Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün
Yüklə 67,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I HİSSƏ ESTETİKA ELMİNİN MÖVZUSU VƏ VƏZİFƏLƏRİ 1. Estetika elminin predmeti və strukturu
- 2. Estetikanın vəzifələri
| 3 GİRİŞ Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün as pekt lərinə marağı artırır. Bu, mürəkkəb dünyanın bəzi qanunauyğunluqlarını hələ də qəbul edə bil məyənlərə, müəyyən çətinliklərlə qarşılaşanda onlarla necə mübarizə aparıb aradan qaldır mağın yollarını tapmağa çalışanlara və ən əsası, bu günün şagird lərinə və sabahın mütəxəs sislərinə kömək edə biləcək biliklər verməkdir. İnsan şəxsiy yətinin xüsusiyyətləri, adamlarla ün siyyət qurmaq bacarığı, hər bir insanın ürə yinə yol tapmaq, iş yerində davranış qay daları haqda biliklər – müasir insana lazım olan vacib biliklərdir. Müasir tarixi şəraitdə müəyyən elmlərin daha dərindən öyrənilməsinin çox böyük əhə miy yəti vardır. Bu gün dünyada gedən sosial hadisələr, o cümlədən qloballaşma problemi, bunu daha zəruri tələbata çevirir. İnsanların biribirini daha yaxşı anlaması, onların arasında birliyin yaran ması bir çox problemlərin həllində ən gözəl vasitələrdən biri sayılır. Hər bir insan iş həyatında uğur qazanmağını, peşəkar olmağını istər, öz karyera yüksəlişini həyatının mənası kimi başa düşə bilər. Lakin bir çoxları bu uğuru və yük sə lişi bilik dairəsinin genişliyi ilə və yaxud ali peşə səviyyəsi ilə ölçürlər. Birmənalı olaraq söyləmək olar ki, insanda mütləq həm bilik, həm də yüksək peşə səviyyəsi olmalıdır. Lakin sözün əsl mənasında, iş adamının irəliləyişi daha çox onun insanlarla düz gün ün siyyət qurmağından, iş yerində müəyyən etik norma və qaydalara riayət etmə yin dən, özünü in sanlara estetik cəhətdən düzgün təqdim edilməsindən və əlbəttə ki, insan psi xo logiyasına bələd ol ma ğından asılıdır. İnsanın psixoloji xüsusiyyətlərinə yaxından bələd olmaq, fəaliyyət və ünsiyyət prosesində onları düzgün nəzərə almaq müasir mütə xəssis – mühəndis, zabit, həkim, bir sözlə, hər bir sahədə çalışan işçi üçün vacib olduğu kimi, insanla münasibətdə olan hər bir şəxs üçün də eyni dərəcədə zəruridir. Sözsüz ki, bir insan bütün bu deyilənlərə yiyələnərsə, onda onun işinin uğurlu olacağına heç bir şübhə qalmır. Bəs insanlarla (istər iş yoldaşı, istərsə hər hansı bir sifarişçi olsun) necə davran malı? Bu suala cavab vermək üçün üç elm haqqında müəyyən biliklərə yiyələnmək zəruridir. Bu elmlər: etika, estetika və psixologiyadır. Təqdim etdiyimiz bu kitabda çalışacağıq ki, hər bir elm haqqında müəyyən təsəvvür yaradaq və yiyələnəcəyiniz bilik lərdən gələcək iş həyatında necə istifadə etmək barədə sizə məlumat verək. 4 I HİSSƏ ESTETİKA ELMİNİN MÖVZUSU VƏ VƏZİFƏLƏRİ 1. Estetika elminin predmeti və strukturu Estetika – yunan sözündən əmələ gəlmiş bir termindir, “hissi qavramaya aid olan” mənasını daşıyır. Öncə bildirmək istəyirik ki, estetika elmi çox böyük inki şaf yolu keçmişdir. İnsanın gerçəkliyə olan estetik münasibətini anla maq və bədii yaradıcılıq qanunauy ğunluqlarını dərk etmək cəhdləri hələ qul dar lıq quruluşunun yaranma dövrünə təsadüf edir. Estetik mülahizələrə artıq Hindistanın, Çinin, Babilistanın qədim ədəbi abi dələrində də rast gəlinir. Lakin ən inkişaf etmiş estetik fikirləri antik Yuna nıs tana aid etmək olar. Çünki bu qəbildən olan biliklər orada fəlsəfi sistemin tərkib his səsi kimi qəbul olunurdu. Orta əsrlərdə estetik fikir ilahiyyatın tərkib hissəsi kimi, İntibah dövründə bədii tərcümə sahəsində, XVIIXVIII əsrlərdə isə bədii tənqid və publisistika janrlarında yer almışdır. Alman klassik dövrü artıq estetikanın ayrıca bir elm kimi təqdim olunmasına şərait yaratmışdı və