ÇAĞDAŞ devlet sistemleri Siyaset, Coğrafya, Kültür

25

Britanya: Geçmişin Etkisi

aşmayacağına ve mutlak bir monark hâline gelmeyeceğine emin olma 

mücadelesi damgasını vurmuştur. Bu mücadele, her ne kadar o dönem-

de buna katılanların böyle bir niyetleri olmasa da, bugünkü sınırlı, temsilî 

yönetimin, demokrasinin ve sivil hakların temelini hazırlamıştır.

1215’te, Runnymede’de, baronların Kral John’u kabule mecbur bı-

raktıkları Büyük Ferman, öyle her şeyi etkileyen, ya da idealist bir şey 

değildir; özgürlük veya demokrasiden asla söz etmez. Baronlar ve üst 

düzey kilise mensupları, onlar sayesinde yörelerindeki egemenlikleri-

ni sürdürdükleri feodal âdetlerin, hakların ve yasaların, kral tarafından 

ihlâl edilmesine son vermek istiyorlardı. Demokrasinin büyük belgele-

rinden biri olan Magna Carta, bu anlamda feodal ve tepkiseldi. An-

cak, muhtevasından çok daha önemli olan şey, onun, kralın yetkilerini 

sınırlamada ve onun hukukun sınırları içinde kalmasını temin etmede-

ki etkisiydi.

Magna Carta, kralın soylularla bir denge içinde kalması, böylelikle, ülkelerin ya Fransa’da oldu-

ğu gibi mutlakıyete kaydığı, ya da Almanya’da olduğu gibi küçük prensliklere parçalandığı Kıta’nın 

iki hastalığı olan despotizm veya anarşiyi önlemek anlamına geliyordu. İngiliz ve ilâveten Ameri-

kan demokrasileri, feodal hakları için ayağa kalkan, dik başlı İngiliz baronlarına çok şey borçludur.  

 Parlamentonun Doğuşu

Magna Carta’nın ilân edildiği yüzyılda, İngiliz kralları, her bir kıyıdan (kabaca bir idarî bölgeden) 

iki ilâ dört şövalyeyi ve kasabalardan yaklaşık aynı sayıda kasaba sakinini, bölgelerinin mesele-

kasaba sakinleri  İlk başlarda kasa-

bada oturanlar demekti; genişleyerek 

orta sınıf, yani Fransızcadaki burjuva 

oldular. 

Parlamento İlk harfi büyük 

yazıldığında İngiliz yasama organı 

demektir; şimdilerde genellikle 

Avam Kamarası anlamına gelir.

Avam Kamarası parlamento’nun alt 

meclisi; seçilmiş, önemli meclis.

Lordlar Kamarası Parlamento’nun 

üst meclisi; Avam Kamarası’ndan 

daha az önemli.

Coğrafya

Birleşik Krallık

Britanya’nın tam ve resmî adı, Büyük Britanya ve Ku-

zey İrlanda Birleşik Krallığı’dır. “Büyük Britanya”, İngil-

tere kadar Galler’i ve İskoçya’yı da içine alan, bütün 

adaya işaret eder. 

İngiliz  bayrağı,  diğer  adıyla  “Union  Jack”,  Birleşik 

Krallık’ın farklı kısımlarını temsil eden üç azizi simgeler. 

Büyük kırmızı haç, İngiltereli St. George’un Haçı, kö-

şegen beyaz haç İskoçyalı St. Andrew’nunki, ince, kö-

şegen, kırmızı olan ise İrlandalı St. Patrick’inkidir. (Bu 

haçın diğerlerinden farklı olduğuna dikkat edin.) Şim-

di bazı İngiliz milliyetçileri sadece tek İngiliz bayrağı-

nı (beyaz zemin üzerinde kırmızı haç) taşımaktadır-

lar. İskoçya’nın başkenti Edinburgh’da ise bayrakların 

çoğu şu anda İskoçyalıdır (mavi zemin üzerinde kö-

şegen, beyaz haç) ve bunlar, Birleşik Krallık’ın gide-

rek daha az birleşik olduğunu göstermektedir. Sem-

boller önemlidir.

---

26

Büyük Britanya

lerini kendilerine danışmak üzere, bugünkü başkent olan Londra’ya 

davet etmeye başladı. Bu krallar gizli demokrat değillerdi ama vergile-

ri yükseltmeye ve yerel iktidara sahip olanların desteğini elde etmeye 

ihtiyaç duyuyorlardı. İngiliz krallarının Fransız arazi kiracıları, kendi-

lerinin Fransa’daki savaşlarda harp etmek zorunda olduklarını ifade 

ediyorlardı. Bunlar külfetliydiler ve onlara ödeme yapmak üzere dev-

let gelirlerini artırmanın tek yolu, ileri gelenleri, en azından sembolik 

olarak, devlet işlerine katılmaya davet etmekti. Krallar, onların, 17. 

