Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Peşə-etik metodların formalaşması
- IV HİSSƏ PSİXOLOGİYA ELMİNİN MÖVZUSU VƏ VƏZİFƏLƏRİ 1. Psixologiya elminin predmeti
- 2. Psixologiya elminin tarixindən
- 3. Psixi hadisələr
97 dan, nəzakət, çalışqanlıq, dəqiqlik, mütəşəkkillik, intizam, ədəb, diqqətcillik, ünsiyyətçillik və s. Lakin hər bir gələcək işçidən vicdan, məsulliyət və peşə karlıq kimi ən vacib xüsusiyyətlər tələb olunur. 4. Peşə-etik metodların formalaşması Peşəetik metodları şərti olaraq aşağıdakı qruplara bölmək olar: 1) Əsas rol təhsilə verilir (“təlim”, “müəyyən seminar məşğələlərin aparıl ması”, “xüsusi kurslar”, “diskussiyalar”); 2) Ailə institutunun rolu (“ailə tərbiyəsi”, “uşaqlıqdan düzgün aparılan tərbiyə”); 3) Etika prinsiplərini, həmçinin peşə kollektivləri formalaşdıra bilər (“prak tik tə lim”, “nümunə əsasında tərbiyə”, “müəllim və şagird arasında huma nist və demokratik müna sibət”); 4) Mənəvi özünütərbiyənin rolu (“öz biliyini artırma”, “inadkarlıq”). Peşə etikası – peşə mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi çıxış edir. Onun for malaşmasına nitq və təfəkkür mədəniyyəti çox böyük təsir göstərir. 5. Peşə etikası və peşə mədəniyyətinin formalaşmasının etapları Peşə etikası və peşə mədəniyyətinin formalaşması bir neçə etapdan ibarət dir: I etapda – öz peşəsinə olan marağın artması nəzərə çarpır. Bu, laboratoriya larda təşkil olun muş tanışlıq və oyun şəklində keçirilən məşğələlər zamanı əldə olunur. II etapda – şəxsiyyətin hər hansı fəaliyyət növünə olan intellektualyaradı cı fəallığı for ma laşır. Bu, didaktik oyunların, təlimyaradıcı məsələlərin həlli prosesində əldə olunur. III etapda – şagirdlərin ünsiyyət mədəniyyəti, peşəkarlıq fəallığı artır. Bu daha çox istehsalat təcrübəsi keçirilərkən özünü büruzə verir. Təcrübə proq ramlarında həmçinin təşkilatlar tərə findən qəbul olunmuş müəyyən davranış qaydaları da öz yerini tutur. 98 IV HİSSƏ PSİXOLOGİYA ELMİNİN MÖVZUSU VƏ VƏZİFƏLƏRİ 1. Psixologiya elminin predmeti Psixologiya termini yunan sözü olub, psyuxe – ruh, ruhi aləm, loqos – bilik, öy rənmək, elm sözlərindən əmələ gəlmişdir, mənası “psixika haq qında elm” deməkdir. Psixologiya termini elmin predmetini dəqiq ifadə edir: psixologiya – psixika haqqında elmdir. Psixologiyanın predmetini başa düşmək üçün biz əvvəlcə əsas anlayışla – psixika anlayışı ilə tanış olmalıyıq. Psixika anlayışına nələr daxildir? Psixika nədir? Lakin bu tanışlıqdan öncə gəlin psixologiya elminin yaranma tarixinə nəzər salaq. 2. Psixologiya elminin tarixindən Psixologiya elmi qədim tarixə malikdir. Psixoloji anlayışlar sistem şək lində ilk dəfə Aris totelin (eramızdan əvvəl IV əsr) “Ruh haqqında” adlı məş hur traktatında şərh olunmuşdur. Trak tatın adına diqqət etsək, görərik ki, o, psixologiya deyil, “ruh haqqında” adlanır. Bu, təsadüfi deyildir. Uzun müddət (XIX əsrin sonlarına qədər) psixologiya elmi fəlsəfəyə (və ilahiyyata) aid fənn hesab olunmuşdur. Avropa ədəbiyyatında bəzən onu mental (“mental” – latın sözü