikoyon  ənıvıştim.  Bə  tırki.  Şəşminnə  sinifiku  şeiron

nıvıştem  bino  kardəme.  1977-nə  sorədə,  az  haftminnə

sinifədə handeədə  mınıjon çı miyonə məktəbi “Komso-

mol projektoru” divoə rujnomə redaktor vıjnijone. Vəyo

ıştə kali şeiron ədəym. Çəvonədə:

Əliyev Eldar,

Məktəb gələr ona dar.

Dərsdən yayınmağa o,

Çoxdan olubdur vadar.

--misroon çımı yodədə mandə.

Ta  tosbin  1981-nə  sori  nıvıştəyonım  ısə  mandəni.

Həminnə sorədə bə əsqər şim, oməbəpeş bənem çımı şeirə

dəftəron qin kardə bə. Həlbəttə, əçəvon kali qılə de ısəti

nəzəri hiç şeir hisob karde nəbiy.

Sərboz bə devrədən şeir ənıvıştim. İminə tolışə şeirımən

1982-nə  sorədə  əsqər  beədə  bo  əğılonro  nıvıştəme.  Əy

bəşmə nəzə bırosnom:

ZIMISTON

Va voyedə, şəxtə veye,

Yaman sarde, dastmon keye.

Lınqon siydə çıkmonədə *

Quşnə kılo çəmə sədə.

Kılo quşon okardəme,

Dastəquəve tankardəme.

Tanım ğalin kardə, həni

Tarsdənim çı zımıstoni.

-Ha İsmayil, Vasif, Qulşən,

Haydi rərə bə so eşən!

Ki roziye, ki səhmone?

Hənəkkəmon vabuccone.

*-Çıkmə-lınqi tosbin zonıği bə vırə. 

Çıkmonə--çəkmə.

Bı devrədə çımı nıvıştə şeiron əncəx çımı nezə odəmon

handedəbin. Bə dərc doydənıbim. 

Iştı sıftənə mətbu şeer (bə tolışi ya bə tırki) komonin?

Bahandon çe cur mınosibət nişo doşone bəy? Bətı çe cur

təsirin bin?

Çımı  “HA  REÇİN”  nomədə  bə  şeir  iminnə  kərə

Lankonədə beşə “Leninçi” rujnomədə, 1990-nə sorədə bə

əhandon odoştə bə. Həlbəttə, ım bomı ve xoş be. Həmən

boəçəyro ki, çımı iminnə kərə dərc bə şeir moəm zıvonədə

nıvıştə şeir be.

Tədbiron,  məclison,  mısobiqonədə  çe  cur  şirkət

əkəyş?  

1993-nə  sorədə  “Tolışi  ərməğon”  nomədə  bə  al-

manaxədə (Tərtibəkə, f.e. namızəd Novruzəli Məmmədov)

şeironım dərc bə. 1994-nə sorədə “Tolışi dınya”  (Tərt-

ibəkon: Etibar Əhədov, Ağəddin Babayev) nomədə bə folk-

lorə dastədə çımı qırdə kardə xalqi ədəbiyyotə nımunon,

iyən  çımı muəllifinə nəğıl, şeiron bənəy folklor nıminon

doə bə. 1998-nə sorədə, çımı həmunnə, nəğıli formadə

nıvıştəy (Dolçə sırr) de ABŞ-i Azərboycanədə bə səforəti,

OSİ—Ojə Cəmiyyətə İnstituti—Azərboycan, NRC-Norveç

Pehuyon (Qaçqınlar) Şura, USAR-Azərboycan-USAİD-

i təşəbbusi “Tutu” nəşriyyati tərəfo bənəy kitobçə dərc bə,

de bə tırki tərcumə bə ivrə (tərcumə bəmı məxsus ni). Əncəx

təəssuf ki, ijənən muəllifi—çımı nom vəyo nışon doə bəni.  

Tolışə şeironım Tolışi məholi ibtidoi məktəbonədə tə-

dris bə dərsə kitobonədə doə bə, bə tolışə hırdənon omutə

bedə.  Tolışə  muğənniyon  (İsrail  Məmmədov,  İsmayıl

Səfərov i.c.) çımı şeiron vəyonədə, co mədəni ədəbiyə  mə-

clisonədə  bənəy  mahne—muğami  handedən.  Ve  səğ

bıbun!

Tolışi rostbemonə hərəkotədə ıştə vırə çe cur vind-

edəş? Bı lıvemonədə ıştı fəoliyət tıni qane kardedə?

