CəFƏr cabbarli adina respublika gənclər kitabxanasinin
Yüklə 15,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xudadat Bəy Rəfibəyli
115 olacaq 7 yaşlı Nigarı buraxdı.Xudadat bəydən sonra ailəsi didərgin düşdü, başqa adlar altında yaşamağa məcbur oldu. Həmin ağır günlər haqqında Rəfibəylilər nəslinin tədqiqatçısı, tanınmış alim Rafael Hüseynov belə yazır: Sovet dövləti Rəfibəyliləri doqquz dəfə ən sərt repressiyalara məruz qoydu. Həbs etdi, sürgünlərə yolladı, güllələdi. Gözlədi ki, yeni Rəfibəylilər yetişsin, sonra eyni bəlaları onların başına gətirdi. Rəfibəylilərin iri dəstəsi isə İrana, Türkiyəyə mühacirət etdi. Amma şər imperiyasının caynağından qurtulmuş mühacir Rəfibəylilər xaricdə də rahat yaşaya bilmədilər. Təqiblər orda da davam etdi. Rəfibəylilər izi itirmək üçün Türkiyədə 3 müxtəlif soyadla ömür sürdülər - Arran, Sayqın, Əsgəran. Sovet İttifaqında qalanlar da bəyliklərini, Rəfibəyliliklərini gizlətmək üçün Rəfiyev oldular, Rəfizadə oldular, Babayev oldular, Kərimov oldular”... Amma 70 ildən sonra Xudadat bəy Rəfibəyliyə günahı olmadığı barədə bəraət verildi. Son söz əvəzi Azərbaycan xalqının düşmənlərinin Rəfibəylilər nəslini yer üzündən silmək cəhdlərinə baxmayaraq, bu şərəfli nəslin nümayəndələri öz mübarizələrindən dönmədilər. Bir vaxt atası gedər-gəlməzə göndəriləndə 7 yaşı olan Nigar xanım və digərləri ata-babalarının haqq yolunu davam etdirdilər, bu nəslin görkəmli davamçıları olaraq tarixdə iz buraxdılar. Onların yolunu isə Xalq yazıçısı Anar davam etdirir. Yazını ulu öndər Heydər Əliyeyin bu məşhur nəsil haqqında dedikləri ilə bitirmək istəyirəm:“İyirminci illərin repressiyalarında, outzuncu illərin repressiyalarında çox dəyərli gəncəlilər- ziyalılar məhv edilmişdir. Onlardan biri də Nigar xanımın atası Xudadat bəy Rəfibəyli - Azərbaycanın ilk müstəqil hökumətində, Xalq Cümhuriyyətində nazir vəzifəsini tutmuş bir insan, sonra repressiya qurbanı olmuşdur. Ancaq tarix hər şeyi öz yerinə qoyur. Repressiya qurbanı olmuş Xudadat bəy Rəfibəylinin qızı Nigar xanım Rəfibəyli böyük bir yol keçmiş, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişaf etməsi uğrunda çalışmışdır. O, öz həyat yoldaşı - Azərbaycanın böyük şairi Rəsul Rza ilə birlikdə Azərbaycan ədəbiyyatının yüksəlməsində xüsusi rol oynamışdır və məmnunam ki, onların övladı, Azərbaycanın böyük yazıçısı, Yazıçılar Birliyinin sədri, hörmətli Anar da əcdadlarının, anasının, atasının işini davam etdirir və Azərbaycan ədəbiyyatının, mədəniyyətinin inkişafına öz xidmətlərini göstərir. Görürsünüz, Gəncə nə qədər böyük insanlar yetişdirir. Bir ailədə üç Xalq yazıçısı- Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Anar”. Zaman.-2013.-6 fevral.-S.12. 116 Xudadat Bəy Rəfibəyli Anarın ana babası Xudadat bəy Rəfibəyli 1918-1920-ci illərdə fəa- liyyət göstərən Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin qurucularından biri olmuşdur. 1918-ci ildə Gəncədə ilk müstəqil Azərbaycan Cümhuriyyəti qurulan zaman Xudadat bəy Fətəli xan Xoyskinin hökümətində ilk Səhiyyə və Sosial Təminat Naziri olmuş, bir il sonra isə Gəncə general-qubernatoru vəzifəsinə təyin edilmişdir. 1920-ci il aprel bolşevik çevrilişindən sonra həbs edilmiş, Gəncə üsyanının təşkilində ittihamlandırılaraq güllələnmişdir. Xudadat bəy Gəncənin məşhur Rəfibəylilər nəslindəndir. Atası Ələkbər bəy Rəfibəyli - el ağsaqqalı, maarifçi, Azərbaycanda ilk siya-sı partiya olan «Difai» partiyasının yaradıcılarındandır. Xudadat bəy Rəfibəyli Azərbaycanın ilk ali təhsilli cərrahlarındandır. O, Xarkov Tibb Universitetini (Ukrayna) bitirdikdən sonra 17 il Gəncə xəstəxanasının baş həkimi və Həkimlər Cəmiyyətinin sədri kimi çalışmışdır. "Söz verirəm ki, daxil olduğum silkin şərəfini qətiyyən ləkələmə- yəcəyəm…" Xarkov İmperator Universitetinin məzunu Xudadat bəyin dilindən fakultə andının bu təntənəli sözləri 1904-cü ilin baharında çıxmışdır. Buraxılış imtahanları arxada qalmışdı. Yenicə təqdim