Yüzyıl’da monarşiyi gölgeleyecek bir 13. Yüzyıl kurumu tesis etmekte 

olduklarını pek bilmiyorlardı.

Parlamento, kralın saray toplantısının bir uzantısı olarak başladı, fakat yüzyıllar içinde bizatihi 

bir hayat merkezi hâlini aldı. Şövalyeler ve kasaba sakinleri, alt meclis, yani Avam Kamarası adı-

nı verdiğimiz şeyi oluşturdular. Üst düzey kilise mensupları ile birlikte soylu sınıfından olanlar ise 

Lordlar Kamarasını meydana getirdiler. Zamanla, Avam Kamarası’nın önde gelen bir üyesi olan 

Sözcüsü, krala karşı onun temsilcisi hâline geldi. Meseleleri özgürce ele almak üzere, üyelerin tutuk-

lanmasını önlemek için parlamenter ayrıcalıkları ortaya çıktı.

O dönemde Parlamento, en azından bizim anladığımız şekilde “temsilî” değildi. Sadece yerel ola-

rak zengin ve güçlü birkaç erkeği temsil ediyordu. Ama zayıf temsilden (ki 19. Yüzyıl’da sağlanmış-

tır) daha önemlisi, Parlamento, Magna Carta’nın önleyici mekanizmasını sürdürmüştür: İktidara 

nüfuz etmiş ve kralı çok fazla ileri gitmekten alıkoymuştur. Böylece Parlamento, demokrasiyi bilme-

den, onun temellerinden birini hazırlamıştır.

Karşılaştırma

Örf Hukuku

İngiltere’nin  uygarlığa  katkılarından  biri  de,  şimdi-

lerde  ABD’de,  Kanada’da,  Avustralya’da  ve  bir 

zamanlar  İngiltere  tarafından  yönetilen  (Güney 

Afrika  hariç)  diğer  ülkelerde  de  hukuk  sisteminin 

uygulamakta olduğu, Örf Hukuku’dur. Örf Huku-

ku, Angıl ve Saksonların, özgür insanların haklarına 

vurgu yapan Cermenik kabile yasalarının gelenek-

sel kullanımının sonucudur. Eski kararlarla sabitlen-

miş teâmüle dayanır ve bu nedenle “yargıç ürünü 

yasa”  olarak  adlandırılır.  Normanlar,  İngiltere’yi 

işgal  ettikten  sonra,  bu  yasanın  tamamen  yerel 

olan yapısını çok fazla parçalı buldular, bu yüzden, 

yerel  yasaları  sistematikleştirmek  ve  İngiltere’nin 

bütün bölgeleri için “ortak” bir hukuk [İngilizcede 

“örf”  sözcüğünün  karşılığı  olarak  kullanılan  “com-

mon” kelimesi, aynı zamanda “ortak” anlamına da 

gelmektedir, ç.n.] üretmek üzere merkezî mahke-

meler kurdular –isim de buradan gelmektedir.

Örf  Hukuku,  büyük  ölçüde  dava  hukukudur 

ve  Kıta’nın  çoğunda  (İskoçya’da  da)  kullanılan  ve 

teâmül ve vaka araştırmasından ziyade sabit hukuk 

kurallarına  vurgu  yapan  kural  [code]  hukukundan 

ayrılır. Kural hukuku, esasen, Katolik Kilisesi’nin Kili-

se Hukuku içinde canlı tutulan, modernleştirici Kıta 

Monarkları  tarafından  diriltilen  ve  1804’te  Code 

Napoléon’da [Fransız medenî hukuku] güncelleşti-

rilen  Roma  Hukuku’dur.  Kural  hukukuna  nispetle 

Örf Hukuku esnektir ve aşamalı olarak yeni vaka-

lara uyum sağlar.

Vatikan  Roma Katolik kilisesinin 

merkezi. 

Anglikan İngiltere kilisesi; Amerika’da 

Piskoposluk.

antiklerik Roma Katolik kilisesini 

siyasetin dışında bırakma yanlısı.

Örf Hukuku İngiltere’de gelişen, 

yargıç ürünü yasa sistemi.

Teâmül  Eski olaylara dayanan 

hukukî muhakeme.

---