85
də yanılır. Öz biliyinə həddindən artıq gü vən mək cəhalət əlamətidir. A.Bakıxa
nov bu münasibətlə özü haqqında deyir ki, gənclik çağlarında öz əqlimə tama
milə inanırdım, nöqsanlı olduğumu heç vaxt ürəyimə gətirmirdim. Rəyimə
mü vafiq olmayan bir işi, öz istəyimin əksinə nəticələnən bir məsələni özgəsin
dən bilərək, zəmanə adamlarını təqsirləndirirdim. Hərçənd ki, onlar da günahsız
deyildilər. Lakin onların günahı mənim düşündüyüm qədər deyildi. Getdikcə
tədqiqatım və təcrübəm artdı. Öz əqlimin dərə cə sinə şübhə etməyə başladım,
bilmədiyim nöqsanlar yavaşyavaş meydana çıxdı. Nəhayət, zövq ü mün xoş bir
çağında və yabançılardan uzaq olduğum bir zamanda insafı hakim edərək özü
mün xasiyyət və rəftarımı birbir nəzərdən keçirdim. Məlum oldu ki, mənim
təsəv vür lərim puç imiş, nəfsimin və şəhvətimin təsiri altında imiş. Yaxşı sandığım
şey mənim halıma uyğun deyilmiş. Zehnim və zirəkliyim xudbinliyimə qalib
gəlmiş olsaydı, bu gün xatırladıqda, peşmançılığını çəkdiyim işləri görməzdim.
A.Bakıxanov məsləhət görmüşdü ki, elm və kamalımızın nöqsanları oldu
ğunu bildikdən sonra insan gərək öz elm və etiqadına arxayın olmasın. İşi
hərtərəfli dərin düşünmədən ona əl atmasın; əqli tədqiqatını, dünyanın böyük
adamlarının və xalqlarının görkəmli alimlərinin rəyləri ilə tətbiq etsin və ümu
minin faydasına olan işi qəbul etməkdən utanmasın. Çünki bizim heç bir işimiz
təqlidsiz olmamalıdır, heç olmazsa, pisliyə və zərərə səbəb olan iş deyil, ümu
minin faydasına olan iş təqlid edilsin.
Maraqlıdır ki, Abbasqulu ağa Bakıxanov təvazökarlıq və sadəlikdən
danışarkən, sadəliyi prinsipsizlik, acizlik dərəcəsinə endirməməyi tələb etmiş
dir. O yazırdı ki, “həlimliyin acizlik, təvazökarlığın isə alçaqlıq dərəcəsinə
gəlib çıxmasından saqınmaq lazımdır. Ancaq acığı və vüqarı, yeri gəldiyi vaxt
da, bədəni qorumaq üçün alət etmək lazımdır. Çünki bir çoxları bir nəfəri aciz
gördükdə onu incitməyə tələsirlər”.
Z.Göyüşov özü isə belə hesab edir ki, “…xoşbəxtlik – əxlaqi ideal və arzu
ilə sıx surətdə bağlıdır. Əxlaqi ideal və arzu insanın xoşbəxtliyinin mühüm
tərkib hissəsi olmaqla bərabər, həm də qiymətli əxlaqi sərvət xarakteri daşıyır.
İdealsız, arzusuz, məqsədsiz, gələcəyə inamsız mənalı insan həyatı təsəvvür
etmək
çətin olduğu kimi, bunlarsız əsl xoşbəxtlik də mümkün deyil”.
İnsan həyatında yalnız sevinc yox, kədər də mövcuddur. Xoşbəxtlik kimi,
bədbəxtlik də dərin həyəcanla müşayiət olunur. Lakin xoşbəxtlik fəlsəfi anla
yış olduğu halda, bədbəxtlik fəl səfi anlayış deyil. Psixoloqlardan fərqli ola
raq, filosoflar bədbəxtlik haqqında müzakirə açmırlar. Ona görə yox ki, onlar
insan həyatına biganədirlər, sadəcə olaraq, xoşbəxtlik anlayışı, onlara görə,
ideala yaxındır. İnsanlar xoşbəxtliyi uğurdan ayıra bildikləri kimi, bədbəxtliyi
də şansın reallaşmamasından, bəxti gətirməməkdən fərqləndirməyi bacarır
lar. Bəzən adi danışığımızda dərdi, bəlanı, dərin həyəcanları bədbəxtlik kimi
tələffüz etsək də, bunun əsl bədbəxtlik olmadı ğını başa düşürük. Bədbəxtlik –