birinci bu ideyanı həyata keçirən də elə alman filosofu A.Baumharten olmuşdur. O, “estetika” sözünü bir termin kimi tanıtma ğın dan əlavə, həm də este tika elminə fəlsəfi biliklərin arasında xüsusi yer də vermişdi. Sonralar estetika predmetinin, onun əsas kate qo riyalarının və anlayışlarının formalaşması müx tə lif fəlsəfi cərəyanların, istiqamətlərin, məktəb lərin təsiri altında keçmişdir və o, fəlsəfi biliyin ayrılmaz his səsi olmaqla bərabər, həm də etika ilə daha da ya xınlaşmağa başlamışdır. Bu qarşılıqlı təsiri hər iki elmin bir mənəviestetik təhlil və yaradıcı potensial daşıyıcısı olan obyektə – insana yönəlməsi ilə izah etmək olar. Bundan başqa, estetika elminin daim psixolo giya elmi ilə kəsişməsini də qeyd edə bilərik. Bu elm lə rin ümumi nəzəri marağı estetik hiss, yara dıcılıq pro sesi və istedadla bağlı məsə lələrdə eyni səmtə yönəlir. Estetikanın təbii, texniki və iqtisadi elmlərlə də sıx əlaqəsi vardır və bu, müx təlif idrak formalarında estetik başlanğıcın iştirakını təsdiq edir. Aleksandr Hotlib Baumharten (17141762) – alman filosofu, “estetika” termininin müəllifi 5 Estetikanın predmeti müasir nöqteyinəzərdən insan hissiyyatıdır. Estetika həm də bir fəlsəfə elmi kimi aşağıdakı sahələri əhatə edir: a) gözəllik aləmi; b) insan fəaliyyəti prosesində dünyanın estetik cəhətdən mənimsənilməsinin ən ümumi prinsipləri; c) estetikanın təbiəti, gerçəklikdə və incəsənətdə onun müxtəlifliyi; ç) varlıq və qavrayışın mahiyyəti və qanunları, incəsənətin fəaliyyəti və inkişafı. 2. Estetikanın vəzifələri Estetikanın vəzifələri aşağıdakılardır: a) insanda quruculuq başlanğıcını formalaşdırmaq; b) gözəlliyi qavramaq qabiliyyətini formalaşdırmaq. Estetika bir elm kimi reallığın gözəllik qanunlarına uyğun olaraq mənim sənilməsinə və estetik xüsusiyyətlərin qavranılmasına şərait yaradan müəyyən qanunlar, kateqoriyalar və ümumi anlayışlar sistemidir. Estetik kateqoriyalar həmişə birbiri ilə müəyyən əlaqədə çıxış edərək, hər hansı bir konkret tarixi dövrdə öz nizamlı sistemlərini təşkil edir. Bu sistem estetikanın ən geniş və təməlli kateqoriyası olan estetik kateqoriya üzərində qurulur. O, özündə gözəl, çirkin, ali, rəzil, tragik, komik və həyatın başqa estetik xassələrini də əks etdi rir. Estetik kateqoriyada predmetin həm təbii, həm də sosial xüsusiyyətləri ifadə olunur. Məsələn: qızıl – parlaq metaldır (təbii); qızıl – pulu təcəssüm edən metaldır, yəni ictimai münasibətlərin müəyyən tipidir (sosial). Beləliklə, estetik kateqoriya – ümumbəşəri bir dəyərdir. Bu dəyər təbiətin və cəmiyyətin tarixi inkişafı prosesində dəyişilir və təkmilləşir. Estetik ideal – reallıqla uzlaşan mükəmməllik təsəvvürü olaraq, insanın fəa liyyətində qiymət və vektor rolunu oynayır. Estetik ideal zövqün diktəsi ilə ən yaxşı estetik oriyentasiyaları seçmək yolu ilə formalaşır. Estetik zövq – fərdin şüurundakı formalaşmış meyar sistemidir. Estetik zövq xüsusi təhlil olmadan həyat və incəsənətdə gözəllik və çirkinlik haqqında müla hizələr sürməyə imkan verir. Estetik zövq şəxsin estetik inkişaf səviyyəsini təyin edir, onun hər hansı estetik və sənət dəyərlərinə adekvat halda qiymət vermə sinə imkan yaradır. Estetik zövq inkişaf etmiş, yaxud inkişafdan qalmış, həqiqi, ya xud pozulmuş ola bilər. Estetik zövq həm fərdi, həm də mədənitarixi xarakter daşıyır. Estetik hiss – fərd tərəfindən reallığa olan estetik münasibətin bilavasitə emo sional yaşanmasıdır. Estetik hiss görmə və eşitmə kimi psixofizioloji hallarla şərtləndirilir, lakin sırf insana aiddir. Estetik hiss inkişaf etmiş, dərin, çoxşaxəli, yaxud inkişafdan qalmış və pozulmuş ola bilər. Yüklə 67,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|