Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Peşə etikası peşə mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi
95 evtanaziya aktını insanın həyatına onun dəhşətli fiziki ağrılarının kəsilməsi məqsədilə son qoyulması kimi müəyyən edirdi. Nasist Al maniyasında da “Reyx”ə xeyir gətirməyənlərdən – xəstələrdən və qocalardan yaxa qurtarmaq mövqeyi tətbiq edilirdi. Uzun illər gizli saxlanılan və yalnız müəyyən dairə lərdə məlum olan evtanaziyanı məhz bioetika üzə çıxardı. 80ci illərin sonunda evtanaziya müəyyən məhdu diy yətlərlə bəzi ölkələrdə, məsələn, ABŞda, Fran sada, Hollandiyada, Belçikada və Niderlandda bu və ya digər şəkildə (həkimin məsləhəti və xəstənin xahişi ilə) leqallaşdı. Lakin bu ölkələrin həkimləri, hüquqşünasları, ilahiyyatçıları və filosofları hələ də teztez bu leqallaşmanın əleyhinə çıxırlar. Amerika Tibb Assosiasiyası insanın həyatına qəsdən son qoy mağın əleyhinə olsa da, bəzi hallarda çarəsiz xəstələrin müalicəsini dayandır mağa icazə verir və bunu dolayı yolla hətta Hippokrat andı ilə də əlaqələndirir. Pedaqoji etika da humanist aspektlərlə zəngindir. Bu etikada müəyyən nor mativlər və ənənələr çoxdan və əsasən kortəbii şəkildə əmələ gəlmişdir. Hələ antik dövrdə müəllimdən sa vadlı olmaq, uşaqları sevmək, təmkinli olma ğı bacarmaq, nə tərifi, nə də cəzanı asanlıqla “pay lamamaq”, şagirdlərə qarşı diqqətli olmaq, onlara dərsi yaxşı öyrətmək, öz əxlaqına nəzarət et mək tələb olunurdu. O dövrdə müəllimin mövqeyi ata qədər, bəzən isə atadan da üstün olurdu. Müəllim daim öz mədəni səviyyəsinin yüksəlməsi qeydinə qalma lı, cəmiyyətdəki müstəsna rolu nu dərk etməli idi. Çünki pedaqoji etika yalnız müəllimşagird münasibətlərini deyil, həm də müəllimmüəllim, müəllim cəmiyyət, müəllimdövlət, müəllimvalideyn münasibətlərini öyrənir. Buna görə də müəllimin nəzakətli, öz yerini bilən, gözəl nitq mədəniyyətinə malik olan, öz fikrini aydın ifadə etməyi bacaran olması vacibdir. M.İ.Kalinin yazırdı ki, “müəllim nəinki öz fənnini yaxşı bilməlidir, həm də onu elə başa salma ğı bacarmalıdır ki, şagirdlər o dərsi mənim səyə bilsinlər”. Bununla yanaşı, müəllim səlis nitq qabiliyyətinə, gözəl danışıq tonuna, zəngin dünyagörüş və leksikona malik olmalı, dərsi başa salarkən əsas, vacib məsələləri vurğulama ğı bacarmalıdır. Müəllim üçün vacib olan məsələlərdən biri də uşaqların ina mını qazanmaqdır. Pedaqoji prosesdə əsas məqsəd yalnız uşaqların inamı nı qazanmaq yox, həm də uşağın özünə etibar etməyi bacarmaqdır. Məşhur pedaqoq A.S.Makarenko öz pedaqoji fəaliyyətini həmişə tərbiyəsi ilə məşğul olduğu uşaqların inam və etibarı əsasında qururdu. Belə olduqda uşaq öz şəxsi ləyaqətini dərk edə bilir, onda öz gücünə əminlik hissi yaranır, ona göstərilən etimadı doğ ruldacağına inanır, özünün yaxşı cəhətlərini nümayiş etdirməyi və özünə tənqidi yanaşmağı öyrənir. Digər anlayışlar kimi, peşə etikasının da spesifik anlayışları var. Məsələn, peşə borcu, peşə şərəfi, peşə ləyaqəti, peşə ədaləti, peşə