Çap üçün deyil

91

90

5

Kompüterlər istehsalda geniş tətbiq olunur. Böyük zavodlarda istehsal prose-

sinin idarə olunması kompüterlər vasitəsilə aparılır. Eləcə də kompüterlər müx-

təlif qurğuların normal işləməsinə, temperaturun və təzyiqin müəyyən olunmuş 

səviyyədə saxlanmasına nəzarət edir. Bəzi işlərin insan tərəfindən yerinə yeti-

rilməsi  çox  təhlükəlidir,  yaxud  mümkün  deyil.  Bu  işləri  kompüterlərlə  idarə 

olunan robotlar insanlar kimi, hətta onlardan da yaxşı görə bilir. Məsələn, kəskin 

istidə, yaxud şaxtada robotlar əvəzedilməzdir. Onlar təhlükəli kimyəvi maddə-

lərlə həddən artıq çirklənmiş havada və tam qaranlıqda işləyə bilir.

Araådıraq – öyränäk

Öyrändiklärinizi yoxlayın

Araådıraq – öyränäk

Öyrändiklärinizi yoxlayın

Nəqliyyat, ticarət, yaxud istədiyiniz bir sahəni seçin. Həmin sahədə İKT-nin 

tətbiqinin xüsusiyyətlərini araşdırıb təqdimat hazırlayın.  

1. Hansı sahələrdə kompüterlər insanlardan daha yaxşı fəaliyyət göstərir?

2. Təhsil sahəsində kompüterlər daha necə istifadə edilir? 

3. Kənd təsərrüfatında kompüterlərdən necə istifadə etmək olar?

Son vaxtlaradək xəstəxanalarda kompüterlərdən uçot və qeydiyyat məq-

sədilə istifadə olunurdu. İndi onlar xəstələrə qulluq göstərilməsində çox böyük 

rol oynayır. Müxtəlif sensorlar xəstənin orqanizmində baş verən dəyişiklikləri 

göstərə bilir. Xəstələrə diaqnoz qoyulması zamanı kompüter həkimlərin əsl 

yardımçısına  çevrilir. Yekun  qərarı  həkim  versə  də,  kompüterlər  bu  prosesi 

tezləşdirir və daha dəqiq diaqnoz qoyulmasına yardım edir. 

Başqa sahələrlə müqayisədə təhsildə İKT-nin tətbiqinin bir sıra özəllikləri 

var. Belə ki, təhsil sahəsində kompüterlər bir neçə funksiyanı yerinə yetirir. İlk 

növbədə kompüterlər “İnformatika” fənninin tədrisində öyrənmə obyektidir. 

Burada  kompüterin  quruluşu,  iş  prinsipi,  növləri,  tətbiq  sahələri,  tarixi, 

proqram təminatı öyrənilir. Eyni zamanda, kompüterlər informatikanın əsasını 

təşkil edən alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırmanın öyrənilməsində əvəzsiz 

vasitədir. Son zamanlar tədris prosesində noutbuk,  proyektor, interaktiv lövhə və 

başqa elektron avadanlıqlardan geniş istifadə edilir. Bu texnologiyalar müəllim-

lərin yeni bilikləri daha asan yolla çatdırmasında, şagirdlərin isə dərsləri daha 

əyani və rahat qavramasında böyük əhəmiyyət daşıyır. 

Hazırda sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların təhsilində də kompü-

terlərdən geniş istifadə olunmağa başlanılıb. 

Çap üçün deyil

---

91

90

5

Kompüterlər istehsalda geniş tətbiq olunur. Böyük zavodlarda istehsal prose-

sinin idarə olunması kompüterlər vasitəsilə aparılır. Eləcə də kompüterlər müx-

təlif qurğuların normal işləməsinə, temperaturun və təzyiqin müəyyən olunmuş 

səviyyədə saxlanmasına nəzarət edir. Bəzi işlərin insan tərəfindən yerinə yeti-

rilməsi  çox  təhlükəlidir,  yaxud  mümkün  deyil.  Bu  işləri  kompüterlərlə  idarə 

olunan robotlar insanlar kimi, hətta onlardan da yaxşı görə bilir. Məsələn, kəskin 

istidə, yaxud şaxtada robotlar əvəzedilməzdir. Onlar təhlükəli kimyəvi maddə-

lərlə həddən artıq çirklənmiş havada və tam qaranlıqda işləyə bilir.

