Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
82 Xoşbəxtliyin yaranma prosesi bir sıra özünəməxsus əxlaqi xüsusiyyətləri də üzə çıxarır. Hadisənin və şəraitin xırda eqoizm mövqeyindən deyil, yüksək əxlaqi dəyərlər baxımından qiy mətlən dirilməsi xoşbəxtliyin başa düşülməsində mühüm rol oynayır. Müxtəlif əxlaqlı adamların xoşbəxtliyi və onu başa düşməsi arasında müəyyən fərqlər mövcud olur. Xoşbəxtlik azad quşa bənzəyir. O olmayan yerdə insanı güclə özünü xoşbəxt hesab etməyə məcbur etmək olmaz. Bu baxımdan xoşbəxtliyə aid bir sıra atalar sözləri də mövcuddur. Məsələn, “xoşbəxtlik at deyil ki, boynuna cilov taxasan” və ya “xoşbəxtlik balıq deyil ki, onu tilovla tutasan” və s. Xoşbəxtlik fərdi olur. Yəni hər bir insanın, ailənin, sosial qrupun, millətin xoşbəxtliyi ola bilər. Xoşbəxtlik insanın mənəvi ideala nə dərəcədə yaxın ola bilməsi ilə də üzə çıxır. “Yaxşı həyat nədir və insan ilk növbədə nəyə can atma lıdır» kimi suallar xoşbəxtliyə aid olan əsas məsələlərdəndir. Xoşbəxtliklə bağlı insanların fikirləri çox müxtəlifdir. Bəziləri üçün xoşbəxtlik öz zahiri əlamətləri ilə seçilməlidir ki, bura ilk növbədə uğur, həzz, şərəf, vardövlət və s. aiddir. İnsanın sevincə, rahatlığa, arzularının icrasına can atması təbiidir. Lakin bunların əxlaqi tələblərlə, mə sələn, borcla toqquşması problem yarada bilər. Bəxtigətirmə, tale kimi başa düşülən xoşbəxtlik insanın özündən asılı deyil. Buna baş qaları da qarışa bilməz. Bu barədə düşünən Aristotel o fakta diqqət yetirib ki, insanın ədalətli olması, və yaxud hər hansı xeyirxahlığı uğur kimi qiy mətləndirilmir. Çünki bu keyfiyyətlər insanın cəhdindən, səyindən asılı dır. Lakin mirasa sahib olmaq, yaxşı yaşayışa, fitri istedada malik olmaq uğur, müvəffəqiyyət kimi başa düşülür. Pis bir hadisədən, qəzadan yaxa qurtar maq özü də uğurdur. Lakin Allahın göndərdiyi səadət belə insandan müəyyən zəhmət tələb edir. “Səndən hərəkət, Allahdan bərəkət” misalı da təsadüfən yaranmayıb. Lakin hər hansı uğur, həyatın “insana gülümsəməsi” hələ insana özünü xoşbəxt hiss etməyə imkan vermir. Eyni zamanda xoş bəxtliyin yaşanma sı, duyulması onun əsas məqamıdır. Xoşbəxtlik o vaxt həqiqi olur ki, o, insanda sevinc və razılıq duyğuları oyatsın. Xoşbəxtlik haqqında yayılmış təsəvvürlərdən biri də budur ki, o yaşanan zaman keçirilən sevinc hissi dərin olur. Lakin bu cür həyəcan vəziyyəti də tez keçəndir. Xoşbəxtlik ona görə qısa ömürlü, epizodik hal kimi xatırlanır ki, insan xoşbəxt olanda saat yadına düşmür, hər saat bir ana çevrilir. Həzz və xoşbəxtliyin fərqini insanlar nəinki çoxdan başa düşüblər, hətta onu da dərk ediblər ki, hər bir həzz heç də xoşbəxtliyə aparmır. Qədim Yuna nıstanda məşhur siyasi xadim, e.ə. VI əsrdə yaşamış Solon deyirdi ki, “sənə qüssə gətirəcək həzdən qaç”. Bəzən bədbəxt adamlar da nədənsə həzz ala bilər. Eyni zamanda, xoşbəxtlik də həzlə müşayiət edilir. Həzsiz xoşbəxtliyi dərk etmək çətindir. Lakin həzz xoşbəxtliyin nə şərti, nə də məzmunu deyil. 