olunmuş diplomda deyilirdi ki, ona "bütün hüquqlar və imtiyazlarla birlikdə" həkim dərəcəsi verilirdi. İşə təyinat da vermişdilər - Xarkov untversitetinin qospital cərrahlığı klinikasında ştatdan əlavə ordinator işləməli idi. 1907-ci ildə o, təcrübəli həkim kimi Gəncəyə qayıtdı və Yelizavetpol şəhər idarəsinin təqdimatı ilə 6 nömrəli şəhər müalicəxanasının direktoru vəzifəsinə təyin olundu. Yaşlı adamlar xatırlayırlar ki, Xudadat bəy gəncəlilərin təkidi ilə daha sonralar şəhər qubernatorunun vəzifəsinin icrasına başlayandan sonra da həkimliyi yerə qoymadı. Onun yeganə şərti belə idi: günün birinci yarısında xəstələri müalicə edəcəm, qalan vaxtda isə quberniyanın işləri ilə məşğul olacağam… Gəncədə elə həkimlər çox az idi ki, kömək üçün onlara gecə-gündüz müraciət etmək mümkün olsun. Əla cərrah olan Xudadat bəy çoxlu əməliyyat aparırdı. Çox vaxt xəstələri müalicə edərkən qabaqcadan bilirdi ki, onların həkimə verməyə pulu yoxdur. Kasıbın yanına gələndə isə nüsxə yazıb yanına qoyurdu ki, dərman alsın… Xudadat bəy gənc yaşlarında "Yelizavetpol Tibb Cəmiyyəti" yarat- mışdı və bu cəmiyyətin üzvləri Gəncə yoxsullarına pulsuz tibbi yardım göstərirdilər. Bəli, Xudadat bəy siyasi və ictimai xadim olmaqla yanaşı, eyni 117 zamanda peşəsinə sadiq gözəl bir həkim idi. Və bu xeyirxah insanın şəfqətli əlləri bir çox insana şəfa bəxş etmişdi… Xudadat bəy Azərbaycan Cümhuriyyətinin Səhiyyə və Sosial Təminat Naziri təyin edildikdən sonra onun bütün diqqəti Azərbaycanda səhiyyə ocaqlarının artırılmasına, epidemiya və digər xəstəliklərlə mübarizəyə həsr edildi. Onun göstərişi ilə ölkə ərazisində pulsuz müalicə göstərən bir neçə xəstəxana açıldı, kənd yerlərində yeni müalicəxana və feldşer məntəqələrinin tikintisinə başlandı, ekspertizalar üçün labaratoriya təşkil olundu. Gəncə yaxınlığındakı Zurnabad kəndində taun əleyhinə stansiya yaradıldı. Təəsüf ki, nəzərdə tutulan işlərin hamısını görmək mumkün olmadı. 1918- ci ilin dekabrında Xoyskinin höküməti istehfa verdi və Xudadat bəy ölkənin Səhiyyə və Sosial Təminat Naziri vəzifəsini tərk etdi. Gəncə əhalisinin ciddi təkid və tələblərindən sonra 1919-cu ildə Xudadat bəy Gəncə quberniyasının general-qubernatoru vəzifəsinə təyin edildi. Gəncə quberniyası o illərdə heç də sakit bir əyalət deyildi. Kəndli çıxışları, əhalinin vahiməyə salan quldur dəstələrinin özbaşınalığı, heç bir hakimiyyəti tanımayan anarxist qrupların mənəm-mənəmliyi Gəncədə həyatın ahəngini pozurdu. Bir il sonra Sovet Ordusunun Azərbaycana müdaxiləsi zaman həbs edilən Xudadat bəy istintaq zamanı bunları demişdi: "Quberniyanı idarə etməyə başlayarkən məndən tələb olunmuşdu ki,əmin- amanlıq yaradım. Görülən tədbirlər nəticəsində bütün quberniyadan quldur dəstələri təmizləndi və ləğv olundu, onların bəzi başçıları öz ayaqları ilə gəl- dilər, məhkəmə tədqiqatına və istintaqa qədər pulla zaminə buraxıldılar. Nəticədə xeyli sakitlik yaramağa başladı". 1920-ci aprelin 28-də Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti quruldu. Aprelin 30-da Xudadat bəy Gəncə qeneral-qubernatorluğu vəzifəsindən istefa etdi. Onun qubernator kimi imzalamış olduğu axırıncı sənəd birlikdə işləmiş olduğu adamların hamısına müraciət idi. Xudadat bəy yazırdı: "Bir ilə yaxın Gəncə qubernatoru vəzifəsini icra edərkən əmin oldum ki, həm quberniya idarəsinin və qubernator dəftərxanasının qulluqçuları, həm də mənə tabe olan polis idarəsinin qulluqçuları onlara həvalə olunmuş vəzifələri vicdanla yerinə yetirmiş və quberniyada asayiş, sülh və əmin- amanlıq yaratmaq işində mənə kömək etmək üçün var qüvvələrini əsirgəməmişlər. Ona görə də qubernator vəzifəsini tərk edərkən adlarını saydığım idarələrin qulluqçularına çəkdikləri zəhmətlərə və qeyrətlə işlədiklərinə görə səmimi minnətdarlıq etməyi özümə mənəvi borc bilirəm və ümidvaram ki, onlar Azərbaycan Respublikasının tərəqqisi və çiçəklənməsi Yüklə 15,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|