Az XX əsri həştominnə soronku bo tolışi xalqi maar-

ifi, rostbemoniro bino bə həmə məclis, cəmiyyət i.c. təd-

bironədəm şirkət kardəme. 1987-nə sorədə az de ıştə i qrup

həmroon  Likədə  “Toponomik  mərkəz”  nomədə  mərən-

qomon soxte. Mərənqo məqsəd çı Liki, həmən umumən

çı Tolışi məholi toponimon tədqiq be. Bi roədə  xəyli koon

kardımone. 1990-nə sori sıftəku Lankoni Şağlase diyədə

ofəyə bə “Avesta” cəmiyyəti koonədə fəol şirkətım kardə.

Çı cəmiyyəti idorə heyəti uzv bəm. “Ruşnə” tolışə şairon

ədəbiyə məclisi uzv bəm. Peşı AXBP binobeku MK, peşı

partiya İH uzv bəm. Tolışə Mədəniyyət Mərkəzi, Tolışi

Siprişon Şura uzvim. Mılxəs...

Tolışi rostbemoni roədə azən ıştə zuy vışqə koonım

kardə, ijən kardedəm.  Az jıqo zınedəm ki, bı koədə çımınən

mıəyyən  xidmət  bə,  heste.  Bı  barədə  çımı  qəp  jəy  çok

benibəşe.  Bımi  şoyd  bə  xonəxon  bı  həxədə  qəp  jəy,

ğıymət doe tikən sərost bəbe. Mande, mıni qane karde...

Az hiç vaxt ıştə kardə koon, ıştə bo karde potensialım bəysə

kamım zınə karde. Bomi, şərait, imkonən bəpe bıbu... 10-

15 sor çımı bə nav 2 qılə, bə tolışi etnoqrafiya dair mono-

qrafiyam  nıvıştə,  oroxniyəme,  dərc  karde  zınedənim.

Çımı bımi maddi imkonım ni. Sponsiri isə çıkono pəydo

bıkəm?  Elmi ko mudafiə kardənin bim. Bo dissertant bero

AR  Arxeoloqiya İnstitutədən, LDU-ədən Devlətə odəcıjon

piyəy. De mıəllimə maaşi ə puli çoknə ədəym? Elmiyə

mıdafiən mande bə kəno. Çımıku bəşıkrə nıbə səbəbon-

ro  bıbuən  ıştə  kardəninbə  koonku  hələ  ki,  tam  rozi

nim.(kursiv-A.B.)

Liki tolışə şairon arəo ıştı movqe çe cure? Bə tolışi

poeziyə çe tojətion vardə?

Qəvə ədəbiyyoti bə nəzə nırosnomon, Likədə iminnə

kərə az bə tolışi poeziya nımunonım ofayə, bə xalqi nəzəm

rosniyə.  Peşı  Şamirzə  Tolışəxun,  Nəcəf  Məmmədov,

Nəzir Şaban i.c. ənıvışton de tolışi ədəbiyyati məşğul bən.

Isə de fəxri vote bəznem ki, tolışi ədəbiyyati ofaye roədə

ıştə dast-xəttıj bə Baladdin Veşoən çımı perosnə şaironədəy.

Bə tırki ve  səviyyəynə poeziya nımunon bə məydon vardə

istedadinə şair Balayar Sadiqən  de çımı təsiri bə tolışi çokə

şeirıj nıvıştə.

Tolışi ədəbiyyoti tarıxədə iminnə təcnis, cığəynə təc-

nis, sonet, soneton çələnq, yaponi şeirə formon—hokku,

tanka az nıvıştəme. Peş mı şair Vəlişah təcnis, Baladdin

Veşo, Əli Nasiri soneton çələnq nıvıştəje. Əmandə for-

monədə ve həyf, hələ ki, ıştə ğələmi ovojqınəkəs bə ni.

Yaən, hələ bəmı rast oməni.

Zəhmət nıbo, ıştə çapbıə kitobon barədə qəp bıjən.

Kitobxıvandbey bəşmə çe təsiron kardışe? 

Dı qılə şeirə kitobım bə əhandon odoştə bə. İminnə ki-

tobım  “Bı Tolışə bandonədə”,  1999-minnə sorədə dərc

bə. Vəyo çımı tolışə, tırkə şeiron vırə səydə. 2007-minnə

sorədə “İnsan axtarıram” nomədə bə, tırkə şeiron vırə sə

kitobım bə əhandon odoştə bə. 

Mıəllim ko kardedəş. Çe cur umniyedəş ıştə bədi-

iyə-elmiyə  ofəyəvonəti  de  mıəlliməti? Yəne  rosniyey

zınedəş?