olub, psixi olan deməkdir) fəlsəfə, ruhiyyət adlandırmışlar. XVIII əsrin sonuna qədər psixologiya sözü nə ingilis, nə də fransız ədəbiyyatında işlənməmişdir. Alman ədəbiyyatında isə psixologiya sözü ensiklopedist alim Xristian Vol fun (16791754) 1734cü ildə “Empirik psixologiya” və “Rasional psixologi ya” adlı kitabları nəşr olunandan sonra məlum olmuşdur. XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq, psixologiya termini Amerika, Avropa və rus ədəbiyyatında vətəndaşlıq hüququ qazanmış və böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. “Düşünən adam”. Heygəltaraş Roden. 99 Azərbaycanda psixologiya termini XIXXX əsrin əvvəllərində rus psi xoloqlarının əsərləri vasitəsilə işlənməyə başlanmışdır. Azərbaycan psi xologiya elmində öz sözlərini demiş alimlər sırasında F.İbrahimbəyovun, Ə.Əlizadənin, M.Həmzəyevin, Ə.Bayramovun, R.İbrahim bəyo vanın adlarını çəkmək olar. 3. Psixi hadisələr Psixi hadisələri şərti olaraq üç böyük qrupa bölürlər: 1. Psixi proseslər; 2. Psixi hallar (və ya psixi halətlər, vəziyyətlər); 3. Psixi xassələr (və ya xüsusiyyətlər). Psixi proseslər psixologiya elminin əsas kateqoriyalarından biridir. İdrak proseslərinə (duyğu, qavrayış, diqqət, hafizə, təfəkkür, nitq və təxəyyül), iradi proseslərə və emosional proseslərə birlikdə psixi proseslər deyilir. Başqa sözlə, psixi proseslər özləri də üç yarım qrupa bölünür: idrak prosesləri, hissi proseslər və iradi proseslər. Psixi hadisələrin ikinci qrupunu təşkil edən psixi hallar və ya vəziyyətlər də müxtəlifdir. Şən əhval, affektlər, ehtiraslar, dalğınlıq, inamsızlıq, şübhə və s. psixi hallara misal ola bilər. Psixi xassələr də psixologiya elminin kateqoriyaları içərisində mühüm yer tutur. Tem pe rament, xarakter və qabiliyyətlər əsas psixi xassələrdir. İnsa nın onun üçün səciyyəvi olan əqli keyfiyyətlərini (ağlın tənqidliliyi və ya müstəqilliyini), emosional xassələrini (tez özündən çıxma, emosionallıq) və s. də psixi xassələrə aid edilir. Psixi proses termini psixi faktın dinamikasını nəzərə çarpdırır. Məsələn: Anar ayağını yün gülcə əzmişdi. Ağrı duyğusu əmələ gəlmişdi və ayağının ağrı sı davam edirdi. Amma bir müddət keçdik dən (1 saat, 1 gün, ya 12 gündən) sonra bu kəsildi. Psixi halət termini psixi faktın nisbi davamlılığını bildirir. Məsələn: 1314 yaşlı məktəbli şagird oğlan küçədə şit hərəkətlər edirdi. Birdən əmisinin o biri səkidən keçdiyini görüb, tez özünü yığışdırdı. Ancaq əmisinin onu gördüyünü hiss etmişdi. Oğlanın qanı qaralmışdı və bu hal onda bir neçə gün davam etmişdi. Psixi xassə və ya psixi xüsusiyyət termini isə psixi faktın sabitliyini, onun şəxsiyyətin strukturunda möhkəmləndiyini və təkrar olunmasını ifadə edir. Məsələn: iki şagirdə məktəbin həyətyanı sahəsində işləmək tapşırılmışdı. Şagirdlərdən biri tənbəl, digəri əməksevər idi. Biri oturduğu yerdən ayağa qalx maq istəmir, o biri isə işdən doymurdu. Yaxud biri sakit, digəri isə coşqun idi, biri ünsiyyətcil, digəri isə qaradinməz idi. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|