Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün



Yüklə 2,9 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə52/52
tarix17.11.2018
ölçüsü2,9 Mb.
#80665
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   52

118
edir  və  digərlərinə  nisbətən  alçaldılmış  sayırlar.  Belə  olan  halda  psixi  sağ­
lamlığa  mənfi  təsir  daha  qabarıq  olur  və  “həyatdan  bezənlər”  çoxalır,  intihar 
və  psixosomatik  xəstəliklər  artır.  Sadalanan  psixi  stress  faktorlarının  insana 
təsiri onun mənsub olduğu ictimai qrupdan, tərbiyəsindən, temperamentindən, 
xarakterindən,  həyat  meyarlarından,  sərvət  meyil lə rin dən  və  adaptasiya 
qabiliyyətindən bilavasitə asılıdır.
Son illərin stressorları sırasına baxaq:
1) iş, onun təşkili və iqtisadi çətinliklər;
2) ailə üzvlərinə çətinlik yaradan geniş tələbat malları ilə təchizat;
3) işləyən qadınlarda bu tələbatlarla əlaqədar əmələ gələn psixi gərginlik;
4) həll olunmamış ev problemi;
5) ailə münaqişələri, işdə və digər yerlərdə olan narazılıqlar;
6) gərginliyi, frustrasiyanı aradan götürmək məqsədilə toksik maddələrdən 
istifadə (al ko qol, nikotin, narkotik maddələr və s.).
Bunları  aradan  qaldırmaq  üçün  psixi  gigiyena  və  profilaktika  tətbiq  olun­
malıdır:
1)  Uşaqların  tərbiyəsi  sahəsində  qadağalar,  qorxu  əmələgətirmə  ilə  yox, 
davranış nümu nələri əsasında tərbiyəyə geniş yer verilməlidir;
2)  Böyüklərdə  əməyi  düzgün  qiymətləndirmə,  düzgün  işgüzar  davranış, 
tənqidi düzgün qəbul etmək, şəxsi uğursuzluğa, sarsıntıya qarşı dözümlü olmaq 
təlqin edilməlidir;
3) Çox yorulmaqdan qorunmaq lazımdır. Çünki bu zaman görülən işə anti­
patiya for ma laşır;
4) Boş vaxtdan, səmərəli aktiv istirahət formasından istifadə etmək lazımdır;
5) Toksik maddələrdən, tütündən, alkoqoldan imtina etməli.
Bütün  bu  vasitələr  psixosomatik  xəstəliklərin  qarşısını  alar  və  adamların 
psixi sağlamlığını təmin edər. 
19. Psixi sağlamlıq
İnsanın  psixi  sağlamlığını  üç  səviyyədə  nəzərdən  keçirmək  olar:  bioloji, 
psixoloji və sosial səviyyədə. Qeyd edilən hər bir səviyyədə insan sağlamlığı 
özünəməxsus təzahürlərə malik olur. 
Bioloji  səviyyədəki  sağlamlıqda  orqanizmin  bütün  daxili  üzvlərinin  dina­
mik  ahəngdarlığı  və  onların  xarici  təsirlərə  adekvat  reaksiyası  əsas  olur.  Bu 
sahədə təbabətin təsiri nisbətən səmərəli olur.
Psixoloji sağlamlıq isə başqa səciyyə daşıyır, yəni burada məsələyə şəxsiy­
yət  konteks tindən  yanaşılır  və  onun  psixi  bütövlüyü  əsas  götürülür.  Yəni 
sağlam  şəxsiyyət  kimdir  və  ya  nə  deməkdir  mülahizəsi  ön  plana  keçir.  Əgər 