83 Xoşbəxtlik haqqında yayılan digər təsəvvür vardövlətlə bağlıdır. Lakin vardövlət həmi şəmi xoşbəxtlik gətirir? Burada vardövlətin hansı yolla qaza nılması da rol oynayır. Bundan başqa, bir çox vardövlət sahibləri heç də özlərini xoşbəxt hiss etmirlər. Əlbəttə, halal yolla qa zanılmış vardövlət insa na əziyyət vermir, ondan qətiyyən qaçmaq lazım deyil, çünki kasıb olaola xoşbəxt olmaq doğrudan da çətindir. Lakin bir daha xatırladırıq ki, xoşbəxtlik vardövlətlə, onun miqdarı ilə ölçülmür. Doğrudur, uğurlu tale, sevinc, maddi və mənəvi baxımdan zəngin həyat, xoşbəxtliyin əldə edilməsinə səbəb olan amillərdir. Lakin bunlar xoşbəxtlik üçün yalnız əlverişli şəraitdir, onun səbəbi və məzmunu deyil. Sokrat deyirdi ki, xoşbəxtlik insanın tərbiyəsindən, təhsi lindən və nə dərəcədə xeyirxah olmasından asılıdır. Yalnız layiqli və namuslu adamlar xoşbəxt ola bilər, ədalətsiz və səfehlər xoşbəxt ola bilməzlər. Ədalət sizlər cəzalanmırsa, onda onlar xüsusilə bədbəxtdirlər. Xoşbəxtlik məmnunqalma kimi başa düşülürsə, deməli, bu qaneolun ma ani deyil, uzun müddətlidir, həyatın böyük bir zaman kəsiyini əhatə edir. Xoşbəxtlik üçün kəmiyyət göstəriciləri olmasa da, həyatın bütövlükdə və ya ayrıayrı tərəflərinin insanı qane etməsi kimi kəmiyyət göstəriciləri mövcuddur. Xoşbəxtlik sevinc hissi ilə də çox yaxındır. Sevinc emosional olduğu halda, xoşbəxtlik sa kit də yaşana bilər. Birgəyaşayış şəraitində mövcud olan insan nə iləsə barışmalı, nəyin naminəsə özünü qur ban verməli, müəyyən məhdudiyyətlərə dözməlidir. Bu cür dözümlü, xeyirxahlıqlarla dolu həyat xoşbəxtliyə səbəb ola bilər. Bir çoxları məhz bu fikirdədirlər ki, “xoşbəxt olmaq istəyirsənsə, xeyirxah ol”. Bu, əlbəttə, çətin xoşbəxtlikdir. Qədim filosofların çoxu xoşbəxtlik və xeyir xahlığın nisbəti barədə artıq öz fikirlərini söyləyiblər. Polyak filosofu B.Tatarkeviç (18861980) özünün “Xoşbəxtlik və insanın kamilliyi” adlı əsərində xoşbəxtliyin bir neçə növündən söhbət açır: “1) həzz, ləzzət; 2) uğur, bəxtigətirmə; 3) tale (qədim yunan mifologiyasında tale və xoşbəxtlik ilahəsi Tixe, qədim Romada isə For tuna idi); 4) sərvətə malik olma”. Xoşbəxtlik çox mürəkkəb anlayış olsa da, onun mövcudluğunun təzahürü olan bir sıra amillərdən danışmaq mümkündür. Nahaq yerə demirlər ki, xoş bəxt lik balıq deyil ki, onu tilovla tutasan. Bu amillər xoşbəxtliyin yaranmasına zəmanət verməsə də, hər halda, müəyyən mənada ona təkan ola bilər. Bu amil ləri şərti olaraq obyektiv və subyektiv olaraq 2 qrupa ayırmaq olar: Obyektiv amillər, əsasən, insanın şüurundan və iradəsindən asılı deyil, subyektiv amillə rin yaran masında isə, adətən, insan özü iştirak edir. Obyektiv amillərə təbii şərait (əlverişli iqlim, coğrafi mövqe, təbii fəlakətlərin baş verməməsi və s.) və cəmiyyətin vəziyyəti (müharibə və ya sülh şəraitində yaşaması, qanunların işləməsi, ədalətin bərqərar olması və s.) aiddir. Əgər ölkədə təbii fəlakət baş verirsə, qorxulu epidemiya yayılırsa, vətəndaş müharibəsi gedirsə və s. bu kimi Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|