nəzakəti və s. Peşə əxlaqının özünəməxsus prinsipləri də mövcuddur. Bunlardan huma nizm prinsipi, peşə optimizmi prinsipi, vətənpərvərlik prinsipi və s. daha 96 mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Humanizm prinsipi peşə etikasının bütün sahə lərinə aid olub, hər bir insanın şəxsiyyətinə hörmətlə yanaş mağı tələb edir. Bu prinsip insana utilitar, yəni hər hansı, hətta kifayət qədər mühüm məqsədlərlə əlaqədar yanaşma ilə dabandabana ziddir. Humanizm prinsipinin dərk edil məsi rəhbər işçilər, hüquqmühafizə orqanları əməkdaşları və fəaliyyətini uşaqlara məhəbbət üzərində quran müəl limlər üçün daha vacibdir. Bu prin sip optimizm prinsipi ilə uzlaşır. Məsələn, müəllim, hima yəsində olan balaca vətəndaşları öz qüvvələrinə və gələcəyə inamı olmadan tərbiyə edə bilməz. Müxtəlif islahedici müəssisə işçiləri üçün də optimizm olmadan fəaliyyət göstərmək çətindir. Rəhbər işçinin də əgər insanlara inamı olmazsa, planla rının reallaşması qəlizləşər. Belə inam digər peşə sahiblərinə – həkimlərə, müəllimlərə və başqalarına, həmçinin onların tabeçiliyin də kilərə hava və su kimi lazımdır. Peşələrin əksəriyyəti, xüsusən insanla bilavasitə əlaqədar olanlar yüksək ideyalardan qidalanmalıdır. Buna görə də peşə etikası vətənpərvərlik ideya larını da özündə əks etdirməlidir. Peşə əxlaqının əsas prinsiplərindən olan vətənpərvərlik prinsipi nəinki öz ölkəsinə, hətta digər ölkələrə və xalqlara da diqqət və hörmətlə yanaşmağı tələb edir. Beləliklə, peşə əxlaqının əsas anlayış və prinsipləri onun özəyini təşkil edir ki, bu da müxtəlif həyat şəraitlərində yeni məzmunla zənginləşir. 3. Peşə etikası peşə mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi Hər hansı bir təhsil ocağında təhsil səviyyəsinin göstəricisi kimi peşə mədəniyyətinin tər kib hissəsi olan peşə etikası çıxış edir. Etik normalar peşə fəaliyyətinin özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə təyin olu nur. Bu normalar insan həyatının bu və ya digər şərtlərinə, onun cəmiyyətlə, kollektivlə, yaxud ayrıayrı insanlarla olan münasibətinə yönlənir. Mənəvi nor malar bir çox hallarda insanların dəyər istiqamətləri ilə təyin edilir. Dəyər istiqamətləri (oriyentasiyaları) şəxsiyyət quruluşunun elementləri olaraq, onun fəa liyyət yönlərini xarakterizə edir. İnsanın istiqamətlənmiş fəaliy yəti nəticəsində şəxsiyyətin yeni psixoloji cəhətləri əmələ gəlir. Həyat və mədəniyyətin əsas dəyərləri insanın şəxsi dəyərlərinə çevri lir. Şəxsi dəyərlər isə, öz növbəsində, mənəvi etalonlara (etik normalara, etik mədəniyyətə) transformasiya olunur və insanın vicdanını yönləndirir. Bir çox mütəxəssislərin fikrinə görə, gələcək işçilərin (kompüter üzrə ope ratorların, modelyerlərin, dərzilərin və digər ixtisaslar üzrə liseylərdə təhsil alan şagirdlərin) peşə etikasını təhsil alarkən formalaşdırmaq daha məqsədə uy ğundur. Tələb olunan etik normaların siyahısı da çox genişdir: müdriklik, vic Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|