Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 18. Emosional stress və psixosomatik xəstəliklər
116 Bu cəhətdən rəhbər işçinin intellektual keyfiyyətləri ilə yanaşı, kommunika tiv xüsusiy yətləri, təşkilatçılıq qabiliyyəti, rəhbərlik üslubu, ünsiyyət və liderlik qabiliyyəti, kollektivdə zəruri mənəvi və psixoloji iqlim yaratmaq və saxlamaq məharəti çox əhəmiyyətlidir. Qrup rəhbər işçini yüksək qiymətləndirdikdə, nüfuzu ilə hesablaşdıqda, onun fəaliyyətinin səmərəli olması üçün əlverişli şərait yaranır. Bəzən kollektivin rəhbəri onun lideri ola bilmir. Kollektiv üzvləri arasında yaranmış müna sibətlərin təhlili zamanı aydın olur ki, kollektivdə rəhbər işçi ilə bərabər, heç bir rəsmi səlahiyyəti olmayan, lakin ümumi işlərin həllinə ondan çox təsir göstərən başqa bir işçi də vardır. Sosio logiyada və sosial psixologiya da belə şəxsə qeyrirəsmi lider deyirlər. Rəsmi liderlə qeyrirəsmi lider arasında ziddiyyətin olması heç də zəruri deyildir. Onlar birbirini qarşılıqlı surətdə tamamlaya da bilər. Lakin belə bir şəraitdə konflikt mənbəyi potensial surətdə mövcuddur və onun vaxtında qarşı sını almağın böyük əhəmiyyəti vardır. “İki qoçun başı bir qazanda qaynamaz” – atalar sözü güzəran təcrübəsinə istinad etsə də, ciddi sosialpsixoloji mənaya malikdir. Bu baxımdan qeyrirəsmi liderin meydana çıxması şəraitinin təhlili xüsusi aktuallıq kəsb edir. Sosial psixologiyada qeyrirəsmi liderin təsvir olunmuş tipləri içərisində pozitiv və neqativ qeyrirəsmi liderlər xüsusilə mühüm yer tutur. Pozitiv qeyrirəsmi lider öz davranışında yüksək əxlaqi prinsiplərə istinad edir və kollektiv üzvlərinə müsbət təsir göstərir. Neqativ qeyrirəsmi lider isə, adətən, mənfi əxlaqi prinsiplərə istinad edir və kollektiv üzv lərinə pozucu təsir göstərir. 18. Emosional stress və psixosomatik xəstəliklər Artıq qeyd edildiyi kimi, stress ingilis sözü olub, insanın psixi halətində baş verən gər ginlik və sıxıntını bildirir. Yəni insanın gündəlik fəaliyyətində, xüsusi şəraitdə rastlaşdığı çətin və mürəkkəb amillərin yaratdığı psixi gərginliyə stress deyilir. Stressi törədən amillər, səbəblər isə stressorlar adlanır. Stress orqanizmin daha çox gözlənilməz halda, qeyriadi ekstremal təsirlərə məruz qalması ilə əlaqədar olaraq baş verir və müxtəlif təzahürlərə malik olur. Hər hansı stressor insanın sağlamlıq dərəcəsindən və şəxsiyyət tipindən asılı olaraq müəy yən təsir gücünə malik olub, bu və ya digər dərəcəli stress yaradır. İmtahanqabağı ürəkbulanma, qarınağrısı, dizlərin və əllərin əsməsi, ovu cun tərləməsi, xolesterin ifrazının artması, iştahanın küsməsi və s. emosio nal stressə olan somatik reaksiyadır. Elə psixomatik reaksiyalar var ki, onlar 117 emosional komponentsiz baş verir. Məsələn, bilavasitə hiss orqanlarına təsir edən limona baxarkən ağız suyu ifrazı müşahidə olunur. Hətta limon haqda düşündükdə belə, həmin reaksiyalar olur. Bu proseslər ali sinif fəaliyyətinin birinci siqnal siste minin funksional strukturunda baş verir. İkinci siqnal sis teminin işi (limonun sözlə ifadə olun ması) fizioloji reaksiya (ağız suyu ifra zı) yaradır. Deməli, qeyriemosional psixosomatik reaksiya da mümkündür. Bilavasitə təsir edən qıcıqla, təxəyyüllə və sözlə ifadə şərti refleks əmələ gətirir. Psixosomatik proseslər insanın müxtəlif orqan və sistemlərində müşahidə olunur. Onlar müəyyən psixofizioloji mexanizmə malikdir. Psixogen faktorların təsiri nəticəsində somatik pozulmalar formalaşır və bunlara psixo somatik xəstəliklər deyilir. Psixosomatik xəstəliyin əmələgəlmə mexanizmi belədir: stress fak toru affektiv gərginlik əmələ gətirir. Affekt psixi və somatik sahələr arasında körpü rolunu oy nayır. Psixosomatik xəstəliklərin formaları çoxdur: hipertoniya, diabet, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, infarkt miokard, işemiya, miqren (xroniki kəskin başağrıları), bronxial astma, revmatik artrit, kolit, neyrodermatit. Hər bir işi dəqiqliklə, diqqətlə, incəliklə və çalışqanlıqla icra edənlərin əksi olan insanlarda zədələnməyə meyillik kimi psixosomatik pozulma olur. Psixo somatik pozulmanın digər forması toksik maddələrdən, tütündən və dərmandan asılılıqdan, alkoqolizmdən əmələ gəlir. Psixogen təsir zamanı tütündən istifadə nəticəsində tənəffüs yollarının xəstəlikləri, bronxit, ağciyər xər çəngi və qan damar xəstəlikləri baş verir. Həyat stimulu olmayanlar, işsizlər, bir proble min həl lini səbirsizliklə gözləyənlər kəskin tütün asılılığına düçar olurlar. Yeniyetmə və gənc adamlar tütündən istifadə etməklə özlərini daha da böyük göstərmək, özünəinama nail olmaq üçün riskə gedirlər. Alkoqol qəbul etməklə eyforiya (yüksək əhvaliruhiyyə) hissi keçirən “dərdli”, “problem”li şəxsiyyət sanki yüngülləşir, qorxunu, həyəcanı və real problemləri unudur. Əslində isə bu, psixo loji müdafiə reaksiyasıdır. Müəyyən toksik maddələrdən asılı olan adamlar “problem”lərini unutmaq üçün həmin maddələri qəbul etdiklərinin nəticəsi olaraq bir müddət keçdikdən sonra hərəkətlərinə nəzarəti artıq itirir, deqradasiyaya (dəyərlərin itirilməsinə) uğra yırlar. Belə hallar hətta ailədaxili zorakılığa da gətirib çıxarır. Toksik asılılıq əsasən psixi izaha malik olur. Məsələn, siqaret çəkdikdə “aclığı unutmaq”, “yuxulamanı yaxşılaşdırmaq”, alkoqol qəbul etdikdə “susuz luğun yatması”, “böyrəklərə xeyirli olması”, “həkimlər də içir və çəkir”, “içən də ölür, içməyən də ölür” sözləri ilə psixoloji bəraət müşahidə olunur. Bazar iqtisadiyyatı insanların qarşısına müəyyən tələblər qoyur. Onlardan geri qalmaqla insan cəmiyyətdəki mövqeyini itirir, bu, onun həyat səviyyəsinə təsir edir, psixi gərginliyin və narazılığın səbəbinə çevrilir. İşsizlik, iqtisa di çətinlik dövründə müəyyən əhali qrupları özlərini atılmış, lazımsız hesab Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|