Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 «Onun yaradıcılığı Azərbaycan həyatının iki dövrünü əhatə edir: inqilabdan əvvəlki və sonrakı dövr. Bu dövrlərin ikisi də onun əsərlərində, demək olar ki, eyni dolğunluqla əks olunmuşdur... Şaiq həqiqəti hər şeydən uca tutan, daima həqiqət axtaran, tərəqqi və yük- səliş yolunda fədakarcasına çalışan bir yazıçı olmuş- dur». 1 «Abdulla Şaiqin adı çəkiləndə sözün həqiqi mə- nasında qocaman bir müəllimi, insanın ürəyinə təsir edən şairi, həyatımızı və tariximizi öz əsərlərində əks et- dirən bir dramaturqu, maraqlı hekayələr müəllifini, uşaqlarımızın sevimli dostu olan bir yazıçını xatırlayı- rıq». 2 Əvvəllər Şaiq yaradıcılığında nəzərə çarpan kə- dər motivi, şikayət ruhu, təbiətə qüssəli baxış və s. son- rakı dövrdə aradan qalxmış, nəşə və sevinc gözəl mənə- vi keyfiyyət kimi tam üstünlük qazanmışdır. Əgər bir vaxt şairin görüşləri və yaradıcılıq üsulu ilə əlaqədar olaraq təsvirlərində təbiət daha çox yağmurlu, buludlu, dumanlı, boranlı çağında; çəmənlər solmuş, bülbüllər susmuş, ağaclar qərib görkəm almış halda; ətraf zülmət içərisində; «cahan kinli sükuta dalmış» vəziyyətdə can- landırılırdısa, indi iş tamam başqa cürdür. İndi əvvəlkin- dən fərqli olaraq təbiət onun gözləri önündə füsunkar mənzərələri ilə insanı heyran edən, sevinc mənbəyi olan bir aləm şəklindədir.Şairin nəzərində vətənimizin bağla- rında, çəmənlərində və yamaclarında sakitlik, süstlük əvəzinə canlılıq, qəmgin nəğmə oxuyan quş əvəzinə 1 М.Ибращимов. «Шаиганя йад ет». Бакы, Эянълик, 1981, сящ.80-81 2 Ъяфяр Хяндан.Эюстярилян китаб. сящ.84 22 şən-şən ötən bülbüllər, dağlarının zirvəsindən qıy vurub havaya qalxan qartallar var. İndi gəlin tək bəzəkli olan ağac yerə «ətək-ətək noğul səpir», necə deyərlər, «gül- gülü çağırır, bülbül bülbülü». «Şən», «şux», «coşğun», «gözəl», «parlaq», «gü- lümsər», «sevimli», «çiçəkli», «günəşli» və sairdən epi- tet və obraz kimi tez-tez istifadə olunması, insan ruhunu ucaldan, ona fərəh və şövq gətirən boyalar işlədilməsi, ümumiyyətlə, şeirlərindəki nikbin əhvali-ruhiyyə Şaiqin həyata, təbitə baxışında, mənəviyyatında, fikir, hiss və həyəcanlarında əmələ gələn təbii dəyişikliyi aşkar göstə- rir. 1 A.Şaiq «Azadlıq pərisinə», «Əmək pərisinə», «Sənət nəğməsi», «Əməkçi qadınlara», «Gənclərə», «Zərbəçi», «Ailə həyatımın son altı illiyi», «Samur ka- nalı», «Döyüş nəğməsi», «Vətən nəğməsi», «Sülh və azadlıq» düşmənlərinə», «Böyük həyat» və s. şeirləri, «Vətən», «Xasay», «Eloğlu», «İldırım», «Nüşabə» adlı pyesləri, «Vəzifə», «Qarakilis xatirələri», «Özü bilsin, mənə nə?», nəhayət, «Araz» romanı kimi əsərləri məhz sonrakı dövrlərdə qələmə almışdır. Ədibin ən samballı və çoxşaxəli əsəri olan «Araz»da hadisələr XX əsrin əvvəllərində cərəyan edir. Doğrudur, müəllif əsər boyu XIX əsrin II yarısındakı Azərbaycan mühitindən də danışır, romanın əsas mət- ləbləri isə bu problemləri məharətlə əlaqələndirir. Xüsu- silə əsərin baş qəhrəmanı Arazın xarakterini daha dol- ğun vermək üçün tarixi mərhələlərdə baş verən müxtəlif 1 Й.