Araådıraq – öyränäk

Öyrändiklärinizi yoxlayın

Araådıraq – öyränäk

Öyrändiklärinizi yoxlayın

Nəqliyyat, ticarət, yaxud istədiyiniz bir sahəni seçin. Həmin sahədə İKT-nin 

tətbiqinin xüsusiyyətlərini araşdırıb təqdimat hazırlayın.  

1. Hansı sahələrdə kompüterlər insanlardan daha yaxşı fəaliyyət göstərir?

2. Təhsil sahəsində kompüterlər daha necə istifadə edilir? 

3. Kənd təsərrüfatında kompüterlərdən necə istifadə etmək olar?

Son vaxtlaradək xəstəxanalarda kompüterlərdən uçot və qeydiyyat məq-

sədilə istifadə olunurdu. İndi onlar xəstələrə qulluq göstərilməsində çox böyük 

rol oynayır. Müxtəlif sensorlar xəstənin orqanizmində baş verən dəyişiklikləri 

göstərə bilir. Xəstələrə diaqnoz qoyulması zamanı kompüter həkimlərin əsl 

yardımçısına  çevrilir. Yekun  qərarı  həkim  versə  də,  kompüterlər  bu  prosesi 

tezləşdirir və daha dəqiq diaqnoz qoyulmasına yardım edir. 

Başqa sahələrlə müqayisədə təhsildə İKT-nin tətbiqinin bir sıra özəllikləri 

var. Belə ki, təhsil sahəsində kompüterlər bir neçə funksiyanı yerinə yetirir. İlk 

növbədə kompüterlər “İnformatika” fənninin tədrisində öyrənmə obyektidir. 

Burada  kompüterin  quruluşu,  iş  prinsipi,  növləri,  tətbiq  sahələri,  tarixi, 

proqram təminatı öyrənilir. Eyni zamanda, kompüterlər informatikanın əsasını 

təşkil edən alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırmanın öyrənilməsində əvəzsiz 

vasitədir. Son zamanlar tədris prosesində noutbuk,  proyektor, interaktiv lövhə və 

başqa elektron avadanlıqlardan geniş istifadə edilir. Bu texnologiyalar müəllim-

lərin yeni bilikləri daha asan yolla çatdırmasında, şagirdlərin isə dərsləri daha 

əyani və rahat qavramasında böyük əhəmiyyət daşıyır. 

Hazırda sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların təhsilində də kompü-

terlərdən geniş istifadə olunmağa başlanılıb. 

Çap üçün deyil

---

93

92

5

4. İnternet insanların rahatlığını artırır. 

Lehinə

- İnternetdən, demək olar ki, 

istənilən informasiyanı əldə etmək 

mümkündür. 

Əleyhinə

- Özün də bilmədən aqressiv və 

qorxulu saytlara girmək olur. 

- Qanlı döyüş səhnələri olan 

oyunlar insanları bir-birinə 

qarşı  daha da dözümsüz edir.

Aşağıdakı suallar üzrə düşüncələrinizi 

müəlliminizin elektron poçt ünvanına göndərin.

1. Müasir cəmiyyətdə kompüterlərsiz keçinmək olarmı?

2. Mobil telefonlarsız həyatımız necə dəyişə bilər?  

3. İnsan üçün informasiyanın azlığı, yoxsa həddən artıq çoxluğu yaxşıdır? 

Cavabı əsaslandırın. 

4. 10-15 ildən sonra hansı yeni texnologiyalar yarana bilər? 

26. 

İKT HƏYATIMIZDA. 

Debat dərs

Hər bir fikri müzakirə etmək üçün iki qrup yaradılır. Qrupun biri fikrin lehinə, 

digəri isə əleyhinə olmaqla dərslikdə verilmiş dəlillərə əlavələrini edir. Hər 

qrup öz arqumentlərini növbə ilə səsləndirir, qarşı tərəf isə əks arqumentlərlə 

çıxış edir. Debat bitdikdən sonra bütün siniflə fikri təsdiq və ya inkar edən 

nəticə çıxarılır. Sonra növbəti fikir üzrə debat başlanır. 