119
şəxsiyyətin bütün mühüm keyfiyyətləri kifayət qədər ahəngdar inkişaf etmişsə, 
onlar o qədər də davamlı, müvazinətli olur və onun tamlığını pozmağa yönəl­
miş təsirlərə qarşı durmağı bacarır. 
İnsanın psixi sağlamlığı o zaman pozula bilir ki, şəxsiyyətin xarakterində, 
inteqral  psixi  keyfiyyətlərində  bu  və  ya  digər  neqativ  cəhət  özünü  qabarıq 
surətdə büruzə verir, xüsusən də mənəvi­əxlaqi sferada defekt nəzərə çarpır.
Psixoloji  sağlamlıqdan  sosial  sağlamlıq  səviyyəsinə  keçid  əsasən  şərtidir. 
Çünki  hər  iki  sağlamlıq  səviyyəsi  bir­birini  həm  müsbət,  həm  də  mənfi 
mənada asanlıqla şərtləndirə bilir. Lakin sosial şəraitin, ictimai münasibətlərin 
şəxsiyyətin  psixi  sağlamlığında  təsiri  daha  güclü  olur.  Yəni  sosial­maddi  və 
sosial­mənəvi  şərait,  ailə  münasibətləri,  ünsiyyətin  xarakteri,  digər  qarşılıq­
lı  münasibətlərin  səciyyəsi  psixi  sağlamlığa  ciddi  təsir  edir.  Burada  əlverişli 
sosial  şəraitin  olub­olmaması  əsas  yer  tutur.  Məlum  olduğu  üzrə  həmin  amil 
şəxsiyyətin  psixi  sağ lamlığına  həm  müsbət,  həm  də  mənfi  təsir  göstərə  bilər. 
Pozğun tərbiyə şəraiti, əlverişli olmayan ətraf mühit insanlarda müxtəlif xarak­
terli  qeyri­adekvat,  hətta  kriminal  səciyyəli  davranışın  mənbəyi  olur.  Belə 
olduqda  şəxsiyyət  mənəviyyatca  pozulur,  onun  özünüidarə  və  özünütənzimi 
lazımi səviyyədə ola bilmir. 
Şəxsiyyətin psixi sağlamlığı onun idrak proseslərinin xüsusiyyətlərində də 
özünü büruzə verir. Buraya özünü adekvat qavramaq, hafizədə lazımi informa­
siyaların hifz edilməsində, infor masiyaları məntiqi təhlil etmək qabiliyyətində, 
təfəkkürün  tənqidiliyində,  yaradıcılığa  qabil  ol maqda,  intellektdən  istifadə 
etmək bacarığında, özünü yaxşı tanımaqda, ağılın, təfəkkürün intizamlı olma­
sında, yəni fikir və düşüncələrini idarə edə bilməsində özünü göstərir. Əlbəttə, 
şəxsiyyətin  psixoloji  cəhətdən  sağlamlığının  göstəricisi  və  meyarları  həddən 
ziyadə  çox  və  rəngarəngdir.  Əsl  məsələ  şəxsiyyətin  özünü  düzgün  dərk  edib 
adekvat qiymətləndirməsində, mənəvi cəhətdən sağlam olmaq, həm də insanın 
özünü idarəetmə qabiliyyətindədir.
Şəxsiyyətin sosial sağlamlığı daha çox onun sosial gerçəkliyi adekvat qav­
ramasında, ətraf aləmə maraq, fiziki və ictimai mühitə uyğunlaşmaqda (müva­
zinətdə)  səmərəli  fəaliyyətə  yönüm,  istehlak  mədəniyyətində  təmənnasızlıq, 
davranışda demokratizm və sairdə ifadə olunur.
20. Özünüidarə və psixi sağlamlıq
Sağlam  psixikanın  təmin  olunmasında  müəyyənedici  rol  şəxsiyyətin  ətraf 
aləmə qarşılıqlı əlaqəsi və təsiri amilinə məxsusdur.
Psixoloji özünüidarəyə aşağıdakı mərhələlər daxildir:
a) idarəetmə məqsədinin qoyulması;


120
b) informasiyanın qəbulu və işlənməsi;
c) qərar qəbulu;
ç) qərarın həyata keçirilməsi və nəzarət.
Bu  mərhələlərin  hər  birində  psixi  sağlamlığı  təmin  etməyə  təsir  göstərən 
proseslər inkişaf edir. 
Sağlam psixikaya malik olan şəxs cəmiyyətdə mövcud olan davranış nor­
malarına zidd olan qərar qəbul etmir. Başqa sözlə, əgər insanın mənəvi statu­
su deformasiyaya məruz qal ma yıbsa, onun qəbul etdiyi qərar həm özünə, həm 
də ətrafdakılara xeyir verəcəkdir. Mənəvi cəhət dən etibarlı və sağlam psixikaya 
malik olan şəxsiyyət əxlaqsız davranış və hərəkətlərə qabil ol ma yan alicənab, 
vicdanlı insandır.


