CəFƏrov taleh vəZİR oğlu
Qondarma erməni soyqırımı faktların dili ilə
Yüklə 417,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qondarma erməni soyqırımı faktların dili ilə
Qondarma erməni soyqırımı faktların dili ilə 11 GİRİŞ “Hadisələr haqqında bilərəkdən susan tarixçi olmayan hadisə- ləri uyduran adamdan daha çox yalançıdır” Roma tarixçisi Ammian Marsellin Tədqiqat mövzusunun aktuallığı. Oğuz türklərinin XIII əsrdə yaratmış olduğu Osmanlı imperatorluğu XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində artıq öz əvvəlki qüd- rətinin zirvəsindən enmiş durumda idi. Bəhs olunan dövrdə Osmanlı imperatorluğunda torpaq üzərində feo- dal münasibətlərinin bərqərar olması, şəhərlərin kənd- lərlə mövcud əlaqələrinin istənilən səviyyədə olmaması, imperiyanın tez-tez xarici müdaxilələrə məruz qalması, daxili feodal çəkişmələri, irriqasiya sistemlərinin dağıl- ması, təsərrüfat sisteminin bərbad hala düşməsi kimi mə- sələlər dövlətin inkişafını əhəmiyyətli dərəcədə ləngi- dirdi. Həmçinin bir-birinin ardınca baş vermiş müharibə- lərdə (Rus-türk, rus-İran, I və II Balkan müharibələri), xüsusilə I dünya müharibəsində Osmanlı imperatorlu- ğunun ağır məğlubiyyəti onun süqutunu daha da sürət- ləndirdi. Bu dövrdə Osmanlı imperiyası öz mövcud- luğunu qoruyub saxlamaq və parçalanmaq təhlükəsindən xilas olmaq üçün mübarizə aparır, tez-tez müharibələrə sövq edildiyindən sosial-iqtisadi inkişaf qanunauyğun- luqlarını ciddi nəzərə alan nizamlı daxili siyasət həyata keçirə bilmirdi. Bunun əksinə olaraq, Avropanın sürətli Qondarma erməni soyqırımı faktların dili ilə 12 inkişafa, hərbi-siyasi üstünlüyə can atması Osmanlı imperiyasının hegemonluğunun qarşısını almaq səyləri ilə yanaşı, onun ərazilərini bölüşdürmək niyyətindən irəli gəlirdi. Bu iyrənc siyasəti həyata keçirmək üçün millətlər məsələsindən faydalanmağa qərar verən böyük dövlətlər erməni kartından istifadə etmək qərarına gəldilər. Belə ki, XIX əsrin əvvəllərinədək bir millət olaraq hələ Avropada tanınmayan erməniləri yer üzünə dağılmış tacirlər, öz mənfəətlərindən başqa bir şeylə əlaqəsi olmayan şəxslər, milliyyətsiz, sərsəri olaraq tanıyırdılar. Qeyd etmək lazımdır ki, Fateh Sultan Mehmet za- manından formalaşan türk-erməni münasibətləri nəticə- sində ermənilər Osmanlı dövlətinin hər bir vətəndaşı kimi, bu dövrdə o zamana qədər heç bir məmləkətdə və bir başqa dövlətin içərisində çata bilmədikləri din, dil, düşüncə sərbəstliyi ilə bütün siyasi və sosial haqlara sahib olmuş və Osmanlı dövləti ərazisində asudə, əmin- amanlıq şəraitində yaşamışlar. Çoxsaylı etnik birliklərin təmsil olunduğu imperiyada daha çox erməni tacir və sənətkarların mövqelərinin güclənməsi onların höku- mətdə təmsil olunmasını da labüd edirdi. Qeyd edək ki, XV yüzillikdən etibarən hökumətdə təmsil olunmağa baş- layan ermənilər uzun müddət ərzində öz mövqelərini qo- ruyub saxlamağa müvəffəq olmağı bacardılar. Ölkənin demək olar ki, maliyyə strukturlarında yüksək mövqeləri ələ keçirən varlı ermənilər XIX əsrin başlanğıcından etibarən Qərbin və Çar Rusiyasının şirnikləndirici vədləri nəticəsində xəyanətə əl atmış oldular. Onlara olan inamın və etibarın azaldığını hiss edərək terror və qiyamlara baş- Qondarma erməni soyqırımı faktların dili ilə 13 ladılar. Xüsusilə, XIX əsrin II yarısında baş qaldıran və biləvasitə Osmanlı dövlətinin bütövlüyünə qarşı yönələn qiyamlar real təhlükə mənbəyinə çevrilməkdə idi. Vila- yəti-Sittə deyilən Şərqi Anadolu torpaqlarında erməni qi- yamlarının baş verməsi nəticəsində minlərlə dinc türk vətəndaşı qətlə yetirildi, bəziləri isə əzəli dədə-baba yurdlarından didərgin salınaraq digər ərazilərə qovul- dular. Hökumətin bu qanlı hadisələrin qarşısını almaqda olduqca çətin duruma düşdüyünü arxiv sənədlərindən də görmək mümkündür. Qeyd etmək lazımdır ki, I dünya müharibəsinin ən şiddətli vaxtlarında Osmanlı təbəəsi olan ermənilərin rus- larla əməkdaşlığı sultan hökumətini bərk narahat edirdi. Osmanlı hökuməti vaxt itirmədən bu problemin tezliklə aradan qaldırılması üçün bütün gücünü səfərbər etdi. 27 may 1915-ci ildə hökumət qiyamçı ermənilərin və onların ailə üzvlərinin Şərqi Anadolu ərazilərindən çıxarılaraq Suriya və Mesopotamiya ərazilərinə köçürülməsi barədə qərar qəbul etdi. Hərbi komandanlığın nəzarəti altında köçürülən qiyamçı ermənilər və onların ailə üzvləri xüsusi ayrılmış və nəzarətə götürülmüş kənd və qəsəbələrdə yerləşdirildi. Ümumilikdə, çoxlu sayda er- mənilərin tam təhlükəsiz şəraitdə təyin olunmuş ərazi- lərdə məskunlaşdırılmasına başlanıldı. Nəticədə, höku- mətinin qəbul etdiyi bu qərar olduqca mükəmməl və vax- tında atılmış düzgün addım idi. Ermənilər köçürülməsə idi daha nələr baş verə bilərdi? Daha necə şəhər və kənd xarabalığa çevrilə bilərdi? Bu və ya digər maraq doğuran Yüklə 417,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|