1. Kompüterlər ünsiyyət və bilik əldə etmək üçün vasitədir.

Lehinə

- Bu gün kompüter informasiya 

almaq və ünsiyyət qurmaq üçün 

əvəzedilməz vasitədir. 

- Elektron dərsliklər, ensiklopediya 

və öyrədici filmlər yeni biliklər əldə 

etmək üçün geniş şərait yaradır. 

- İnternet vasitəsilə dünyanın 

istənilən yerində olan insanlarla  

ünsiyyət saxlamaq olur. 

Əleyhinə 

- Kompüterdə çox işləyən 

insanlar ondan asılı 

vəziyyətə düşürlər, virtual 

dünyada yaşayırlar, 

özlərinə qapanırlar. 

2. Kompüter insanın yaddaşının möhkəmlənməsinə kömək edir. 

Lehinə

- Kompüter informasiyanı daha 

əyani  və canlı çatdırır. Bu da 

yeni bilikləri yadda saxlamağa, 

yaxşı qavramağa kömək edir. 

Əleyhinə 

- Kompüterə həddən artıq 

meyilli yeni nəslin yaddaş 

problemləri var. Kompüter, 

yaxud kalkulyatorsuz hesab-

lamalar aparmaqda çətinlik 

çəkirlər. 

3. Mobil telefonlar hər kəs üçün vacibdir. 

Lehinə

- Lazım olan insanla istənilən an 

əlaqə saxlamaq mümkündür. 

- Görüləcək işləri yada salmaq 

üçün onda yaddaş funksiyası var.

Əleyhinə

- Dərs və iş zamanı mobil 

telefonlar yalnız mane olur. 

- Sağlamlığa ziyandır. 

- Avtoqəzalara səbəb olur. 

Çap üçün deyil

---

93

92

5

4. İnternet insanların rahatlığını artırır. 

Lehinə

- İnternetdən, demək olar ki, 

istənilən informasiyanı əldə etmək 

mümkündür. 

Əleyhinə

- Özün də bilmədən aqressiv və 

qorxulu saytlara girmək olur. 

- Qanlı döyüş səhnələri olan 

oyunlar insanları bir-birinə 

qarşı  daha da dözümsüz edir.

Aşağıdakı suallar üzrə düşüncələrinizi 

müəlliminizin elektron poçt ünvanına göndərin.

1. Müasir cəmiyyətdə kompüterlərsiz keçinmək olarmı?

2. Mobil telefonlarsız həyatımız necə dəyişə bilər?  

3. İnsan üçün informasiyanın azlığı, yoxsa həddən artıq çoxluğu yaxşıdır? 

Cavabı əsaslandırın. 

4. 10-15 ildən sonra hansı yeni texnologiyalar yarana bilər? 

26. 

İKT HƏYATIMIZDA. 

Debat dərs

Hər bir fikri müzakirə etmək üçün iki qrup yaradılır. Qrupun biri fikrin lehinə, 

digəri isə əleyhinə olmaqla dərslikdə verilmiş dəlillərə əlavələrini edir. Hər 

qrup öz arqumentlərini növbə ilə səsləndirir, qarşı tərəf isə əks arqumentlərlə 

çıxış edir. Debat bitdikdən sonra bütün siniflə fikri təsdiq və ya inkar edən 

nəticə çıxarılır. Sonra növbəti fikir üzrə debat başlanır. 

1. Kompüterlər ünsiyyət və bilik əldə etmək üçün vasitədir.

Lehinə

- Bu gün kompüter informasiya 

almaq və ünsiyyət qurmaq üçün 

əvəzedilməz vasitədir. 

- Elektron dərsliklər, ensiklopediya 

və öyrədici filmlər yeni biliklər əldə 

etmək üçün geniş şərait yaradır. 

- İnternet vasitəsilə dünyanın 

istənilən yerində olan insanlarla  

ünsiyyət saxlamaq olur. 

Əleyhinə 

- Kompüterdə çox işləyən 

insanlar ondan asılı 

vəziyyətə düşürlər, virtual 

dünyada yaşayırlar, 

özlərinə qapanırlar. 