Исмайылов. «Абдулла Шаиг», Бакы, 1962, сящ.81 23 tipik hadisələrdən orijinal epizodlar seçilərək ümumiləş- dirilir. Müəllifin «Zərbəçi» (1933) şeiri məzmun, məna və formasına görə tamamilə yeni ruhlu əsərlərdən sayıla bilər: Yerdən qanad aldım, şimşəkdən sürət, Günəşdən parlayış, mühitdən qüvvət. Məsləkim, şüarım ucadan uca, Mən getdim, yoldaşlar, haydı arxamca! Bu əsri, dövrü qabaqlayan, günəşli gələcəyi öz qadir əməyi ilə yaxınlaşdıran əmək qəhrəmanının aktual çağırışı, mübarizə proqramı idi. Ey sönük, əskimiş dünya, parçalan, Qusduğun əsarət, zəncir, ölüm, qan!− budur köhnə dünyaya şairin nifrəti! M.Hüseyn demişdir: «A.Şaiq lirik nəsrimizin tə- məl daşını qoymuşdur». «Yığcam süjet, doğru və dəqiq bədii təsvirlər, hadisənin təbii inkişafı, mənalı dialoq və lirik əhvali-ruhiyyə onun (A.Şaiqin − C.A) hekayələri- nin gözəl xüsusiyyətləridir» (M.İbrahimov). Onun şeirlərində nikbin bir ruh hakim idi. Mir Cəlal «Həpimiz bir günəşin zərrəsiyiz» (1910) şeiri barədə demişdir: «Şairin fikrincə, bəşər əslən qardaş yaranmışdır. İnsanlar hamısı bir günəşin şüasından əmə- lə gəlmiş, bir ananın, təbiətin qoynunda böyümüşlər. Dil, din, məkan, dövlət, əqidə ayrılığı və ixtilaf insanlar arasına sonradan salınmışdır. Bunlar insanın təbiətinə 24 zidd, süni ixtilaflardır. Şüurlu, mədəni insanlar bu ixtilaflara uymamalıdır. İctimai məhəbbət və bəşəri qardaşlıq daim insanları ümumi səadətə aparmalıdır». 1 Yerinə düşər desək ki, vaxtı ilə bu gözəl şeir əda- lətsiz şəkildə tənqid olunmuşdur; guya şair sinfi bəra- bərsizliyi, sinfi mübarizələri görmür, hamını bərabər, günəşin zərrələri hesab edir və beləliklə ideoloji, hətta siyasi səhvə yol verir.Lakin hələ 1920-ci ildə N.Nərima- nov bu əsərin əsil qiymətini vermişdi. Şairin özü deyir ki, N.Nərimanovla görüşlərdən birində o mənə belə bir sual verdi: − «Mirzə, «Hamımız bir günəşin zərrəsiyiz» mənzuməsini neçənci ildə yazmısınız? −1908-ci ildə, − deyə cavab verdim. − Sən elə o vaxtdan beynəlmiləlçisən. Bizim fir- qəyə daxil ol, sənə elə həmin ildən firqə bileti verdirim. Bu sözləri mənə göstərilən etimad kimi qəbul et- dim». 2 Abdulla Şaiqin yaradıcılığı çox genişdir. O, ədə- biyyatın bütün janrlarında və növlərində öz qüvvəsini sınamış və hamısında həqiqi ilhamının nəfəsi duyulan əsərlər yaratmışdır. Ədibin şeiri, nəsri və dramaturgiya- sında bir neçə nəslin sevə-sevə oxuduğu, zamanın imta- hanından çıxmış və yüksək bədii zövq mənbəyi olan nü- munələr çoxdur. Nəhayət, Abdulla Şaiq Azərbaycan ədəbiyyatının çox çətin və nisbətən cavan olan bir sahə- sində hamıdan artıq, hamıdan məhsuldar və keyfiyyətli çalışmışdır və çalışmaqdadır. Bu sahə − uşaq ədəbiyya- 1 «Шаиганя йад ет» Бакы, Эянълик, 1981, сящ.84 2 «Хатиряляр», Бакы, 1973, сящ.318-319 Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|