121
ƏDƏBİYYAT
Azərbaycan dilində:
1.  Aristotel. Nikomax etikası (tərc.F.Təbibi). Bakı, 2007
2.  Aristotel. Ritorika (tərc.Q.Abbasova, B.Səfərova). Bakı, 2008
3.  Aristotel. Politika. Böyük etika (tərc.F.Həbibi). Bakı, 2006.
4.  Bayramov Ə.,Əlizadə Ə. Psixologiya. Bakı, 2006.
5.  Bakıxanov A.A. Təhzibül­əxlaq. Bakı, 1984.
6.  Cəfər Məmməd. Nizaminin fikir dünyası. Bakı, 1982.
7.  Cəfərli T. Marksist­leninçi etikanın nəzəri əsasları. Bakı, 1974.
8.  Eyvazov F. Dahi alim və filosof. Bakı, 1981.
9.  Əfəndiyev A. Müdriklik səlahiyyəti. Bakı, 1976.
10.  Əliyev R. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Bakı, 2008.
11.  Əliyev S. Füzulinin poetikası. Bakı, 1986.
12.  Göyüşov Z. Daxilə pəncərə. Bakı, 1978.
13.  Göyüşov Z. Əxlaqi sərvətlər. Bakı, 1966.
14.  Göyüşov Z. Müasir burjua əxlaqının iflası. M., 1961.
15.  Göyüşov Z. Həzz və iztirab. Bakı, 1969.
16.  Qasımzadə Fuad. «Qəm karvanı», yaxud zülmətdə nur. Bakı, 1968.
17.  Quluzadə M. Füzulinin lirikası. Bakı, 1965.
18.  Mir Cəlal. Füzuli sənətkarlığı. Bakı, 1994.
19.  Xəlilov Q. Azərbaycanda humanizm ideyaları. Bakı, 1980.
20.  Marksist etikası (tərcümə). Bakı, 1985.
21.  Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsi. Dərslik. Bakı, 2010. 
22.  Məmmədov Q. Nizami Gəncəvinin ictimai və siyasi görüşləri. Bakı, 1962.
23.  Paşayev Q. Sadə əxlaq normaları. Bakı, 1974.
24.  Sadıqov Q. Etika. Bakı, 1991.
25.  Tusi N. Əxlaqi­Nasiri. Bakı, 1989.
26.  Şahhüseynova S. Etika. Dərslik. Bakı, 2009.
27.  Zəkiyev Ə.K. Bəhmənyarın fəlsəfi görüşləri. Bakı, 1958.
Rus dilində:
28.  Аристотель. Никомахова этика. V кн.: Соч. V 4­x t. t.4, M., 1984.
29.  Ахмедов Г. Философия азербайджанского просвещения. Б., 1983.
30.  Aхундов M.  Избранные философские произведения. Б.,1982.
31.  Балашов Л. Этика: учебное пособие. M., 2008.
32.  Бердяев Н. Философия свободного духа. M., 1994. 
33.  Васильев Л.С. История Востока. М., 1998.


122
34.  Венедиктов В. О деловой этике и этикете. M., 1994. 
35.  Всемирная история в 13 т. М.,1955­1983.
36.  Голубева Л. Этика: учебник. M., 2005.
37.   Грибунина  Н.Г.  История  мировой  художественной  культуры.  В  4  ч. 
Тверь, 1993. 
38.  Заводская Е. В. Эстетические проблемы живописи старого Китая. 1975
39.  Зелинский Ф.Ф. История античной культуры. СПб.
40.  Зеленкова И., Беляева Е. Этика: учебное пособие. Минск, 2007.
41.  Ибн Сина. Избранные философские произведения. M., 1980.
42.  Ильин Е. Пол и гендер.­СПб.:Питер, 2010.
43.  Карнеги Д. Как оказывать влияние на людей. М., 2005.
44.  Коновалова Л. Прикладная этика.  Вып.1. M., 1998.
45.  Kонфуций. Древнекитайская философия. M., 1972. т.1.
46.  Кропоткин Л. Этика. M., 1991. 
47.  Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. М., 1978 
48.  Мехтиева Д. Эстетическая активность культуры Б., 1990
49.  Назаров В. Прикладная этика: учебник. M., 2005.
50.  О. Коннор.Дж. НЛП (Популярная психология). М., 2008. 
51.  Платон. Соч.,в 3­x т., т.1. M., 1970.
52.  Проблемы этики и эстетики  (сборник статей). Вып. 2. Л., 1975.
53.  Скрипник A. Этика: учебник. M., 2004.
54.  Соколов Н. Этическое и эстетическое воспитание. M., 1976.
55.  Справочник практического психолога. М., 2006.
56.  Учебный курс по культурологии. Ростов­на­Дону. М. 1996.
57.  Фрейд З. Психология бессознательного. M. 1979.
58.  Этическое и эстетическое. Л., 1971