2. Kompüter insanın yaddaşının möhkəmlənməsinə kömək edir. 

Lehinə

- Kompüter informasiyanı daha 

əyani  və canlı çatdırır. Bu da 

yeni bilikləri yadda saxlamağa, 

yaxşı qavramağa kömək edir. 

Əleyhinə 

- Kompüterə həddən artıq 

meyilli yeni nəslin yaddaş 

problemləri var. Kompüter, 

yaxud kalkulyatorsuz hesab-

lamalar aparmaqda çətinlik 

çəkirlər. 

3. Mobil telefonlar hər kəs üçün vacibdir. 

Lehinə

- Lazım olan insanla istənilən an 

əlaqə saxlamaq mümkündür. 

- Görüləcək işləri yada salmaq 

üçün onda yaddaş funksiyası var.

Əleyhinə

- Dərs və iş zamanı mobil 

telefonlar yalnız mane olur. 

- Sağlamlığa ziyandır. 

- Avtoqəzalara səbəb olur. 

Çap üçün deyil

---

ÜMUMÌLƏŞDÌRÌCÌ SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR

1. Uyğunluğu tapın.

2. Kommutasiyalı və genişzolaqlı bağlantıların oxşar və fərqli cəhətlərini 

söyləyin.

3. Wi-Fi texnologiyası haqqında nə bilirsiniz?

4. Bağlantının sürəti 4 Mbit/san olarsa, 40 Mbayt həcmi olan faylı İnternetdən 

endirmək üçün nə qədər zaman lazım gələr?

5. Elektron poçtla nə göndərmək olar?

6. Elektron poçtunuza gəlmiş məktuba fayl qoşulduğunu necə bilmək olar?

7. Hansı halda gələn məktubu və ona qoşulmuş faylları açmaq məsləhət görül-

mür?

8. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarından necə istifadə edirsiniz?

 

1. provayder

2. brauzer

3. ARPANET

4. modem

A. qurğu

B. şəbəkə

C. proqram

D. təşkilat

№    

Komandanın 

formatı

Komandanın izahı 

və örnək

ALPLogo proqramlaşdırma 

mühitinin komandaları

altproqram abc (x, y)

1

bağanıgizlə

bağanıgöstər

2

3

Başqa proqramdan çağırılan yardımçı proqram 

(altproqram) təyin olunur. Məsələn, 

altproqramı tərəfi   olan kvadrat çəkir. İndi 

tərəfi 80 və 100 olan iki kvadrat çəkmək üçün 

əsas proqramda, sadəcə,  

komandalarını yazmaq lazımdır. 

altproqram kvadrat (a) 

[

   təkrarla 4 [irəli a sağa 90]

]

a

kvadrat (80)

kvadrat (100)

Bağa gizlədilir, yəni ekranda görünməz olur.

Bağa ekranda göstərilir.

dəyişən x

4

x

dəyişən a, b

a

b

a = 5   b = a + 1

 

dəyişəni elan olunur. Məsələn, 

komandası ilə iki  və

dəyişəni elan edilir. 

 

   

Dəyişənə qiymət vermək üçün mənimsətmə 

işarəsindən (=) istifadə olunur.

əgər (şərt)

  [komandalar1]

əkshalda

  [komandalar2]

5

şərt

komandalar1

 komandalar2

əgər (c1 < c2)

  [yaz “c1 kiçikdir”]

əkshalda

  [yaz “c1 kiçik deyil”]

əkshalda

 doğrudursa, 

 qrupuna 

daxil olan komandalar yerinə yetirilir. Əks 

halda,

 qrupu icra olunur. 

Şərtin ödənilmədiyi halın önəmi yoxdursa, 

onu göstərmək lazım deyil (

hissəsinə gərək yoxdur).

 

95

94

Çap üçün deyil

---

ÜMUMÌLƏŞDÌRÌCÌ SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR

1. Uyğunluğu tapın.

2. Kommutasiyalı və genişzolaqlı bağlantıların oxşar və fərqli cəhətlərini 

söyləyin.

3. Wi-Fi texnologiyası haqqında nə bilirsiniz?

4. Bağlantının sürəti 4 Mbit/san olarsa, 40 Mbayt həcmi olan faylı İnternetdən 

endirmək üçün nə qədər zaman lazım gələr?

5. Elektron poçtla nə göndərmək olar?

6. Elektron poçtunuza gəlmiş məktuba fayl qoşulduğunu necə bilmək olar?

7. Hansı halda gələn məktubu və ona qoşulmuş faylları açmaq məsləhət görül-

mür?

8. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarından necə istifadə edirsiniz?

 

1. provayder

2. brauzer

3. ARPANET

4. modem

A. qurğu

B. şəbəkə

C. proqram

D. təşkilat

№    

Komandanın 

formatı

Komandanın izahı 

və örnək

ALPLogo proqramlaşdırma 

mühitinin komandaları

altproqram abc (x, y)

1

bağanıgizlə

bağanıgöstər

2

3

Başqa proqramdan çağırılan yardımçı proqram 

(altproqram) təyin olunur. Məsələn, 

altproqramı tərəfi   olan kvadrat çəkir. İndi 

tərəfi 80 və 100 olan iki kvadrat çəkmək üçün 

əsas proqramda, sadəcə,  

komandalarını yazmaq lazımdır. 

altproqram kvadrat (a) 

[

   təkrarla 4 [irəli a sağa 90]

]

a

kvadrat (80)

kvadrat (100)

Bağa gizlədilir, yəni ekranda görünməz olur.

Bağa ekranda göstərilir.

dəyişən x

4

x

dəyişən a, b

a

b

a = 5   b = a + 1

 

dəyişəni elan olunur. Məsələn, 

komandası ilə iki  və

dəyişəni elan edilir. 

 

   

Dəyişənə qiymət vermək üçün mənimsətmə 

işarəsindən (=) istifadə olunur.

əgər (şərt)

  [komandalar1]

əkshalda

  [komandalar2]

5

şərt

komandalar1

 komandalar2

əgər (c1 < c2)

  [yaz “c1 kiçikdir”]

əkshalda

  [yaz “c1 kiçik deyil”]

əkshalda

 doğrudursa, 

 qrupuna 

daxil olan komandalar yerinə yetirilir. Əks 

halda,

 qrupu icra olunur. 

Şərtin ödənilmədiyi halın önəmi yoxdursa, 

onu göstərmək lazım deyil (

hissəsinə gərək yoxdur).

 

95

94

Çap üçün deyil

---

get x, y

7

Bağa koordinatları (

) olan nöqtəyə keçir.

x, y

get 200, 300

96

ilkinvəziyyət

8

Bağa ilkin vəziyyət alır, yəni iş sahəsinin 

mərkəzində üzü yuxarı dayanır.

irəli n

9

Bağa   nöqtə (piksel) irəli gedir. 

n

irəli 100

musiqi m, s

10

m

  

s

musiqi cücələrim.alm, 80

adlı melodiya   sürətlə səsləndirilir. 

qələmiendir 

11

Bağa xətt çəkmək üçün qələmi endirir.

qələmiqaldır 

12

Bağa iz qoymadan hərəkət etmək üçün qələmi 

qaldırır. 

qələminrəngi r

13

r

qələminrəngi 4

 

rəngli qələm seçilir. Burada r dəyişəni 0-dan 

15-dək qiymət ala bilər.

qələmineni n

14

Bağa qalınlığı  olan xətt çəkən qələmi götürür.

n

qələmineni 3

 

sağa n

15

Bağa  dərəcə sağa dönür.

 

n

sağa 90

sil

16

İş sahəsi təmizlənir.

sola n

17

Bağa   dərəcə sola dönür.

n

sola 60

təkrarla n 

  [komandalar]

18

[ ]

komandalar

 

n

təkrarla 4 [irəli 100 sağa 90]

 

 

mötərizələrinin içərisindəki 

təkrar-təkrar   dəfə yerinə 

yetirilir.

yaz x

19

x

  

dəyişəninin qiyməti yazılır. 

Sabit kəmiyyəti yazmaq üçün o, 

dırnaq işarəsi içərisində göstərilir.

yaz a   yaz “Salam”

yazınınölçüsü n

20

Yazı ölçüsü   punkt müəyyən olunur.  

Burada   – natural ədəddir. 

n

n

yazınınölçüsü 14

geri n

6

Bağa   nöqtə (piksel) geri gedir. 

n

geri 50

Çap üçün deyil