Ve çətin. Muəlliməti, peşt dərsonən fərdiyə məşğəlon

çımı həmə vaxti səydən. Qıləy qədə kuməm heste, hiç bo

ədəbi-elmiyə fəaliyyətiro  sakitə, aşişə,  tamijə cuncımən

ni...(kursiv-A.B.)

Imrujnə tolışi ədəbiyati çe cur vindedəş?

Sıxani rosti, veyən rozi nim. Çəmə ısəti ve tolışə şairon

ve bəsitə şeiron nıvıştedən. Poetikə zu kame  çəvon nıvıştəy-

onədə. Isə çı tolışi poeziya, heco-qafiyəj vırədə bə, poet-

ik zuj nıbə şeiron vaxt boəmə, az jıqo zınedəm, bə dumo

mandə.  Bı barədə mıni qane kardedə,  ustod Vəlişah, Əli

Nasir, Xilqət, Mehmon Ğərəxani, Rza Musa ofayemonon.

Kam  bınıvıştonən,  Peymon  Oğayat,  Balayar  Sadiqi

poeziya nımunonən deştə qəncinə, orjinalə fikon çımı dığəti

okırnedə. (kursiv-A.B.) Çəmə şairə boliyon mıni bıbaxşon,

az ıştə nəzə-dığəti ifodə kardedəm. Be bəzıne ki, kom şairi

nom  isə çımı bı dəqiqə fikom beşe, yaən bə kom şairi

ofayemoni  çok  bələd  nim.  Umdəvom  ki,  çımıku  qırəy

əkənin.

Bə tolışi cıvonə şairon kom tovsiyon heste?

Ha,  peyo  bə  çımı  votə  tələbon  cəvob  doə  şeiron

bınıvışton.  Azən  vaxt  bə,  nığılə  poeziya  nıbə  şeiron

nıvıştəme. Bə devronədə vote bəbe ki, ədəbiyə məktəbı-

mon nıbe. Isə ə devr bə dumo mandə. Isə əsl sənətə əsər

bə məydon noe lozime. Bə şeirədə ki, tojə jı-çiy bə məy-

don noydənij, əncəx heco, qafiyə normon çaş kardə bedə,

deə nıvıştəyon əhandon məşğul nıkən. Jı ədəbiyə nımunon

bə məydon bınən ki, deə nımunon bə dınyo ədəbiyə are-

na beşe bıbu. Bımi çəmə sipirişə şair--ənıvıştonən, cohilonən

potensial, zu heste. (kursiv-A.B.)

İmsor  50  sin  təmom  bedə.(29.09.1963)  Həniyən

vey kom yodo mandedə: nimə əsrə umri qulqulon ya

uğuron?...

Çımı umır qon dəvardə. Sivı se sinnədə bə ali məktəb

dəşəm. Maqistraturam de sıə diplomi oroxniyəme. Kamədə-

veyədə  imzom bə əhandon məlume. Bəmı vote bəbe ki,

hiç ki dastək bəni, hələ poçə bıjən, manebəkəs ve bə, ısən

hestin.  İmoni  fik  kardeədə,  votedəm:  az  de  şəraiti,  bı

vəziyyət oməm beşəm, ım koonım kardə, vallah, kam odəm

bımi zuj əvışkiy.( kursiv-A.B.) Çətonoən fik kardəm ki, oxo

çımısə da kərə ve yolə fəoliyyət nışon doy əzınim... Eh...

bımiyən şık bo!

Kom sıvolon əpi ki, az bıdəm bətı?

Maşallah, Allahverdi muəllim, mınon ənə eşande ki,

həmə ıştə həyat, jimonım okarde, votıme. Bomı vote iqlə

orzuyon  mandin.  Orzuyonım  boştə  ıştənisə  ve,  boştə

xalqiye. Çəmə bo tolışi xalqi jiye, zıvoni nımarde, mədəni

rostbemoni kəşə zəhmət bə puç benışu! Har xalqi çı həxıj

hestebu, çəmə xalqən bə həxon bırəso! 

-Amin!

Bəştə həmroon, həmtoon, həmkoon ve təşəkkur kard-

edəm. Ve dığətinijon. Çımı 50 sinni beon bə yod dənoə,

dığətədon oqətə, bı ğəyğuro ve mınnətdom. Xıdo Şıməku

rozi bıbu!

-Xəşəcon bıbi!

(Mısohibə səşe A.BAYRAMİ. 20.09.13)

N Ə R İ M A N   T O L I Ş İ - 5 0

DE ŞAIR NƏRİMAN TOLIŞİ MISOHİBƏ

---