123
MÜNDƏRİCAT
Giriş ................................................................................................................................3
I HİSSƏ
Estetika elminin mövzusu və vəzifələri .......................................................................4
1. Estetika elminin predmeti və strukturu .....................................................................4
2. Estetikanın vəzifələri ................................................................................................5
3. Estetik tələbat ............................................................................................................7
4. Estetik tərbiyənin mahiyyəti .....................................................................................7
5. Estetik mədəniyyət  ...................................................................................................8
6. Gözəllik nədir? ..........................................................................................................8
7. Gerçəkliyə estetik münasibət ..................................................................................11
8. Estetik fəaliyyətin subyekti .....................................................................................11
9. Elmi­texniki tərəqqi və estetika ..............................................................................12
10. Yaradıcılıq və estetika .............................................................................................13
Estetikanın yaranma tarixindən ................................................................................14
1. Antik dövrün estetikası ...........................................................................................14
2. İntibah dövrü ...........................................................................................................15
3. Romantizm dövrü ....................................................................................................16
4. Maarifçilik dövrü ....................................................................................................17
5. Realizm dövrü .........................................................................................................18
6. Sosialist realizminin estetik prinsipləri ...................................................................19
II HİSSƏ
Etika elminin mövzusu və vəzifələri ..........................................................................21
1. Etika elminin predmeti ............................................................................................21
2. Qədim Hindistanda və Çində etik fikir ...................................................................25
3. Antik dövrün etik fikri .............................................................................................29
4. Orta əsrlərdə və yeni dövrdə etik fikir ....................................................................34
5. Azərbaycanda etik fikir tarixindən ..........................................................................36
6. İslam etikası ............................................................................................................45


7. Əxlaqın mahiyyəti və əsas funksiyaları ................................................................47
8. Əxlaq və ictimai şüurun digər formaları ...............................................................51
9. Əxlaq və şüur ........................................................................................................57
10. Əxlaqi fəaliyyət .....................................................................................................62
11. Etikanın əsas kateqoriyaları ..................................................................................67
12. Xeyir və şər ...........................................................................................................68
13. Borc və vicdan ......................................................................................................71
14. Şərəf və ləyaqət .....................................................................................................77
15. Həyatın mənası və xoşbəxtlik ...............................................................................81
III HİSSƏ
Peşə etikası ...................................................................................................................90
1. Tətbiqi etika nəyi öyrənir? ......................................................................................90
2. Peşə etikası ..............................................................................................................91
3. Peşə etikası peşə mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi .............................................96
4. Peşə­etik metodların formalaşması .........................................................................97
5. Peşə etikası və peşə mədəniyyətinin formalaşmasının etapları ..............................97
IV HİSSƏ
Psixologiya elminin mövzusu və vəzifələri  ...............................................................98
1. Psixologiya elminin predmeti .................................................................................98
2. Psixologiya elminin tarixindən ...............................................................................98
3. Psixi hadisələr .........................................................................................................99
4. Şüur psixikanın yüksək forması kimi ...................................................................100
5. İctimai münasibətlər və şəxsiyyət .........................................................................101
6. Psixologiya elminin təşəkkülü tarixindən .............................................................102
7. Şəxsiyyət, fərd və fərdiyyət anlayışları .................................................................104
8. Emosiyalar və hislər ..............................................................................................105
9. Emosional halətlər ................................................................................................106
10. Temperament .........................................................................................................108
11. Temperamentin xassələri .......................................................................................109
12. Peşə fəaliyyətində və təlim fəaliyyətində fərdi üslub ...........................................110
13. Xarakter. Xarakter və şəxsiyyətin motivasiya sahəsi ............................................111
14. Xarakter əlamətləri ................................................................................................111
124


125
15. Şəxsiyyət əmək və tədris kollektivlərində. Qrup və kollektiv ..............................113
16. Qrupların təsnifatı .................................................................................................114
17. Liderlik problemi ..................................................................................................114
18. Emosional stress və psixosomatik xəstəliklər .......................................................116
19. Psixi sağlamlıq ......................................................................................................118
20. Özünüidarə və psixi sağlamlıq ..............................................................................119
Ədəbiyyat ....................................................................................................................121


Qeyd üçün
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________


Qeyd üçün
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________


Yüklə 2,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   52




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə