Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 15. Həyatın mənası və xoşbəxtlik
80 şəxsiyyətin özünə verdiyi qiymət, şərəf, namus və ləyaqət məfhumları ictimai qiyməti nəzərdə tutur. Namus, şərəf, ləyaqət başqa insanlara münasibətdən sərfnəzər edilərsə, heç bir mənaya malik olmaz… “Şərəfin tarixi inkişafı haqqında bir neçə qeyd” adlı məqaləsində A.İ.Gertsen şərəf və namusu insan şəxsiyyətinin yaranması ilə əlaqələndirir və göstərir ki, insan yalnız ictimai həyatda şəxsiyyət olduqdan sonra cəmiyyət qarşısında öz şərəfini və ləyaqətini dərk etməyə başlayır. Həmin məqalədə A.İ.Gertsen şərəf və namusun inkişafını üç əsas dövrə bölür. Birinci dövr – qəbilə quruluşu dövrüdür. Bu dövrdə artıq şərəf, namus və ləyaqət haqqında ilk təsəvvür yaranır. Lakin bu dövrdə şəxsiyyət hələ tam formalaşmadığından şəxsi şərəf və namus da yox dərəcəsindədir. Çünki bu dövrdə şəxsiyyətin özü qəbilə, tayfa və ailədən ayrıl madığından, onun şərəf və namusu da qəbilə, tayfa, ailə şərəfi və namusudur. Ayrıayrı fərdlər öz şəxsi şərəf və namusu uğrunda deyil, bütün qəbilənin, tayfanın şərəfi uğrunda düşməndən qan intiqamı alırlar. Başqa sözlə desək, bu dövrdə şəxsiyyətin özü kimi, onun şərəf və ləyaqəti də qəbilənin, tayfanın şərəfi içərisində əriyir. Şərəfin inkişafının ikinci dövrünü A.İ.Gertsen yunanRoma dövrü adlan dırır. Bu dövrdə ayrıayrı fərdlərin vətəndaşlıq ləyaqəti, vətəndaşlıq şərəfi haq qında təsəvvürləri xeyli yüksəlir. Bu dövrdə Afina və Roma şəhərləri azad şəhərlər olduğundan, bu şəhərlərdə doğulanlar və ya yaşayanlar azad vətəndaş lar hesab edilirdilər. Beləliklə, A.İ.Gertsenin haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, adamların ləyaqəti onların doğulduğu ərazi ilə müəyyən olduğundan, şərəf – əslində, adam ların öz şərəfi deyil, Afina və Roma kimi şəhərlərin şərəfidir. Bundan əlavə, Roma və Afina kimi şəhərlərin vətəndaşları başqa şəhər və kəndlərin əhalisini tam şərəfsiz və ləyaqətsiz hesab edirdilər. Onlar öz qullarına, xaricilərə “yarım adam”, barbarlar kimi baxırdılar. Buna görə də, əslində, bu dövrdə də şəxsiyyətin şərəfi, namusu və ləyaqəti tam forma laşmamışdı. A.İ.Gertsenin nəzərincə, şəxsi şərəf və ləyaqət yalnız üçüncü dövrdə – orta əsrlərdə qəti formalaşıb özünün ən yüksək nöqtəsinə çatır. Bu dövrdə tarix səhnəsinə cəngavər əxlaqı çıxır. Şərəf, namus və şəxsi ləyaqət ən böyük fəzilət hesab olunur. Şərəf və namus bir növ əxlaqın meyarına çevrilir. Lakin bu dövrdə şəxsi şərəf, namus vətəndaşlıq şərəfi hesabına inkişaf edir. Cəmiyyətin ümumxalq şərəfi arxa plana çəkilib kölgədə qalır. Buradan A.İ.Gertsen belə bir nəticə çıxarmışdı ki, şəxsiyyətin həqiqi şərəfi, namus və ləyaqəti inkişaf etmiş azad şəxsiyyətlə cəmiyyət arasında ahəngdar əlaqə yarandıqdan sonra mümkün ola bilər. Nə qədər ki, şəxsiyyətin həqiqi azadlığı təmin edilməmişdir, şərəf, namus və ləyaqət lazımınca inkişaf edə bilməz”. 81 15. Həyatın mənası və xoşbəxtlik “İnsan həyatda nə üçün yaşayır”, “Onun dünyada mövqeyi nədən ibarətdir”, “İnsanın xoşbəxtliyi nədədir” kimi suallar hər bir ağıllı insanı narahat etməyə bilməz. Xoşbəxtlik – etikanın digər kateqoriyalarından fərqli olaraq, daha konk ret məzmuna malik olsa da, xüsusən borc, vicdan, şərəf və s. məsələlərlə bağlı onlarla sıx əlaqədədir. İnsan mənəviyyatının dərinlikləri ilə əlaqədar olan xoşbəxtlik – əxlaqi şüurun əsas anlayışlarından olub, insanın daxilən razı qal masına uyğun bir haldır. Arzu kimi, xoşbəxtlik də insan idealının hissiemo sional formasıdır, lakin fərq bundadır ki, o yalnız məqsəddən, cəhddən ibarət olmayıb, bunların həm də həyata keçirilməsi ilə bağlıdır. Xoşbəxtlik yalnız insanın müəyyən konkret ob yektiv mövqeyini və ya subyektiv vəziyyətini xarakterizə etmir, o, insanın həyatının necə olması və əsl səadətin nədən ibarət olması barədə təsəvvürləri ifadə edir. Xoşbəxtlik ruhun daimi rahat lığıdır. O, fasiləsiz sevinc deyil, əksinə, ruhun xüsusi emosional yüksəliş məqamıdır. Buna görə də xoşbəxt həyata qəmliqüssəli, dərdli məqamlar da aid ola bilər. Xoşbəxtliyə həm də həyatın bir çox sevinclərindən imtina etmə daxildir. Xoşbəxtlik kifayət qədər güclü, gərgin və müsbət həyəcan olub, öz həya tından yüksək dərəcədə razı qalma halıdır. Bu halın yaranması üçün heç də insanın həyatının bütün sahələrində müvəffəqiyyət əldə edilməsi tələb olun mur. Bu müvəffəqiyyət yalnız qlobal problemlərə aiddir. İnsanlar çox müxtəlif situasiyalarda özlərini xoşbəxt hesab edə bilərlər. Məsələn, yenicə evlənən lər bir çox kəmkəsirləri olsa belə, özlərini, adətən, xoşbəxt hesab edirlər. Onla rı nə dəbdəbəli ev, nə xarici markalı maşın, nə də başqa sərvətlər maraqlan dırmır. Kasıb sənətkar da, öz əsərləri ilə bağlı müəyyən nailiyyət əldə etdikdə, özünü xoşbəxt hesab edə bilər. Rəssamın hər hansı mö təbər sərgidə iştira kı, şairin ilk kitabının çıxması, müğənninin mükafat və ya fəxri ad alma sı və s. bu qəbildəndir. Göründüyü kimi, xoşbəxtliyə səbəb olan hadisələr uzunmüddətli olmur. Çünki həyatda qane olma halları daimi deyil. Xoşbəxtlik qısamüddətli olub, şimşəyin çaxma anını xatır ladır. Təsadüfi deyil ki, “bal ayı” ifadəsi mövcuddur, “bal beşilliyi” isə gülüş doğura bilər. Sa dəcə olaraq, insan öz müvəffəqiyyətlərinə alışır və yeniyeni zirvələr fəth etmək istəyir ki, bu da yeni, daha dərin hisslər keçirməyi tələb edir, özünütəsdiq və mənəvi zənginləşmə üçün digər yollar axtarır. Mütləq xoşbəxtlik mümkün deyil. Tələbata uyğun olaraq, o, daim inkişafdadır. Xoşbəxtlik anlarında insan dün yanı da ayrı cür qavrayır. Görəsən, cinayətkarlar özlərini tam xoşbəxt hiss edə bilirlərmi? Yəqin ki, yox. Elə təkcə hər an ifşa olunmaq təhlükəsi buna mane ola bilər. Cinayətkar öz əməlindən nə dərəcədə həzz alsa da, uzun müddət sevinc hissi keçirsə də, bu, əsl xoşbəxtlik deyil. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|